Սիրանույշ Օհանյան | ՔՈՒՆ

Չիպերին

Նա ասում է, որ ես նման եմ մանկության հեքիաթների կախարդված Արքայադստերը, որը մի ամբողջ կյանք կանգնել է լուսամուտի առաջ ու սպասել… Տիրուհին ծիծաղեց, իսկ մայրիկը ժպտաց: Բոլորն ինձ էին նայում: Չշրջվեցի. նա չշարունակեց:
Հետ-առաջ, հետ-առաջ, հետ-առաջ-հետ… չիպ-չիկ…
— Անհանգիստ է,- նկատեց նա:
— Լուսամուտից է,- պատասխանեց տիրուհին,- չի սիրում:
Կանաչը ծածանվեց` նկարելով տարբեր երկրաչափական ձևեր: «Երևի հեռավոր անցյալն է անհանգստացնում»,- տեսա նրա մտքերը և դադարեցի շարժվել: Չեմ ուզում, որ նա տեսնի ինձ այնպես, ինչպես ես եմ իրեն տեսնում: Նրանք զարմացան, հետո, վարժվելով հանդարտությանս` առժամանակ թողեցին ինձ: Կանաչը կրկին ծածանվեց:
— Ի՞նչ ես մտածում,- հարցրեց տիրուհին: Կանաչ ծովը խաղում էր բազմապիսի շողերով: Նա չպատասխանեց: Չկարողացավ: Հաճախ նրանց համար դժվար է լինում նկարագրել հենց իրենց մտքերը: Արևագույն ալիքների ծփանքը տանում էր հայացքս:
— Երբեք չեմ ների ինձ,- ասաց տիրուհին:
— Չի° կարելի,- պատասխանեց նա,- դու մեղավոր չես:
— Գիտեմ,- ասաց տիրուհին,- բայց կարող էի այլ կերպ վարվել: Ինչո՞ւ էի անտեսում` գիտակցելով գալիքի անխուսափելիությունը: Ինչո՞ւ այդքան քիչ ժամանակ էի նվիրում նրան: Մինչև ինձ չտեսներ` չէր քնի, իսկ ես կեսգիշերին էի տուն գալիս:
— Եթե նույնիսկ շուտ գայիր,- ասաց նա,- ոչինչ չէր փոխվի: Ոչինչ չէիր փոխի: Այն ժամանակ էլ կասեիր, որ կարող էիր ավելի շուտ գալ: Չի° կարելի: Դու փորձում ես վերահսկել ժամանակի հնարավորությունները: Միակ հնարավոր ժամանակը չի ենթարկվում ոչնչի և ոչ ոքի: Հենց իմացավ մտադրություններիդ մասին` կպատժի: Արևագույները երգեցին: «Իմացել է անշուշտ` դեռ ժամանակից առաջ»,- մտածեց տիրուհին:

Տիրուհի` իրեն համարում է իմ տիրուհին: Թույլ եմ տալիս, որ չտատանվի դրանում` տիրուհի եմ կոչում իրեն: Իրավունք չունեմ բացատրել, որ ոչ թե նա է ընտրել ինձ, այլ ես` իրեն: Ոչ թե իր համար նախասահմանված դիպվածն է ինձ տարել իր մոտ` գեղեցիկ նվերի տեսքով, այլ իմ ճակատագրի որոշումն է նրան որպես տեր ինձ ուղարկել: Տիրուհին վստահ է, որ ես ապրում եմ իր տանը, վայելում իր սերն ու հոգատարությունը, կերակրվում իր ձեռքերից: Երբեք, կամ գրեթե երբեք չի իմանա, որ նրա կյանքն ու տունը կոչված են իմ կյանքն ու տունը լինելու: Նա ապրում է իմ տանը, վայելում իմ ուշադրությունը, ընդունում շնորհները, որ պատրաստվել են իր համար` հանուն ինձ: Սիրում է համեղ ուտելիք, սիրում է վայելուչ հագնվել: Սիրում է կարդալ, սիրում է գրքեր: Հոգատար է, ուշադիր: Անկեղծ հպարտությամբ պատմում է, որ լավ գիտի սովորություններս:

-Խելքը գնում է ընկույզի համար,- ժպտում է նա:- Հացի միջուկ է սիրում, թարմ ջուր: Գույներից` կանաչը: Ծաղիկներ: Կալա, հատկապես տերևները: Թողնես` կուտի: Խանդոտ է,- ասում է,- բկլիկ: Աստված չանի` նկատի, որ ուտում ենք և իրեն չենք տալիս. անմիջապես ձայնը գլուխն է գցում: Խնձորի միջուկ առաջարկեց:
— Իմ ճաշակին է,- ասաց` խնձոր կտրելով և ուտելով կորիզները:

