Հոկտեմբեր էր՝ լաւ կը յիշեմ, տարբեր տիպի հոկտեմբեր մը: Լաւ պիտի զգայիր, երբ քու մեծահարուստ մերձաւորդ նախօրոք որոշուած ծրագրով քեզ պիտ ընդունէր Կանադայի լայն ու շշմելիօրէն գեղեցիկ եզերքներուն մէջ: Ամէն ինչ նախատեսուածին պէս, 2002-ի հոկտեմբերի վերջին շաբաթը ոտք կը դնէի Կանադայի «Մայր» հողին: Զիս կը դիմաւորէր հօրեղբայրս՝ Ղազար եւ հրաւէրին տէրը՝ Շանթ Ղազարեանը: Հօրեղբօրս դէմքը դարձած էր սպիտակ, անոր դէմքին, սպիտակ ու վիրաւոր դէմքին կը նշմարուէր ուշացած ու քաղցր ժպիտ մը: Այդ ժպիտին հիման վրայ էր, որ ես բանաստեղծութիւն ալ գրեցի: Գրեցի՝ «Հօրեղբայրս կը մեռնի»: Իրօք, Հօրեղբօրս մահը եւ արեւմուտքին մահը համընկան իրար: Մէջս արեւմուտքը այդ օրերուն էր, որ մեռաւ: Մեռաւ վերջնականապէս: Ու անկէ տարի մը ետք, Ղազար Ամոսս ալ մեռաւ: Ասոնք կարեւոր իրադարձութիւններ եղան ինծի համար: Մինչ այդ արեւմուտքը լոյսի աղբիւրի պէս բան էր, հանգստութիւն, բարւոք կեանք, մտաւորական շրջապատ եւ այլն, եւ այլն …բայց երկար ու ջլատող ճանապարհորդութիւնս ջրեց ամէն ինչ:
Թորոնթոյի առաջին գիշերը անմոռանալի էր, հանդիպում ՝ ընտանիքիս միւս անդամներուն հետ, որոնցմէ բաժնուած էի տասը տարիէ ի վեր: Բոլորը կը շրջապատէին զիս, սէր, գորով հարազատութիւն: Մէկ բառով ընտանիքիս անդամները, հարազատներս կը գրկէին զիս: Հօրեղբօրս աւագ որդին՝ Սագօն, չկար: Հարց կուտայի ուր է՝ չէին պատասխաներ: Ի դէպ Թորոնթոյի Քէնթ շրջանի, հարուստ թաղամասերէն անցնելու պահուս կը նշմարէի նարնջագոյն դդումներ, որոնց մէջ կային պլպլացող լոյսեր: Ի վերջոյ՝ գիտէի, որ Հալլոուին էր: Մարդոց համար շատ էր կարեւոր այս տօնը: Պիտի ծպտուէին, պիտի լեցուէին թաղերուն մէջ, խուռներամ պիտի այցելէին իրարու, պիտի տօնէին…
Քիչ անց Շանթի տան մէջ, մեզի կը միանար իր աւագ եղբայրը՝ Սագօն, որ ծպտուած էր, ականջին օղ, թափթփած մօրուք, պատառոտած հագուստներ եւ խենթ ձայնով կը կատակէր, կը պոռար….
Չէի ուզեր հաւատալ, որ զարմիկս, որ ժամանակին գաղափարի մարտիկ ալ էր եղած, որ տարիներ առաջ ահաւոր ցնցում էր ապրած, երբ հողին պիտի յանձնէր իր քեռին՝ նահատակ Լիբանանի քաղաքացիական պատերազմին զոհ գացած, նահատակ՝ Եղիկ Գայայեանը. չէի ուզեր հաշտուիլ այդ տխուր պատկերին:
Եղածը կատակ մըն էր սակայն:
Հալլոին էր եղածը:
Հարազատներս, փափագած էին որ ես, ուրախութեամբ եւ արտասովոր բանով կը վերագտնեմ զիրենք: Խաղին առաջին արարը կ’աւարտէր …
Քիչ մը զարմանքով կ’ընդունէի պատահածը, տրուած ըլլալով որ Կանադա այցս կը հաւատայի կրնար, անկիւնադարձային ըլլալ ինծի:
Բան մը պիտի փոխուէր կեանքիս մէջ, առնուազն պատրանք մըն էր այս ամէն ինչը ու լաւ առիթ էր ինծի, որ ճանչնայի արեւմուտքը…
Հալլուին էր ի վերջոյ:
Բոլոր շպարները պիտ իյնային, բոլոր դեղին ու կապոյտ քսուկները պիտի թափէին գետին:
Բոլոր մարդիկ, որոնք մինչ այդ հարազատ գոյներով էին ներկայացած ինծի, պիտի որ գունաթափուէին:
Բոլորը ի վերջոյ պիտի բացատրէին, որ բարով եմ եկած իրենց մօտ, բայց քիչերն էին որ պիտի ըսէին որ եկածս տեղը ոչ այնքան դրախտային էր, ինչ որ կը պատկերացնէի ….
