Վարդգես Օվյան | ԵՐԿՈՒ ՊԱՏՄՎԱԾՔ

ԾԱՂՐԱԾՈՒՆ

Վարժեցրած շներով համարն ավարտվեց։ Արիստոկրատուհու պահվածքով, միջին տարիքի արտիստուհին գլուխ տվեց և, հանդիսատեսների ծափողջույնների ներքո, թողեց մանեժը։ Մինչ կրկեսի բանվորները ակրոբատների համար կնախապատրաստեին պտտաձողերն ու ցատկահարթակները, վարագույրը թափով բացվեց և, գլուխկոնծի տալով, մանեժում հայտնվեց ծաղրածուն՝ ձեռքին սովորական մեծության գեղեցիկ մի տիկնիկ։ Դահլիճը թնդաց ծափերից։
Ոչ մի ուշադրություն չդարձնելով իր շուրջ աշխատող մարդկանց, տիկնիկը գրկած, նա ձեռքերով փորձում էր հանդիսատեսներին հասկացնել, որ չաղմկեն՝ տիկնիկը քնած է։ Մարդկանց լռեցնելու նրա անզոր շարժումներից դահլիճը ծիծաղից պայթեց։ Եվ ահա, տիկնիկն «արթնացավ»։ Ծաղրածուն նրան գլխից վեր պարզած, մարմնամարզական գործիքները կարգի բերող բանվորներին չնկատելով, այնպես սահուն էր պտույտներ գործում նրանց շուրջ և ինքնամոռաց պարում, ասես աշխարհում ինքն էր միայն ու գլխից վեր պարզած իր տիկնիկը։
Ծաղրածուի համատարած այդ ուրախությունը համակել էր բոլորին։ Ուրախ ու աշխույժ ծափահարում էին ոչ միայն երեխաները, այլև մեծերը։ «Բայց որքա՜ն ուրախ ու երջանիկ ծաղրածու է»,- ամուսնու կողը ցնցելով, ասաց մի գեր կին։ Սակայն հանկարծ տիկնիկն ընկավ ծաղրածուի ձեռքից։ Դահլիճը նորից թնդաց ծիծաղից։ Ծաղրածուն, որ ասես ամպերի վրայով սահելիս լիներ, ինչպես կինոնկարի անսպասելի կանգնեցված կադր, քարացավ տեղում՝ հայացքը գետնին ընկած տիկնիկին։
Հետո նա դանդաղ ծունկ չոքեց տիկնիկի մոտ և ականջը դրեց նրա կրծքին՝ իբր սրտի զարկերը լսելու։ Դահլիճում կրկին ծիծաղի ալիք պայթեց։ Ծաղրածուն զույգ ձեռքը դեպ վեր տարածեց և նրա աչքերից, ինչպես ցայտաղբյուրից, արհեստական արցունքներ շատրվանեցին։
Երեխաներն ու մեծերը, փորները բռնած, ծիծաղում էին։ Ծաղրածուն գլխիկոր, գետնից վերցրեց տիկնիկը, սեղմեց կրծքին և, հաջորդ, ակրոբատների համարը հայտնել պատրաստվող կոնֆերանսյեի կողքով շարժվեց դեպի վարագույրը։ Առաջին շարքում նստած 4-5 ամյա փոքրիկ մի աղջնակ, որ շատ մոտ էր գտնվում ծաղրածուին, նստած տեղից վեր թռավ ու, ընդհանուր ծափողջույնների մեջ հազիվ լսելի, բացականչեց.
-Մայրիկ, նայի՜ր, նա իսկապես լալիս է…
Ծաղրածուն լսեց այդ ձայնը, մի պահ քարացավ տեղում և շրջվեց դեպի աղջիկը։
-Մայրիկ, նայի՛ր, բայց նա լալիս է, ինչո՞ւ են բոլորը ծիծաղում… Տե՛ս, նա
իսկապես լալիս է…
-Դե լավ, ախր նա ինչպե՞ս կարող է լալ, նա ծաղրածու է,- ասաց մայրը։
Դահլիճը դեռ թնդում էր ծափերից։ Ծաղրածուն կրկին փորձեց շարժվել դեպի
վարագույրը, բայց հանկարծ սայթաքեց թե հավասարակշռությունը կորցրեց և իր տիկնիկով ծիծաղելիորեն թրմփաց գետնին։ Դահլիճում ծիծաղի նոր ալիք բարձրացավ։ Կոնֆերանսյեն անհանգիստ նայեց ծաղրածուի կողմը և ատամների արանքից կամաց նետեց.
