Էդգար Փոթիկյան | ՊԱՏՄՎԱԾՔՆԵՐ

Մեքենան

Մեքենան բաժին հասավ ինձ գերազանց վիճակում, դա կարող են հաստատել բոլոր նրանք, ովքեր այդ հիշարժան օրը մեր տանն էին, հետևաբար նաև ականատես եղան, թե ինչպես հայրս, սեղանի գլխին նստած, դանդաղ ոտքի կանգնեց, ապա բաժակը ձեռքին մի կարճ կենացով շնորհավորեց ծննդյանս օրը և գրպանից հանելով մեքենայի բանալիներն ու ինձ մեկնելով հանդիսավոր ասաց.
-Բարով վայելես:
Մինչ, տոնական սեղանը թողած, հյուրերը իրար հրմշտելով կշտապեին բակ, ես արդեն մեքենայի մոտ էի և զգում էի նույն բանը, ինչ մեկ տասնամյակ առաջ նվեր ստացած հեծանիվի առջև, սակայն երազելի այդ զգացողությունը այժմ բազմապատկված էր մի քանի հազարով ու թվում էր` երբեք չի սպառվելու և ինձ բավականացնելու է ողջ կյանքիս ընթացքում:
Արդեն բակում, մեքենան շրջապատած բարեկամների ու հետաքրքրասեր հարևանների առաջարկով մի նոր կոնյակի շիշ բացվեց, հնչեցին նորանոր շնորհավորանքներ, բարեմաղթանքներ իսկ ես, անհամբերությամբ սպասում էի, թե երբ են բոլորը գնալու, ինչպես հարսանիքի ավարտին կսպասեր փեսան:
Ուրախությունից այդ գիշեր աչք չփակեցի, մեքենայից մի քայլ անգամ չէի հեռանում ու միայն լուսադեմին, գլուխս ղեկին դրված նահանջեցի հոգնածությանն ու նիրհը հաղթեց ինձ: Բայց նույնիսկ քնած, երազիս մեջ մեքենան էի տեսնում, նրա սլացքը վայելում` թողնելով ետևում կենացներ ու էլի ինչ որ նման բաներ, իսկ առավոտյան, երբ պետք է բաց անեի աչքերս, մի պահ ինձ պաշարեց այն միտքը, որ գուցե այս ամենը երազ էր և ես վախեցա բացել կոպերս` ցանկալի կնոջը երազից բաց չթողնելու ցանկացությամբ լցված տղամարդու պես, բայց գլխավերևում հնչող մորս ձայնը փոխեց ամեն ինչ.
-Այ բալա մեղք չե՞ս, արի տուն մարդավարի քնիր անկողնում:
Եթե անկողնում չեմ, առավել ևս ոչ տանը, ուրեմն երազն իմ իրականության հիմքերից ծնված շարունակություն է, և կարելի է հավատալ, որ այն կա և դուրս է երևակայությունից: Բաց արեցի աչքերս և իսկապես, ես մեքենայի մեջ էի, ձեռքերիս մեջ մեքենայի ղեկն էր ամուր սեղմված, սրահով մեկ տարածված էր նոր մեքենային հատուկ գործարանային հոտը:
-Մամ ջան տեղ չունե՞ս գնալու,- միանգամից հարցրեցի ես:
-Բա ոնց չունեմ, առավոտից հոլի պես պտտվում եմ, հիմա էլ էս մեքենայի պատճառով ամեն րոպե քո մասին եմ մտածելու:
-Այսօրվանից մեքենան քո փոխարեն կպտտվի, դե հիմա նստիր գնանք:
-Ու՞ր,-զարմացավ մայրս:
-Ինչպես թե ու՞ր, ամեն օր ու՞ր ես գնում, դե ասենք խանութ, շուկա, վարսավիրանոց, եկեղեցի…
-Սպասիր գոնե փոխվեմ,- ցրիվ եկած մազերը հավաքելով ասաց մայրս ու շտապեց տուն:
Այսպիսով, մեքենան դարձավ մեր ընտանիքի կարևոր մասը. մորս օրը մեջ շուկա էի տանում, այս կամ այն բարեկամի տուն, կիրակի օրերը` եկեղեցի, երեկոյան հորս աշխատանքից տուն էի բերում, չնայած տանից այնքան էլ հեռու չէր նրա աշխատավայրը: Երբեմն հարևաններից ու բարեկամներից ոմանք էին խնդրում իրենց ինչ որ տեղ տանել, ճանապարհում էինք մեկին օդանավակայան, մի օր դիմավորում մեկ ուրիշին երկաթուղային կայարանից: Վարում էի մեքենան նաև ուրախ կամ տխուր առիթներով և ինձ համար սկզբում այդ ամենը հաճելի էր, քանի որ ծանոթանում էի մեքենային, ինչպես նաև փողոցներին, և այս անգամ արդեն` որպես վարորդ:
Ամեն ինչ սկսվեց գարնանային մի առավոտ, երբ ընկերներիցս մեկը առաջարկեց մի քանի հոգով իմ մեքենայով քաղաքից դուրս գալ: Գառնի տանող ճանապարհին մեզ մի մեքենա էլ միացավ և մի գողտրիկ անկյունում, քչքչան գետի ափին բացված սեղանը, նորանոր ծանոթությունները, գեղեցկատես կանայք ու հետաքրքիր զրույցները իմ միօրինակ կյանքին մի նոր թարմություն բերեցին` ճիշտ այնպես, ինչպես հեղձուկ սենյակում բացվող պատուհանից ներս թափանցող սառը օդը: Այդ օրը ես հավատարիմ մնացի վարորդի իմ կոչմանը և հանքային ջրից բացի որևէ այլ խմիչք բերանս չառա: Երբ քաղաք վերադարձանք և, ուղևորներիս բաժանելով տնետուն, ինքս էլ տուն վերադարձա, մայրս դռան շեմին մթնշաղի մեջ կանգնած ինձ էր սպասում, հայրս չնայած հեռուստացույցի առաջ նստած մի աչքը էկրանի, մյուսը` ձեռքերում լայն բացված թերթի վրա էր, բայց մտքով գիտեմ, որ իմ կողմն էր:
-Ընկերներս խնդրեցին, ես էլ չկարողացա մերժել,- մորս ետևից տուն մտնելով որպես բացատրություն ասացի ես, չնայած ոչ հայրս և ոչ էլ մայրս ոչինչ չէին հարցրել:
-Հոգնած կլինես, գնա հանգստացիր,- ակնոցների տակից ինձ նայելով ասաց հայրս:
-Քաղցած կլինես բալես, քո սիրած թանապուրից եմ պատրաստել մի փոքր կուտե՞ս,-միանգամից առաջարկեց մայրս ու չսպասելով պատասխանի` շտապեց խոհանոցի կողմը:
-Մամ ջան, քիչ կլցնես,- մորս խաթրը չկոտրելու համար ասացի ես, չնայած այն բանին, որ ուտել ընդհանրապես չէի ուզում:
Ընկերական հանդիպումները ավելի հաճախակի դարձան, մեքենայով իմ բացակայություններն էլ հետզհետե` սովորական, եղան դեպքեր, որ մինչև անգամ մի քանի օրով բացակայեցի տանից: Հիմա, արդեն մորս ոչ միշտ էի կարողանում հասցնել շուկա կամ եկեղեցի, իսկ երբ մի քանի րոպե ազատ ժամաանակ էի գտնում և առաջարկում որևիցե բանով օգնել, մայրս նրբանկատորեն մերժում էր` պատճառաբանելով, որ առանց մեքենայի էլ ամեն ինչ հասցնում է:
Մի գիշեր երբ տուն եկա դռան շեմին տեսա հորս: Թարսի նման քեֆս էլ մի փոքր լավ էր:
-Ցուրտ է կմրսես,-նկատելով ոսերին գցած թեթև վերնաշապիկը ասացի ես:
-Շատ ուշացար,-թևանցուկ անելով ինձ ասաց նա,—անհանգստացա, հազար տեսակ բան անցավ մտքովս:
-Պապ ջան երեխա չեմ,—ժպտալով փորձեցի արդարանալ ես:
-Մի օր դու էլ հայր կդառնաս ու այդ ժամաանակ կհասկանաս, որ ծնողի համար զավակը, որքան էլ մեծանա, էլի նույն երեխան է մնում:
Առավոտյան երբ նախաճաշի սեղանից մի կերպ պոկվելով ուզում էի դուրս գալ տանից, արդեն թոշակի անցած, հայրս, ետևիցս բակ դուրս գալով, մորիցս աննկատ ասաց.
-Հաջորդ անգամ խմած ղեկին չնստես:
Երեկվա մասին էր հիշեցնում, ուզեցի արդարանալ, բացատրել, որ երեկ ընդամեը մեկ բաժակ էի խմել, այն էլ մի ամբողջ հարսանիքի ընթացքում, բայց լռեցի:
Հորս խրատը շուտ մարսեցի ու փորձեցի ավելի զգույշ լինել, նախապես տեղեկացնել ուշ տուն գալու, կամ քաղաքից բացակայելու մասին:
Մեկ շաբաթ էր, ինչ հայրս անկողին էր ընկել, հույս ունեինք, որ ոտքի կկանգնի բայց բժշկի հերթական զննումից հետո հասկացանք, որ սա վերջն է: Մեռնելուց առաջ խեղճ մարդն ինձ իր մոտ կանչեց ու հազիվ լսելի, խզված ձայնով ասաց.
-Մեքենան այն ամենն էր, ինչ ես կարողացա թողնել քեզ, որդիս, այս աշխարհում ամեն բան անցողիկ է, մեքենան էլ, բայց քանի դեռ այն քոնն է, ճիշտ օգտվիր նրանից, թող մեքենայիդ անիվների սլացքը նպատակաուղղված լինի, իսկ ընտրածդ ճանապարհները` շիտակ:
Հայրս էլի ինչ որ բաներ ասաց, բայց ես ոչինչ չհասկացա, քանի որ նրա ձայնը կարծես անհատակ անդունդից դուրս գար: Ինչ կարող էի անել, հանգստացրեցի, խոստացա, որ կհետևեմ իր խորհրդին, ինչ մեղքս թաքցնեմ հոգուս խորքում նույնիսկ զարմացա հորս վրա, որ մահվան շեմին մտածում է ինչ որ մեքենայի մասին:
Առաջին մի քանի շաբաթներին մեքենան ծառայում էր ընտանիքի կարիքների համար: Օրվա մեջ` աշխատանքի, տուն, երբեմն գերեզմանատուն` պատվիրած տապանաքարի աշխատանքներին հետևելու, սևազգեստ մորս` շուկա, եկեղեցի, գերեզմանատուն, ահա իմ ամբողջ երթուղին:
Ժամանակի ընթացքում հաշտվեցինք հորս բացակայության հետ, կյանքն էլ, ուզեինք, թե չուզեինք, շարունակվում էր և նրանում ուրիշ էլի ճանապարհներ կային անցած ու չանցած, սպասված ու երազած, և հետզհետե մեքենան փոխեց իր ուղղությունը:
Թերթվող տարիները շատ բան փոխեցին, եկավ մի պահ, որ մնացի մենակ, առաջին ամուսնությունս հանկարծակի էր ու չմտածված, և տարին դեռ չբոլորած, կինս ապահարզան պահանջեց, երկրորդն էլ` իր ընթացքով առաջ չանցավ առաջինից ու որոշեցի ամուրի մնալ:
Հայրական տները քանդեցին ու դրան հաջորդեց իսկական մենակությունը, երբ դեռ կար մեր փողոցը, բակը, տունը ծնողներիս բացակայությունը այնքան էլ չէի զգում: Ճիշտ է, նորակառույց շենքի բնակարանը, որը ստացա երկու տարի հետո, ավելի քաղաքակիրթ ապրելու հուսեր էր ներշնչում, բայց դե միայնակ մարդու համար ինչ տարբերություն, թե որտեղ կապրի, միայն թե` մի գիշերատեղ ու բարձ լինի:
Անձնական կյանքիս դատարկությունը, ստիպեց ինձ լցնել կյանքս ուրիշ բաներով ու քանի որ աշխատանքս լավ էր, ձեռքս եկած գումարն ու մեքենաս տրամադրեցի աշխարհիկ հաճույքներին: Մեքենան դարձավ բառիս բուն իմաստով փոխադրամիջոց, գիշերատեղի, սիրային վայելքների հանգրվան:
Երբ մի առավոտ լվացվելիս նկատեցի հայլում երևացող սպիտակ մազերի առաջին շարքերը, հասկացա, որ հասել եմ արդեն մի սահմանի, որտեղից ետադարձ արդեն չկա: Մեքենան էլ, ինձ նման, արդեն առաջվանը չէր, նախկինում կայծակնային արագությամբ սլացող իմ ՎՈԼԳԱՆ, որը առանց «շունչ» քաշելու ժամում 145 կմ. արագություն էր գերազանցում, այսօր արդեն դրա կեսն անցնում էր մեծ դժվարությամբ:
Տարիների ընթացքում առիթ եղավ մի քանի անգամ լուրջ վերանորոգման կանգնեցնել, մի տեղ շարժիչը նորոգեցին, մի ուրիշ տեղ` շասսին, մեկ այլ տեղ` էլեկտրականությունն ու ետին սռնին:
Անցած կիլոմետրերի ցուցատախտակին վաղուց արդեն չէի նայում, իսկ ամեն անգամ իրեն զգացնել տվող նվնվացող շարժիչից վախենում էի, որ կթողնի ինձ կես ճանապարհին:
Երբեմնի իմ մեքենան, որ ցանկացած քեֆ-ուրախության պատիվ կարող էր բերել, եկավ մի պահ, որ տաքսու տակ սկսեց աշխատել, տեղափոխում էի ում պատահի` էլ գող, էլ պոռնիկ (թարսի նման ավելի շատ դրանք էին հանդիպում), ասում էին աջ, աջ էի թեքվում, ձախ` ուղղությունը վերցնում էի ձախ, կանգնի, սպասի, փողս քիչ է, տունն եմ մոռացել… Խեղճ մեքենան բեռնատարի գործ էլ արեց, կահ կարասի, շինանյութ ու աղբ, միրգ ու բանջարեղեն մոտակա գյուղերից հասցրեց մինչև շուկա:
Մեքենան այսօր էլ, ամեն Աստծո օր շարժվում է, աջ ու ձախ թեքվում, ճանապարհային ինչ որ նշանների հետևում, ազդանշան արձակում, լուսարձակի լույսերին ենթարկվում: Նրանով այսօր հեռու տեղ չես գնա, քանի որ ստվերի նման ինձ միշտ հետևում է այն միտքը, որ մի ցեխափոսի մեջ կխրվեմ ու էլ դուրս չեմ գա: Այսօր էլ, դեռ պատահում են ուղևորներ, ոմանց հասցնում եմ տեղ, ոմանք ստիպված են լինում կես ճանապարհից ոտքով գնալ, խաչմերուկներին երբեմն հեռվից հեռու երևացող կանանց չնկատելու եմ տալիս, քանի որ վախենում եմ չկարողանամ մինչև վերջ տեղ հասցնել (դեպքեր եղել են), իսկ դա, չնայած ոչ երանիլի վիճակիս, այնուամենայնիվ դեռ խոցում է տղամարդկային արժանապատվությունս:
Թե դեռ քանի փողոց ու խաչմերուկ ունի անցնելու մեքենան, դժվարանում եմ ստույգ ասել: Ցուցատախտակի վրա երևացող, և օր օրի ավելացող թվերի շարքը մի օր սպառելու է իր պտույտը: Գիտեմ միայն, որ մեքենան մի օր կանգ կառնի նախապես չընտրված մի տեղում ու այլևս չի շարժվի, թե ինչ կանեմ ես առանց նրա, անկեղծ ասած չեմ մտածել, գուցե այդ ժամանակ նայեմ թվատախտակի վրա վերջնականորեն կանգնած կիլոմետրերին ու գլուխս դնելով ղեկին մեկ անգամ ևս հիշեմ այն երանելի օրը, երբ մեքենան լրիվ նոր կանգնած էր մեր բակում ու հայրս, կանգնելով տոնական սեղանի առջև մի կարճ կենացով դատարկեց ձեռքի բաժակի կոնյակն ու ինձ մեկնելով մեքենայի բանալիները ասաց «բարով վայելես»:

Նոյեմբեր 2010 թ.

Վատ ձկնորսը

Նորից ձգվեց կարթաձողը, նշանացույցը անհանգիստ սկսեց ցնցվել ազդարարելով հերթական որսը: Երջանիկ զգացողությամբ դուրս հանելով կարթալարը ջրից, խայծից ազատում եմ արծաթափայլ թպրտացող ձկնիկին ու գցում ջրով լի դույլի մեջ:
Երեկոյան տուն եմ վերադառնում դատարկ ձեռքով ու դեռ տան շեմից լսում կնոջս նախատինքները. թե ես ո՞ր օրվա ձկնորսն եմ, չեղավ մի օր, որ ձուկ որսած տուն վերադառնամ: Լռում եմ ու քթիս տակ խորամանակ ժպտում, կինս իրավացի է, ես լավ ձկնորս չեմ, քանի որ լավ ձկնորսը, իր որսը վերջում բաց չի թողնում ջրի մեջ:

2010

Հայելին
Ես նախանձում եմ հարբած քամուն, քանի որ նա կարող է շոյել քո վարսերն առանց թույլտվություն խնդրելու: Ես նախանձում եմ անձրևին, որը չնայած քո գունեղ անձրևանոցի դիմադրությանը, այնուամենայնիվ կհասցնի կաթալ այտերիդ: Ես նախանձում եմ ձյան փաթիլներին, որոնք շուրթերիդ իջնելով` հալվում են քո ջերմությունից ու խառնվում քեզ: Ես շատ եմ նախանձում այն հազարավոր աչքերին, որոնք առանց մի ջանք գործադրելու, անգութորեն կարող են նայել քեզ ու անտարբեր անցնել կողքովդ: Ես չեմ նախանձում միայն հայելուն, քանզի նրան է վիճակված տեսնել ընթացող ժամանակի վերջում այն դեմքը, որ ծերություն է կոչվում:

2010

Հիշողություն

Ամեն առավոտվա նման այս առավոտ էլ նիկելապատ սրճեփը թշշաց և հրաբխային լավայի նման սուրճի մուգ զանգվածը սկսեց վեր բարձրանալ: Երբ կավե փոքրիկ բաժակից սկսեց սուրճի գոլորշին վեր բարձրանալ, նրան խառնվեց ծխախոտի թանձր ծուխը: Ամեն առավոտ այստեղից, սուրճի այս բաժակից, ծխախոտից, փոքրիկ խոհանոցից է սկսվում ամեն բան:
Խոհանոցի, փողոց նայող, միակ կամարաձև պատուհանից այգաբացի շողերը ներս են թափանցում, և դիմացի պատի գունաթափ պաստառի վրա ինչ որ բաներ պատկերում: Փողոցի շենքից բարձրությամբ ետ չմնացած ծառերը, թեթև քամուց օրորվելով, պաստառին հասած այգաբացի շողերի մեջ կենդանություն են արթնացնում:
Սուրճն արդեն կիսով չափ դատարկվել է, հետևաբար նրանից տարածվող գոլորշին էլ այլևս այն չէ, ու միայն դեռ մխացող ծխախոտի թանձր ծուխն է գորշավուն ամպի պես տարածվում փոքրիկ խոհանոցի բոլոր անկյուններով` սպասելով այն պահին, թե երբ կբացվի դուռը, որ ինձանից էլ առաջ դուրս գա միջանցք, ապա հյուրասենյակ ու տարածվելով պատշգամբով մեկ` ներծծվի հին տան, շատ բան տեսած ու լսած, պատերի մեջ:
Սուրճն արդեն վերջացել է, ստվերաձև քերծերի նման իր մրուրը թողնելով բաժակի պատերի վրա, իսկ ես առաջին անգամ երկնքում ինքնաթիռ տեսած երեխայի նման նայում եմ այգաբացի շողերով լուսավորված պատին ու չեմ կարողանում հայացքս կտրել նրանից: Պաստառն այնքան հին է, որ եթե ժամանակին վրան ինչ որ բան էլ պատկերված է եղել, ապա տարիների ընթացքում մաշվել ու խառնվել է պատին:
Ծխախոտը սկսեց մարել` մոխրամանի մեջ թողնելով գլանաձև երկար մի մոխրակույտ: Ծխով լցված խոհանոցի օդը կիսամութ կինոդահլիճի տպավորություն է մի պահ թողնում, իսկ լուսաշող այգաբացի շողերը` վաղուց տեսած, բայց ցանկալի շարժապատկերների:
Լուսաշող ցոլքերը դանդաղ ձգվելով առաստաղն ի վեր, նմանվում են անհետացող ստվերների, ապա նաև անէանում առաստաղի գորշության մեջ: Մի կողմ եմ հրում սուրճի դատարկ բաժակը (ու առաջին անգամ է, որ չեմ շտապում այն լվանալ), սեղանի թեթև ցնցումից ծխախոտից մնացած գլանաձև մոխրակույտը փլվում է ավազաբլուրի նման:
Դանդաղ ոտքի եմ կանգնում ու պատրաստվում առօրյա պայքարի մեջ մտնել, չնայած, որ արդեն այսօր գիտեմ, որ այն, ինչը հիմա կարևոր է թվում, վաղն արդեն կորցնելու է իր նշանակությունը, ինչին որ ձգտելու եմ այսօր ամբողջ էությամբ, վաղն արդեն ինձ չի հետաքրքրելու, բայց լավ գիտեմ, որ չնայած այդ ամենին, անփոփոխ է մնալու մի բան` փոքրիկ խոհանոցը, գունաթափ պաստառով սառը պատը, նիկելապատ սրճեփը, իմ հեռացող քայլերն ու հիշողությունները:

2010