Թերեւս յանցանքն իմն էր, որ միշտ փայփայած էի արեւմուտքի գաղափարը: Թերեւս ես էի մեղաւորը, որ հեռուէն չէի կրցած հասկնալ արեւմուտք ըսուած բորենին:
Արեւմուտքը տարածք չէր, սոսկական տարածք չէր միայն, թուարկուած լայն փողոցներու, օրէնքներով ու շառլաթան փաստաբաններով կառավարուող դրախտ մը չէր միայն: Արեւմուտքը բանաստեղծութեան մահը չէր միայն: Արեւմուտքը, բարի ժպիտով եւ հիւրասէր գիւղացիներու բացակայութիւնը չէր միայն, չէր միայն Չայնա Թաունի անհամ խնձորներու կարմիր շուկան, չէր միայն կոտրուած սրտերու եւ մեռնող երազներու հանդիսավայրը. չէր միայն միասեռական ջահելներու եւ անսեռ քաղաքական իմաստակներու երկիրն ու մայթը.
Արեւմուտքը մահն էր. Մարդուն մահը:
Մեծ լաւային մէջ խառնուած, եփուած, իրենց անցեալէն ու յիշողութիւններէն, իրենց դատէն, գաղափարէն, իրենց ջուրէն ու ակօսներէն փախչող ու մամոնայի ապահովութեան համար գերի դարձած ու գերեվարուած մարդոց հաւաքատեղին էր:
Թերեւս աշխարհին համար պէտք էր այս անպիտան ամէնինչը, թերեւս աշխարհին համար պիտանի էր այս հոգիներու կծկումը, այս կապկումը, այս շպարը եւ այս սուտը, որուն անունն էր արեւմուտք:
Անոր մեծ գեհէնին մասին էր գրած Ալլէն Կինզպըրկը, անոր օթեկութեան հոտն էր առած Էտուարտ Սայիտը, անոր մահուան հիւանդանոցներուն մէջ էր, որ իր աչքերն էր յաւերժին համար փակած՝ Պաղեստինի մեծ բանաստեղծը՝ Մահմուտ Տարուիշ եւ անոր օտարացած մայթերուն վրայ էր, որ մարդկային շունչ փնտռելէ յոգնած շնչակտուր էր մահացած, անմահ Վահէ Օշականը:
Գրականութեան մահն էր արեւմուտքը: Անոր համար է, որ այսօր, այս հալլլուինեան օրերուն լուռ ու քարացած են իմ ընկերները, մեր ժամանակի լաւագոյն ձայներէն համարուող արձակագիրն ու բանաստեղծը…
Ո՞ւր է արեւմուտքի սիրտը, ո՞ւր կը բաբախէ անոր մայր երակը եւ ուր կ’երթայ մեր արիւնը հոն:
Արեւմուտքը միայն փող կուտակելու համար էր արդեօ՞ք: Արեւմուտքը մեծ ծերանոց էր արդեօ՞ք, որուն աւարտական դասարանը եղան առաւելագոյնը նոր եկեղեցի մը կառուցելու կամ թէլէթոն հիւանդութեամբ գէշ բռնուած Հայաստանին քանի մը կոպեկ տալու իղձը:
Ո՞ւր կ’երթանք. Ամբողջ սերունդներ մսաղացի մէջէն կ’անցնին ու կը կորին, ամբողջ անուններ կը վարկաբեկուին ու վիրաւորեալ աղաւնիներու պէս կ’իյնան: Հոն կը թաղեն անցեալ մը, հոն գետին կը զարնեն մեր անունը, մեր պատկանելիութիւնը, մեր մեծ երազը:
Ո՞վ կը կանգնի այս բոլորի ետին, որոնք են, որ մեր հեռախօսներուներուն կարճ հաղորդագրութիւններ կը յղեն ըսելու համար, որ ելլէք, տունով, գլուխով, ծծկեր երեխաներով ու մեծ մամայով, բիժամայով, պահարանին մէջ հինցած աւետարանով, մաչ բոքս օդոներու հաւաքածով, պատերազմէն մնացած կարմիր ռադիոներով, ու վերնիսաժէն էժան գնուած կտաւներով ու հինցած մոպայլներով … ելլէք եկէք:
Պարպեցէք ձեր թաղերը, փակեցէք ձեր դպրոցները, փոխեցէք ձեր գմբէթներուն ուղղութիւնը, եկէք բոլորդ:
Եկէք Հալլլուին խաղալու …
Այդպէս էր , որ հօրեղբայրս ու տարի մը առաջ հօրեղբօրս Աւագ որդին պիտի յանձնուէին Թորոնթոյի սառուցեալ հողին …
Այդպէս էր, որ մեծ մայրս ապրելով հարիւր եւ աւելի տարի կը տարուէր Եորքի մեծ գերեզմանը, միանալու հոն թաղուած հարիւր հազար մեռելներու…
Հոն էր, որ եղայ ես ու սոսկացի երբ դամբարաններուն շարքերուն մէջ կը շրջէի, կը կարդայի անունները այն ննջեցեալներուն, որոնք տարիներէ ի վեր խառնուած էին այդ օտարական հողին…