-Դե վերջացրո՛ւ, հաջորդ համարն եմ հայտարարում։
Ծաղրածուն շարունակում էր պառկած մնալ, իսկ դահլիճը թնդում էր
ծափերից։
-Վե՛ր կաց, խելառ, համը հանում ես,- վարագույրի հետևից ասաց շիկահեր
մի գլուխ։
Միաժամանակ, հայտարարելով հաջորդ համարը, կոնֆերանսյեն կամաց մոտեցավ և, իբր պատահմամբ, ոտքով բոթեց ծաղրածուի կողը.
-Գրողը տանի, վե՛ր կաց, դա արդեն սարսաղություն է…
Վերջինս, սակայն, շարունակում էր պառկած մնալ։ Կրկեսի երկու բանվոր մոտեցան և, քարշ տալով, ծաղրածուին տարան կուլիսների հետևը։ Դահլիճը դեռ շարունակում էր ուրախ ծափահարել։
-Մայրիկ, բայց նա իսկապես լալիս էր,- վերջին անգամ փորձեց մորը համոզել նույն աղջնակը, սակայն մայրն այլևս չէր լսում նրան։
Մանեժ դուրս եկան ակրոբատները։ Դահլիճն աստիճանաբար հանդարտվեց։ Հանդիսատեսներից ոչ ոք չիմացավ, որ մի քանի րոպե հետո կրկեսի շենքի մոտ «Շտապ օգնության» ավտոմեքենա կանգնեց։ Ակրոբատներից բացի, կրկեսի բոլոր աշխատողները հավաքվել էին ծաղրածուի շուրջ։
-Բայց դա, դա անհնարին է,- բժշկին փորձում էր համոզել կրկեսի տնօրենը,-ախր նա չի կարող մեռնել, նա… նա ծաղրածու է, հասկանո՞ւմ եք…
-Հասկանում եմ ձեզ, բայց արդեն ուշ է։ Մենք ոչինչ չենք կարող անել,- ասաց բժիշկը։
-Աստված իմ,- կրկեսի տնօրենը զույգ ձեռքով բռնեց գլուխը,- աստված իմ, սա ի՞նչ բան է…
Նույն հարցն ու զարմանքն էր նաև պատգարակի վրա պառկած ծաղրածուի շուրջ հավաքված կրկեսի մյուս բոլոր աշխատողների դեմքին։
-Պետք է հայտնել նրա հարազատներին,- ասաց մեկը։
Կանգնածների միջից դուրս եկավ ծեր մի մարդ՝ կրկեսի ձիապանը, դանդաղ
չոքեց ծաղրածուի մոտ, մատներով կամաց փակեց նրա աչքերն ու ասաց.
-Էս յոթ տարում, ինչ նա աշխատում էր մեզ մոտ, միայն ինձ հետ էր մտերիմ…
Նա ոչ ոք չունի, ոչ ընկեր, ոչ բարեկամ։ Կինն ու երեքամյա աղջիկը ութ տարի առաջ էին ավտովթարից մահացել։ Ինքն էր միայն հրաշքով փրկվել…
Ցավի ու տխրության մի ծանր ալիք անցավ կանգնածների վրայով։
-Խե՜ղճ տղա,- հառաչեց շնիկներ վարժեցնող կինը,- բայց նա ինչպե՞ս էր ապրում…
-Իսկ նա չէր ապրում,- ասաց ծեր ձիապանը,- նա ծիծաղեցնում էր մարդկանց…
Վարագույրի մյուս կողմից ծափեր լսվեցին։ Ակրոբատներն ավարտեցին իրենց ելույթը։

ՀԻՆ ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ

Հորս գրասեղանին փոքրիկ մի արձանիկ կար դրված։
-Հայրիկ, ո՞վ է այդ մարդը,- մի օր հարցրի ես։
-Վիլյամ Սարոյանն է, աշխարհի ամենամեծ մարդկանցից մեկը։ Մեծ գրող է։
-Իսկ ինչո՞ւ արձանիկն այսքան փոքր է։
-Տղաս, մարդու մեծության մասին դատում են ոչ թե նրա արտաքին չափերով, այլ այն ամենով, ինչ կա այդ մարդու մեջ։ Մարդու հոգի՛ն պետք է մեծ լինի։
-Նա հա՞յ է։
-Հա, բայց դա էական չէ։ Կարևորն այն է, որ նա մեծ գրող է…
Մի շաբաթ հետո ես ու իմ ավագ եղբայր Արտակը, որ երկու տարով մեծ է ինձնից և սովորում է երրորդ դասարանում, երբ ուսումնասիրում էինք արձանիկը, այն ընկավ և ջարդվեց։ Մենք շատ վախեցանք, որովհետև գիտեինք, որ հայրիկը անչափ շատ է սիրում Վիլյամ Սարոյանին։ Ավելի հարմար բան չգտանք, քան արձանիկի կտորտանքները պահարանի մի անկյունում թաքցնելն է…
-Փոքրիկ, մի եկ ինձ մոտ,- հաջորդ օրը իր գրասեղանի առջև նստած
աշխատելիս, կանչեց հայրս,- որտե՞ղ է Վիլյամ Սարոյանի արձանիկը։
Ես գլուխս կախեցի և կամաց շշնջացի.
-Չգիտեմ…
-Իսկ ես կարծում եմ, որ գիտես։
-Երեկ Արտակը ձեռքից գցեց և կոտրեց…
-Հը՜մ,- ասաց հայրիկը և, մտախոհ նայելով գրասեղանի թափուր այն մասին, որտեղ արձանիկն էր, շարունակեց,- լավ, գնա…
Սպասում էի, որ նա կպատժի Արտակին, բայց այդ օրը հայրս այլևս ոչինչ չասաց կոտրված արձանիկի մասին։ Այդ գիշեր ես շատ վատ քնեցի։ Երազիս մեջ երազ տեսա, որ մեկը եկավ և նստեց մահճակալիս եզրին։ Նա մի քիչ նման էր հորս, մի քիչ՝ Վիլյամ Սարոյանին, բայց ինձ թվում է, որ նա Աստված էր։
-Ինչո՞ւ չես քնում, փոքրիկ,- հարցրեց նա։
-Չգիտեմ…
-Ես գիտեմ, թե ինչու,- ասաց նա, հետո մի քիչ լռեց և շարունակեց,-աշխարհում կան շատ ճշմարիտ բաներ և նույնքան սխալ բաներ։ Դրանցից շատ վեր, աշխարհում կան նաև ճշմարտություններ։ Դրանք ամենաթանկ ու ամենակարևորն են, և չափազանց անպաշտպան ու փխրուն են դրանք։ Երբ ճշմարտությունը խեղաթյուրում են, դրանից ծնվում են բազմաթիվ սխալներ։ Ճշմարտությունը միշտ մեկն է լինում։ Հաճախ այն այնքան մեծ ու հզոր է լինում, որ կարող է մարդ փրկել։ Երբեմն այն կարող է նաև վիրավորել կամ մարդ սպանել… Երբ ճշմարտությունը վիրավորել կամ կործանել կարող է մարդուն, ավելի լավ է այն երբեք չասել…
-Ինչպե՞ս…
-Երբ որևէ մեկը տգեղ է, նրան չպիտի ասել, որ տգեղ է։ Հնարավոր է, որ հոգով նա շատ ավելի գեղեցիկ լինի, քան տասնյակ գեղեցկուհիներ։ Անբուժելի հիվանդին ևս չի կարելի ասել, որ նրան քիչ է մնում ապրել։ Դրանով մենք կոպտորեն կկարճենք այս աշխարհում ապրելու իր բաժին ժամանակը… Կարելի է ասել բազմաթիվ ճշմարիտ բաներ, բայց դրանք միասին կարող է մի ճշմարտության արժեք չունենան։ Ճշմարտությունը երբեմն շատ ծանր է լինում։ Այն ասելու համար պետք է ուժեղ լինել։ Ասում են՝ «Ճշմարտությունը միշտ ջրի երես է դուրս գալիս»։ Բայց այն երբեմն այնքան ծանր է լինում, որ ընդմիշտ մնում է ջրի տակ…
Ճշմարտությունը միշտ եզակի է, ինչպես եզակի ու անկրկնելի է յուրաքանչյուր մարդ։ Կես ճշմարտություն չի լինում, ինչպես չի լինում կես մարդ։ Եթե դու չես կարող ասել միակ և ողջ ճշմարտությունը, ապա պետք չէ, որ դու այն ասես կիսով չափ։ Կիսաճշմարտություններից են սկիզբ առնում բոլոր թյուրիմացությունները, որ հաճախ դառնում են մեծ սխալներ։ Կիսաճշմարտությունից կարող է ծնվել նաև դավաճանություն։
Հաջորդ օրը, երբ հայրս գրասեղանի առջև նստած, աշխատում էր, ես կամաց մոտեցա նրան և ասացի.
-Արձանիկը, ճիշտ է, Արտակն է ձեռքից գցել, բայց մեղավորը ես եմ… Պատահմամբ խփել էի ձեռքին։ Հայրիկ, ես չէի ուզում արձանիկը ջարդել…
-Գիտեմ…
-Ի՞նչ գիտես,- զարմացա։
-Գիտեմ, որ դուք չէիք կարող դիտմամբ ջարդել այն,- ապա գլուխս շոյելով, շարունակեց,- գիտեմ, որ այսօր դու հանգիստ ես քնելու…
Մի օր հետո հորս գրասեղանին մեծ գրողի և մարդու նոր արձանիկն էր։