Երբ կհեռանամ,- իմ տեսակը շուտ է հեռանում,- կվշտանա: Շատ: Աստիճանաբար ցավը կմեղմանա, կգան մտքեր` իմ ուղարկած մտքերը, կպատմեն նրան, որ ես իր կյանքի մի հատվածի ընկերն էի, սփոփանքն ու խաղալիքը: Գրեթե երբեք չի իմանա, որ իր կյանքն ընտրված է եղել ինձ համար: Իմ մասին հոգ տանելու, ինձ ուղեկցելու համար: Մտորումներս ուղղորդելու համար: Չի իմանա, որ դիտարկելու եմ իրեն ողջ կյանքիս ընթացքում: Չի իմանա, որ ինչ-որ տեղ սպասում են այդ դիտարկումների վերլուծություններին:
Ոսկեգույն և կանաչ լույսերը խայտում են սենյակում: Երբ մայրիկը ելումուտ է անում, ծիածաններ են խառնվում

դրանց: Լույսերը ծածկում են միմյանց, մխրճվում մեկը մյուսի մեջ` չմիաձուլելով գույները: Տարածությունն այլ որակ է ձեռք բերում նրանցով. եթե լույսերը մարմին ունենային, կարելի կլիներ նկատել, որ մեկից ավելի մարմիններ միաժամանակ գտնվում են միևնույն վայրում` չխաթարելով ու չխանգարելով միմյանց: Պատճառն այն է, որ լույսերի տարածությունն այլ է և ընդգրկում է մարմինների տարածությունը:
Նա բացատրում է` նայելով համակարգչին.
— Թվում է, թե միաժամանակ մեկից ավելի գործողություններ է իրականացնում, օրինակ` և երգում է և գրում: Իրականում նրա ժամանակը մասնատված է մեզ համար անընկալելի հատվածների կամ պահերի: Մի պահ նա երգում է, հաջորդ հատվածի ընթացքում` գրելու գործողություն իրականացնում: Այդ պահերն իրենց ինքնուրույնության մեջ մեզ համար անըմբռնելի են, ուստի` անգո: Մեզ թվում է, թե այդ ամենը միաժամանակ է կատարվում: Մեզ համար գոյություն ունի միայն մեկ` հոսուն-անընդհատ ժամանակ, որի ընթացքում տեսնում ենք գրելը և լսում երգը: Խաբկանք` պայմանավորված համապատասխան զգայարանի բացակայությամբ կամ առկա զգայարանի անկատարությամբ: Կարող ես չհավատալ` չհասկանալով, սակայն չես կարող ժխտել: Ի վերջո, կարող ես պատկերացնել` երևակայելով, ինչը միակ ելքն է: Այս կյանքում մեզ համար գրեթե ամեն ինչ կազմված է երևակայությունից բխող պատկերացումներից:
— Տե°ս,- փորձում է տիրուհուն սփոփել նա,- կարող ես պնդել, որ մեր կյանքը նույնպիսի ժամանակային խաբկանք չէ , ինչպիսին համակարգչի պարագայում է: Մենք կատարում ենք տարբեր գործողություններ, որոնք մեկը մյուսից խստորեն տարանջատված են ժամանակի մեջ, այլ կերպ ասած` հաջորդաբար հերթագայում են մեկը մյուսին: Համակարգիչը` նույնպես: Նրա կատարած գործողությունները մենք` համակարգիչ ստեղծած բանական արարածներս, ընկալում ենք միաժամանակ, քանի որ չենք կարող ընկալել մեզ համար աներևակայելիորեն փոքր ժամանակահատվածը, որն այդ մեքենայի ժամանակի նվազագույն միավորն է: Հնարավոր է, որ կա այլ` մեզանից տարբեր, եթե կուզես` մեզանից վեր բանականություն, որը մեր` ժամակակի մեջ իրար հաջորդող արարքներն ընկալում է միաժամանակ: Կլինե՞ն իմ և այդ բանականության փոխհարաբերությունները այնպիսին, ինչպիսին համակարգչի և իմ փոխհարաբերություններն են:
— Դու իրավունք չունես քեզ մեղադրել,- խոսքն առաջ է տանում նա,- քանի որ չգիտես` վերևից դիտողն ինչպես է հասկանում և ինչ իմաստ է դնում մեր գործողությունների մեջ, որոնք նրա համար միաժամանակ են կատարվում: Գուցե նա միևնույն պահին է տեսնում քո երեկվա վիշտը և վաղվա ուրախությունը… Հասկանո՞ւմ ես:
Տիրուհին լռում է: Ոսկեգույն ծովը փոթորկված է: «Ինչո՞ւ չեմ կարող մեղադրել ինձ»,- համառում է տիրուհին:
— Ես չեմ հասկանում,- խոստովանում է նա,- պարզապես ենթադրում եմ: Ինձ ջլատում են իմ երեկվա վիշտն ու վաղվա ուրախությունը, երեկվա ուրախությունն ու այսօրվա վիշտը: Սակայն վերևից նայողի համար դրանք համահունչ են ու ներդաշնակ:
— Հնարավոր է, որ գոյություն ունի տարածության նույնպիսի մասնատելիություն, ինչպիսին ժամանակի պարագայում է,- շարունակում է նա,- միայն թե դա ընդունելը անտանելի դժվար և սարսափելի կլինի մեզ համար: Մի՞թե կարելի է պատկերացնել, որ տարածությունը, հավանաբար, կառուցված է մանր, անտեսանելի, փոքրիկ տարածությունիկներից` տարածության մոլեկուլներից, որոնցից մեկում գտնվում է, ենթադրենք, իմ մի մասնիկը, մյուսում` քո մի մասնիկը և այսպես շարունակ: Որպես ժամանակ դիտարկելիս կթվա, թե ես և դու միաժամանակ գտնվում ենք միևնույն վայրում, մինչդեռ իրականում այդ տարածությունը իր` խստորեն որոշված բջիջները տրամադրել է մեզ: Այնպես, ինչպես ժամանակի դեպքում էր թվում:
Ի՞նչ կզգային, եթե հանկարծ իմանային, որ տեսնում եմ իրենց հենց այնպես, ինչպես նրանք են այս պահին երևակայում տարածության այդ անհնարինությունը: Ի՞նչ գույներ կտեսնեի, եթե իմանային նաև, որ այդ մտքերը ես եմ թելադրում իրենց` նետելով իմ գույներն իրենց գույներին: Իմանային, որ տեսնում եմ իրենց հոգիներն այնպես, ինչպես իրենք` իմ մարմինը:
— Այդպես չի լինի,- հաստատում է նա,- որովհետև տարածությունը հենց նրանով է տարածություն, որ այնտեղ ամեն ինչ կանոնակարգված է: Տեղի իմաստով, իհարկե: Ոչ մի առարկա և ոչ ոք չի կարող գրավել ուրիշի զբաղեցրած տեղը` առանց նախապես տեղաշարժելու այդ ուրիշին: Կյանքում էլ է այդպես, թեև կյանքը տարածության ձև չէ: Չնայած… չնչին, բայց անժխտելի հավանականություն կա, որ կարող է հակառակն էլ լինել: Բայց ոչ մեր մարդկային մարմինների համար; Տեսնես ի՞նչ կասեր այս ծիտը:

Տիրուհին լռում է` մտածելով: Նա նույնպես լռում է` փորձելով չմտածել: Տեսնում եմ նրանց գույների հանդարտությունը: Թիկունքիցս դանդաղ մոտեցող սպառնալիքը ստիպում է շրջվել: Պատուհանից այն կողմ տարածությունը դանդաղ սևանում է և ահագնորեն ճնշում է ինձ: Ճչում եմ` վախից կորցնելով գլուխս. սևը դանդաղ մոտենում է, ջնջում ապակե խաբուսիկ սահմանը, հարձակվում վրաս: Սև, սևություն, աշխարհ` առանց գույների: Կյանք` առանց գույների: Աշխարհի բացակայություն: Կյանքի բացակայություն: Սև, սևություն: Ճըըըչ-ճըըչ-ճըըըչ-ճըըչ-ճըչ-ճըըըչ-ճըըըըչ-ճըըըըըչ-ճըըըըըչ-ճըըըըըըըըըչ….
Փրկիչ ձեռքերը զգուշորեն գրկում են վանդակը: Սևը հեռանում է ու անհետանում:
— Դե հանգստացիր վերջապես,- նեղացավ տիրուհին,- բայց ի՜նչ վախկոտ ես: Սարսափում է սև գույնից,- բացատրեց,- կխելագարվի, եթե երկար մնա մութ լուսամուտի մոտ: Խե՜ղճ,- փորձեց շոյել վիզս: Մի կողմ քաշվեցի: Դե լավ, մի նեղացիր,- տխրեց տիրուհին,- էլ ոնց կլիներ: Մեկ է ` շուտով ծածկելու եմ…
— Ծածկելո՞ւ ես,- զարմացավ նա:
— Քնեցելու համար,- բացատրեց տիրուհին,- ուրիշ տարբերակ չկա: Միակ միջոցը վանդակը սև կտորով ծածկելն է: Թե չէ ողջ գիշեր կճչա ու կերգի,- և փռթկաց,- ասենք, սրանից ի՞նչ երգիչ:

Նա գնաց: Նշանակում է` գիշեր է: Գիշերը ոչինչ է` ոչնչություն: Գիշերը սև է: Ոչնչությունը սև է: Սևը գո՞ւյն է: Ոչինչը գույն չունի: Եթե ունենար, գոնե մի հատկություն կունենար` սև գույնը: Եթե գոնե մի հատկություն ունենար` գոյություն կունենար: Սակայն Ոչինչը այն է, ինչ գոյություն չունի: Հետևաբար` սևը գույն չէ: Սևը գույնի բացակայությունն է, քանի որ գիշերը գոյություն չունի: Գիշերը ոչնչությունն է:

Տիրուհին շոյում է գլուխս: «Ի՞նչ ես մտածում, Չիպեր»: Սթափվեցի: Հայացքս փարվեց արևագույն ալիքներին: Տիրուհուց ճառագվող ջերմությունը բերկրանքով է լցնում ողջ էությունս: Պռնկեպռունկ երջանկությամբ լցված հիմար անոթի եմ նմանվում` այս անգամ էլ չհասցնելով արգելել, որ սևը պարուրի վանդակս: Անտանելի հիշողությունը, թե՞ վերապրումը կլանում է ինձ: Չգիտեմ` այս պահերը կրկնություն են, թե՞ շարունակություն, չգիտեմ` այս ամենը միակ, թե՞ բազմաթիվ անգամներ է տեղի ունենում: Չգիտեմ` սա ես եմ մտածում, թե՞ ոչ-ես: Չգիտեմ, թե ի՞նչ է լինելու հետո, որովհետև չգիտեմ, թե ինչ է եղել առաջ: Չգիտեմ` գալո՞ւ է վաղը, որովհետև չգիտեմ` եղե՞լ է երեկը: Խելագարվում եմ: Ելք չկա: Սև ծածկոցի տակ ջնջվելու է հիշողությունս` այսօրվա հիշողությունը: Այսօր ես վերանալու եմ: Ոչինչ չի մնալու, ոչինչ չի մնալու: Ինչ-որ բան է կատարվելու ինձ հետ, սարսափելի և իմ կամքից անկախ պարտադրանք: Տիրուհին դրան քուն է անվանում: Կա նաև արթնություն` վաղը: Սակայն ես արդեն չեմ իմանա` լինելո՞ւ է վաղը: Երեկը եղե՞լ է արդյոք, երեկվա վաղը այսօ՞ր է: Երբեք չեմ իմանա: Ոչ ոք չի իմանա: Իմանա էլ` չի կարողանա ինձ բացատրել: Ես գոյություն ունեմ միայն այսօր: Միայն հիմա` երեկվա ու վաղվա արանքում, եթե գոյություն ունեցել են երեկն ու վաղը: Վաղը այսօր կլինի, վաղը նորից կփորձեմ հիշել, թե ինչ է եղել երեկ: Նորից աչքերս կբացեմ ու կտեսնեմ սարսափելի սևը, կճչամ այնքան, մինչև կարթնանա տիրուհին, դժգոհ կասի` «Է, Չիպեր, թողնեիր քնեի, էլի°»: Նորից կողջունի ինձ, կփայփայի ու կկերակրի: Նորից ինձ կթվա, թե ծնվել եմ այսօր` աչքերս բացելու պահին, ծնվել եմ և ունեմ տունը, տիրուհուն, վանդակը` որպես իմ տուն, չնայած ողջ տունն իմ տունն է, իսկ ես իմ տիրուհու տերն եմ, և ոչ ոք, բացի ինձանից, չգիտի այդ մասին: Նորից կթվա, թե սև ծածկոցը վանդակիս վրայից վերցնելը խորհրդանշում է ծնունդս, իսկ ես սպասում եմ իմ ծնունդին` նախապես իմանալով, թե ինչ է սպասվում ինձ: Ոչինչ չեմ կասկածի երեկվա ու վաղվա մասին: Վստահ կլինեմ, որ եղել է ու կա այսօրը` միայն ու միայն այսօրը: Այն պահից սկսած, երբ վանդակիս վրայից տիրուհին կվերցնի այս կտորը, և ես լույս աշխարհը կտեսնեմ, մինչև այն պահը, երբ այսօրվա մեջ նորից կբախվեմ սևության հետ, ես ոչինչ չեմ մտածի ո°չ այսօրվա, ո°չ վաղվա, ո°չ երեկվա մասին: Մինչև կիջնի գիշերը` սևը` գոյություն չունեցողը, վանդակս կծածկեն սևով` ոչնչով, կճչամ, պատեպատ կխփվեմ, ճաղերը կկտցահարեմ ու չեմ իմանա ամենակարևորը` առաջին և միակ անգամ է սա տեղի ունենում, թե՞ իսկապես կան երեկն ու վաղը, և իսկապես այս ամենը` կյանքը, մեկ օրվա անընդունելի կրկնությունն է, որն ունի բազմաթիվ անէական տարբերակներ` այսօր անվանյալ. օր, որի վերջում ես կճչամ, պատեպատ կխփվեմ, ճաղերը կկտցահարեմ և երբեք չեմ իմանա` կյանքը միայն մեկ օրից է բաղկացած, թե օրերից, որոնք մեկ օրվա սարսափելի կրկնություններն են:

5 comments

Skip to comment form

    • Հրայր on 21 Մայիսի, 2011 at 8:40 ե.
    • Reply

    Բարի վերադարձ

    • Սիրանույշ on 23 Մայիսի, 2011 at 9:50 ա.
    • Reply

    Շնորհակալություն 🙂

    • Սամվել Մարտիրոսյան on 7 Հուլիսի, 2011 at 5:49 ե.
    • Reply

    Ճանաչել անիմանալին,
    Ընդունել անխուսափելին,
    Իմաստավորել անգնահատելին…
    Այսօր ինձ բախտ վիճակվեց կարճ ժամանակով առընչվել
    հոգեկան ուժի և քնքշության այս շքահանդեսին, ինչի համար
    և անչափ երախտապարտ եմ:

    • Armen on 18 Դեկտեմբերի, 2011 at 3:56 ե.
    • Reply

    Հիանալի է գրված և խորիմաստ

    • Շաքէ on 27 Հունվարի, 2013 at 1:30 ե.
    • Reply

    Հնարավոր է, որ կա այլ` մեզանից տարբեր, եթե կուզես` մեզանից վեր բանականություն, որը մեր` ժամակակի մեջ իրար հաջորդող արարքներն ընկալում է միաժամանակ: Կլինե՞ն իմ և այդ բանականության փոխհարաբերությունները այնպիսին, ինչպիսին համակարգչի և իմ փոխհարաբերություններն են:
    Հարցեր, որոնք քրքրում են մեր միտքը դարեր ու դարեր, եւ չկայ պատասխան. կայ մարդն ու իր միտքն ու իմացականութիւնը, երեւակայութիւնն ու ընկալունակ հոգին, մարդն ու իր երազները, որոնք մի այլ տեղ ու տարածութեան մէջ գուցէ եւ իրականանում են ու կերպաւորւում, քանի որ մենք դա արդէն “մտածել” ենք. մտքի եւ խօսքի մարմնաւորման մասին տարբեր ազգերում կան հաւատք, ինչպէս անէծքի եւ օրհնանքի խօսքերի դէպքում, իսկ “միտք”-ը արդեօք իրականանում է մի այլ տեղ, մի այլ մարդու, մի այլ տարածութեան ու ժամանակի մէջ? Ով գիտի… ամէն ինչ հնարաւոր է, ուստի եւ սարսափելի, ուստի եւ հրաշալի.
    Ես հաւատում եմ զուգահեռ աշխարհների տեսութեանը.
    Շնորհակալութիւն հետաքրքիր “մտքերի” ու մտորումների, պատմւածքի եւ կերպարների համար. Վաղուց էի կարդացել, բայց վերընթերցումները, որը հնարաւոր է դարձնում այս կայքը, “ալզայմեր”-ով տառապողներիս համար ֆանտաստիկայի ժանրից են.

Թողնել պատասխան Սիրանույշ-ի համար Չեղարկել պատասխանը

Your email address will not be published.