Արեւմուտք Հալլուին: Ծայրը բոլոր անկումներուն եւ աւարտը մեր երազներուն, որուն մէջ ձուլումի սեւ վիշապը պիտի բռնաբարէ մեր ոգին, պիտի կասեցնէ մեր երգը, համր պիտի դարձնէ մեր խօսքը, պիտի գողնայ մեր յաւիտենական բառը:
Միջին արեւելքի պաշտպանութեան խնդիրը իմ խնդիրս չէ, բայց կարեւոր է որ ընթերցողս իմանայ, որ մերձաւոր արեւելքը ընդհանրապէս կենսական է մեզի համար, պարզ անոր համար մեզի պատկանող հողերուն մօտ տարածք է. ոչ աւելի ոչ պակաս:
Թերեւս հոս ալ մեր հոգին վիրաւոր թռչունի տեսք ունի, բայց պէտք է գուրգուրանք անոր, որովհետեւ հոս թռչելու թեւեր ունի իմ ժողովուրդը: Նաեւ խրատական բան ըսած չեմ ըլլար, եթէ աշխարհի առջեւ կանգնիմ ու ըսեմ, որ հայը իր ինքնութիւնը պահպանելու խնդիր չունի հոս:
Մեծ պողոտաներու վրայ, հսկայ շէնքերուն տակ, լռութեան այդ ոստաններու դիմաց կ’արձանագրեմ բողոքս. որպէսզի հալլոուին տեսարանը դառնայ ամբողջական ու անբասիր…
Մէկը պիտի պոռայ ի վերջոյ.
Այդ պոռացողը ես եմ:
Բարի հալլուին:
Յ.Գ.
Ի դէպ, հեռու չէ այն օրը, որ Արեւմուտքի ախտավարակ ուծացումն ու անբարոյականութիւնը փորձեն յարձակիլ Արեւելքի այս ոստաններուն վրայ: Այդ կը վկայէր Տոքիւլէնտ վաճառատան պաշտօնեայ աղջիկը, որ ծպտուած դիմաւորեց զիս ու «բարի հալլուէին» մաղթեց…
Բայց, իզուր, արեւելքի կարմիր վէրքը, անոր թաւիշ վարդը եւ ծոթրինի սպիտակ առաւօտները պիտի յաղթեն: Օր մը Պաղտատի ու Երուսաղմի խորաններէն պիտի լսուին յարութեան աւետիսները մահուան աղաղականերուն տեղ:
Ես արեւելքին կը հաւատամ:
Այսքան:
2 comments
Սիրելի Սագօ,
Գիտենք որ ԱՄՆ-ն ու Կանադան ժողովուրդների և մշակույթների խառնարաններ են: Նրանք նորաստեղծ երկրներ են որոնք դարերի ընթացքին ավելի կձևավորվեն և իրենց ուրույն մշակութային և ազգային կերպարները կկերտեն: Նոյնիսկ ներկայիս նկատելի է որ ավելի երկար պատմություն ունեցող ԱՄՆ-ն ավելի որոշակի ազգային կառույց ունի քան ավելի երիտասարդ Կանադան:
Միջազգայնորեն Կանադան համարվում է աշխարհի ամենալավ երկիրներից, որի փաստը կարելի է տեսնել նոյնիսկ Մակի տարեկան զեկույցներում ուր երկիրները դասվում են ըստ նրանց սոցյալական ապահովության, խոսքի ազատության, բժշկության որակի և մատչելիության, ու ըդնարապես բնակչության կյանքից գոհ լինելուց և այլն:
Բանը նրանում է որ արևմուտք տեղափոխվողների ջախջախիչ մեծամասնութունը լավատեղյակ է որ իր արտագաղթի իրական նպատակը ավելի բարվոք նյութական և սոցյալական ապահովության ձեռք բերումն է: Արտագաղթող հայերի մեծամասնությունը նաև տեղյակ է որ հայը հյուսիսային ամերիկայում կտրվելու է իր ազգային արմատներից: Իսկ մեկ կամ երկու սերունդներից հետո նա նույնիսկ դադարելու է հայ լինելուց և ի վերջո դառնալու է հայկական ծագումով կանադացի և կամ էլ ամերիկացի:
Երբեմն մտորումներ եմ ունենում, որ ներկայիս կատարվում է մեր է հոգեմտավոր եղեռնը և այս անգամին մեր իսկ միջոցով:Արդյոք մեր մեջ չի թուլացել որպես հայ ազգ հարատևելու իղձը?
Հրայր
Նյու Ջրզի
Շնորհակալություն հեղինակին, անչափ հետաքրքիր և մտածելու տեղիք տվող հոդված է: Գուցե դեպի Արևմուտք ձգտող մեր հայրենակիցները կարդալով այս հոդվածը մի պահ մտածեն, իսկ իրականում բոլորս` վերից վար, մտածելու շատ բան ունենք, մենք կորցնում ենք այն, ինչով հպարտացել ենք դարեր շարունակ: