Սիրանույշ Օհանյան | ՄԵԿ ԼԵԶՎԻ ԱՆՀՆԱՐԻՆՈՒԹՅՈՒՆ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Մեկ լեզվի անհնարինություն, Երկիր մոլորակի բնակչության՝ միակ լեզվով հաղորդակցվելու անհնարինությունը: XXIV դարում տեսականորեն ձևակերպված և XXXI դարում վերջնականապես հաստատված հոգե-լեզվաբանական իրողություն: Մարդկության զարգացման պատմության ամենաանկանխատեսելի անկյունաքարերից մեկը[1]:

Բովանդակություն

1.   Պատմություն

1.1 XXI դար

1.1.1    Ներածություն

Մարդկության միավորման[2]  առաջնային փուլի սկիզբ կարելի է համարել համակարգչի և համամոլորակային ցանցի (համացանց) ստեղծումը, ինչը նպաստեց տարբեր պետությունների բնակիչների մերձեցման և պետական հողային սահմանների անհրաժեշտության վերացման գաղափարի ձևավորմանը: Արտաքին-ֆիզիկական տարբեր պատճառներով բաժանված մարդիկ կարողանում էին պարզ գործիքի միջոցով հաղթահարել արգելքներն ու հաղորդակցվել երես առ երես, տարածության, հետևաբար՝ նաև դրա հաղթահարման համար պահանջվող անհրաժեշտ ժամանակային խոչընդոտները ի չիք դաձնելով:  Հաղորդակցման սկզբնական միջավայրերի ձևավորումը խիստ պարզունակ էր: Կարճ ժամանակ անց ստեղծվեցին այսպես կոչված սոցիալական ցանցերը, որոնք մի քանի դար շարունակ մեծ ժողովրդականություն ունեին: Տեղեկության կուտակման, պահպանման, տարածման և կիրարկման մեջ մեծ նշանակություն ունեին էլեկտրոնային լրատվական միջոցները, հանրաճանաչ անձանց բլոգները, տարբեր մասնագիտացված կայքեր և այլն: Դրանք հարմար էին առօրյա կենցաղային խնդիրների քննարկման դեպքում, իսկ գիտելիքների տեսական բաժինները համախմբելու համար սկզբունքորեն այլ բնույթի միջավայր էր անհրաժեշտ:

 1.1.2 Վիքիպեդիայի ստեղծումը

           Հիմնական հոդված: Վիքիպեդիայի ստեղծումը

XXI դարասկզբին մարդը ստեղծեց  Վիքիպեդիան: Ներկայիս Վիքիպեդիայի համեմատ աննշան էր ընթերցողների և խմբագիրների թիվը, հոդվածների ծավալը, այլ էր  որակը  և  հանրության կյանքում ունեցած դերակատարությունը: Այնուամենայնիվ,  ազատ կարդալու և ազատ գրելու հիմքը դրված էր, և  հենց ազատության սկզբունքը առաջնային ընդունելն էլ հնարավորություն տվեց այն վերածվելու ժամանակակից Վիքիպեդիային:

Մոտ հազար տարի առաջ ստեղծված առաջին Վիքիպեդիայի  լեզուն անգլերենն էր, հնարավորություն կար այլ լեզուներով գործարկելու, ինչը չհապաղեցին իրականացնել տարբեր ազգերի ու լեզուների ներկայացուցիչներ: Պրոցեսն անկասելի էր և անդարձելի, ստեղծումից մոտ տասը տարի անց Վիքիպեդիան գրվում և խմբագրվում էր մոտ երեք հարյուր լեզուներով[3]՝  մոտ 30 միլիոն հոդվածներով և ամենաայցելվող համացանցային միջավայրերից էր:

1.1.3    Խնդիրները

XXI դարասկզբին մոլորակը պատված էր հիմնականում թշնամի պետությունների ցանցով  և գոյատևում էր պատերազմների մշտական սպառնալիքի տակ: Տարբերությունները ոչ թե փոխադարձ հարգանքի և փոխօգնության, այլ՝ փոխադարձ անհանդուրժողականության սրացման հիմք էին: Ազգերի ու լեզուների բազմազանությունը նպաստում էր մարդկության պառակտմանն ու ինքնաոչնչացման ցանկությանը: Այդ ցանկությունն այնքան ուժեղ էր ու բնազդային, որ տարածվում էր հանրագիտարանների վրա: Այսպես կոչված «տեղեկատվական պատերազմները» ներթափանցում էին կյանքի բոլոր ոլորտները: Վիքիպեդիան, իր մատչելիության ու ազատության շնորհիվ, հակամարտող կողմերի մշտական կիզակետում էր: Բազմաթիվ էին միևնույն թեմային վերաբերող բազմալեզու հոդվածները, որոնցից յուրաքանչյուրը գրված էր լեզուն ներկայացնող պետության տեսանկյունից[4]ու գիտելիքի աղավաղման նմուշ էր: Մարդկութան պառակտման ջատագովները բոլոր ջանքերն օգտագործում էին տարբեր լեզուներով վիքիպեդիանների տարբերությունները խորացնելու համար: Ընդհանուր գնահատականներով այդ երևույթը տևեց մոտ երեք դար:

1.2   XXIV դար

Երրորդ համաշխարհային (առաջին համամոլորակային) պատերազմից հետո մարդկության, ավելի ճիշտ՝ ողջ մնացած ազգերի բեկորները ստորագրեցին մոլորակում մեկ ընդհանրական պետություն հաստատելու փաստաթուղթը: Տնտեսական համակարգը, սոցիալական հարաբերությունները, իրավական կարգը առաջին անգամ մարդկության պատմության մեջ նույնը դարձան  ամբողջ մոլորակի համար: Մարդկությունը միավորվելու կարևոր քայլ արեց: Դրա հետևանքները տարածվեցին համամարդկային գործունեության բոլոր ոլորտներում: Այն մարդուն հնարավորություն տվեց համախմբելու աշխարհի ռեսուրսները, ստեղծել աշխատանքի և վարձատրության նոր՝ առանց դրամական արժեքի համակարգ, մասնագիտություն ստանալը թողնել բացառապես անձնական նախընտրությանը,  կյանքի ընթացքում սովորել և աշխատել միաժամանակ մի քանի մասնագիտություններով, տարբեր բնագավառներում և Երկրագնդի տարբեր անկյուններում: Մարդկությունը մուտք գործեց  Նոր լուսավորության դարաշրջան:

1.2.1 Վիքիպեդիան XXIV դարում

Ընդհանուր պետության հաստատմանը և կայացմանը զուգընթաց ինքնաբերաբար սկսվեց տարբեր լեզուներով վիքիպեդիաների բովանդակային միասնականացումը:  Դա պետք է հասկանալ այնպես, ինչպիսին ներկայիս արդյունքն է՝ այլալեզու վիքիպեդիաների միևնույն հոդվածի բովանդակությունները մոտենում էին միմյանց: Նախկինում պատմական գիտություններին առնչվող գրեթե բոլոր հոդվածները գրվում էին այս կամ այն պետության, ազգի, սոցիալական խմբի և այլն շահի առաջնայնության գիտակցումով: XXIV դարում գերիշխող դարձավ այդ պատրանքներից գիտելիքի ազատագրման և անաչառացման մտայնությունը: Հասարակական մեծ հնչողություն արտացոլող հոդվածներում հաստատվում էր միասնականացման, ծայրահեղ դեպքում՝ բոլոր հնարավոր տեսակետները արտացոլելու ձգտումը: Տարբեր լեզուներով վիքիպեդիաների հոդվածների որակը մոտենում էր ներկայիս վիճակին, չնայած Երկրագնդի բնակչությունը շարունակում էր իրեն անվանել «բազմազգ» և լինել բազմալեզու: Մարդկության համախմբումը և  Վիքիպեդիայի միասնականացումը ընթանում էր  հակադարձ կապով:

1.3   XXV-XXX դարեր

Արդեն XXV դարում էթնիկ պատկանելությունը երկրորդական դեր էր խաղում անհատի ինքնագիտակցման և դրսևորման համար: XXVI դարում ակնհայտ փոքրամասնություն էին միևնույն էթնիկ խմբին պատկանող ծնողներ ունեցողները:  Ըստ XXVII դարի անտրոպոլոգ Կա Կիի[5]՝  XXV դարի մարդկանց  համար էթնիկ պատկանելության թեմայով զրույցը նման էր XXI դարում  աստղագուշակությամբ[6] և Կենդանակերպի նշաններով հետաքրքրվող մարդկանց զրույցին: Այդ դարից սկսած անշեղորեն աճում էր մարդկանց թիվը, որոնք այսպես կոչված «մայրենի լեզվից» բացի սովորում էին մեկ կամ մի քանի այլ լեզուներ և կարող էին գրավոր ու բանավոր հաղորդակցվել դրանցով:  XXIX դարի սկզբին մոլորակում չկար միայն մեկ լեզու իմացող ոչ մի անհատ: Մարդկանց մեծ մասը տիրապետում էր ամեն լեզվաընտանիքից առնվազն մեկ լեզվի, իսկ 90%-ից ավելին կարող էին գիտական զեկուցում գրել անգլերենով:

2.   Վիքիպեդիան XXIX -XXX դարերում. մեկ լեզվի ընդունման գաղափարի սկիզբը

XXIX դարում տարբեր լեզուներով վիքիպեդիաների գրեթե բոլոր հոդվածների բովանդակությունը նույնն էր՝ չնչին, լեզվի առանձնահատկությամբ պայմանավորված տարբերություններով: Ցանկացած բնագավառից տեղեկություն ստանալու համար բավական էր կարդալ հարյուրին մոտ լեզուներից որևէ մեկով գրված հոդվածը և կատարյալ պատկերացում ունենալ թեմայի մասին:  Հենց դա հիմք հանդիսացավ «Մոլորակ» կազմակերպության անդամների համար՝ առաջարկելու Երկրագնդի վրա մեկ լեզվի ընդունման և դրանով մարդկության վերջնական միավորման, տարբեր լեզուներով միևնույն երևույթը նկարագրելու համար պահանջվող վիթխարի աշխատանքների նվազեցման, դրա շնորհիվ ազատված միջոցները ստեղծագործական  կյանքի զարգացնելուն ուղղված թեզը, որը քննարկման դրվեց Համամոլորակային խորհրդում 2984թ.:

2.1 Քննարկումը

Նախագիծը քննարկման դրվեց 2984թ. ապրիլի 11-ին:  Գլխավոր առաջարկն[7]  էր՝ հանրային օգտագործման բոլոր ոլորտներից հանել բոլոր լեզուները, թողնելով միայն մեկը՝ ընտրվածը: Մյուս լեզուների մշտական ուսումնասիրման համար համալսարաններում բացել հատուկ լեզվաբանության ամբիոններ՝ հատուկ  մասնագետների համար: Նախագծի գլխավոր հարցադրումը՝ ո՞ր լեզուն պահել հետագա մշտական գործածության համար:

Նախագիծը սկզբում մեծ ոգևորությամբ ընդունվեց: Անհատ մարդիկ արագ գնահատեցին հսկայական հնարավորությունները, որ կունենային՝ պարտադրված չլինելով միմյանց հասկանալու համար սովորել մեկից ավելի լեզուներ: Ինչպես երևաց վիճակագրական հարցումներից, մարդկանց համար ամենագրավիչը ազատ ժամանակը մեծացնելու հեռանկարն էր: Մարդկության ակնհայտ մեծամասնությունը ընդունել  էր գլխավոր առաջարկը: Միայն Պոեզիային ամբողջ կյանքը նվիրած անհատներին էր վշտացնում այն: Ինքնին հասկանալի է, որ նրանք իրենց ցանկացած միջոցներով և լեզուներով կարդալու և ստեղծագործելու սահմանափակում չէին ունենալու, իսկ Վիքիգրքերում  նախկինի պես լինելու էին նոր հրապարակվող բոլոր գրքերը բոլոր լեզուներով, սակայն պնդում էին, որ նախագիծը երեխայի իրավունքների սահմանափակում է: Բացի այդ, նախագծի ընդունման դեպքում այլ լեզուներով վիքիպեդիաները անկում կապրեին, քանի որ մասնագետներից բացի գրեթե ոչ ոք հնարավորություն չէր ունենա նոր հոդվածներ ստեղծելու կամ խմբագրելու: Դրա հետևանքով գերիշխող կդառնար Մեռած լեզուների վիքիպեդիան: Գլխավոր առաջարկին ուղղված հիմնական ընդդիմախոսությունները այս երկուսն էին[8]:

Այլ էր գլխավոր հարցադրման քննարկումը,  որը մի այլ դարաշրջանում, հավանաբար, կդառնար պատերազմի պատճառ: Հարցումներին մասնակցած չափահաս մարդկանց 12%-ից ավելին չունեին նախընտրած լեզու, որը կցանկանային գործածել  ամբողջ կյանքի ընթացքում՝ զոհաբերելով մյուսները: Ուստի ծագեց առաջարկը խորապես ուսումնասիրելու և տարբեր լեզուների հանդեպ մարդկանց վերաբերմունքը հետազոտելու անհրաժեշտությունը:

2.2 Հետազոտությունները

Հոգեբանները, փիլիսոփաները, մանկավարժները, անտրոպոլոգները, սոցիոլոգները, արվեստագետները, գրողները, արվեստաբանները, ընթերցողները, թարգմանիչները  գրեթե կես դար համակողմանիորեն քննեցին խնդիրը: Պարզվեց, որ բազմալեզվությունը կենսական նշանակություն ունի մարդկանց համար: Լեզուն՝ այն լեզուն, որով մտածում էր անհատը, հիմնական որոշիչ դեր էր խաղում մարդկանց տարբերություններն ընդգծելու, դրա հիման վրա փոխադարձ հետաքրքրություն ձևավորելու,  ըստ նմանությունների համախմբվելու համար: Մարդկանց բավականություն էր  պատճառում մի քանի տարին մեկ աշխատանքային լեզուն փոխելու, այլ լեզվով աշխատելու ու մտածելու հնարավորությունը:  Դա ինքնաբերաբար նպաստում էր ազատության, հավասարության, եղբայրության սկզբունքների կիրառմանը: Վիքիպեդիան, որը մոլորակում  ամեն ինչի մասին արագ և մատչելի պատկերացումներ տվող, նոր հասկացություններ նկարագրող և տարածող ամենաընդգրկուն հանրագիտարանն է, լեզվական նախապատվությունների  ուսումնասիրման  մեջ  ունեցավ  որոշիչ դերակատարում[9]: Միևնույն երևույթի տարբեր լեզուներով նկարագրությունները չնայած նույնն են բովանդակային տեսակետից, սակայն էապես տարբերվում են պատկերային-երևակայական-ստեղծագործական ապրումները, որոնք ընկալում է անհատը տվյալ լեզվից: Լեզվի հոգեբանություն ուսումնասիրողները հաճախ են մեջբերում հայտնի խոսքը՝ «Մայրենի լեզվի բառերը մենք զգում ենք, ապրում, իսկ օտար լեզվինը՝ սովորում, հասկանում, հիշում»[10]: XX դարում արտահայտված այս միտքը[11] կիրառելի է հետագա դարերի համար, չնայած «մայրենի լեզու» ասելով այժմ հասկանում ենք  ոչ թե էթնիկ խմբի լեզուն, այլ՝ լեզուն, որով սկզբնական կրթությունն է ստանում անհատը:   Ըստ հրապարակված վերջին արդյունքների՝  տարբեր լեզուներով մտածելը մարդկանց տալիս է ստեղծագործելու նոր հնարավորություններ ու ձևեր: Այս հայտնագործությունը հետազոտությունների նոր հորիզոններ բացեց  էվրիստիկայով զբաղվողների համար: Անհատի երևակայությունը հիմնականում զարգանում է ըստ այն լեզվի հոգեբանության թելադրած պատկերային ազդակների, որով մտածում է: Վիքիպեդիայի միևնույն հոդվածի՝ տասնյակ լեզուներով գրությունները ինքնաճանաչման և ոգեշնչման աղբյուր են մեկից ավելի լեզուներ իմացող ամեն երկրացու համար:

2.3 Եզրակացություն

 Ամփոփելով ուսումնասիրությունները, փորձերը, հետազոտությունները, մենագրությունները, հազարավոր զեկույցները, քննարկումները, առաջարկներն ու մտահոգությունները՝ մարդկային և համակարգչային բոլոր վերլուծությունները ցույց տվեցին, որ  մարդկությունը դեռ պատրաստ չէ հաղորդակցվել միայն մեկ լեզվով և հավանաբար երբեք էլ պատրաստ չի լինի: Լեզուները ժամանակակից մարդու կյանքում ունեն նույն նշանակությունը, ինչ  արվեստը՝ ինչպես հնարավոր չէ արվեստի որևէ ճյուղ զոհաբերել մյուսներին, կամ ընտրել միայն մեկը և մերժել մնացածը, այնպես էլ հնարավոր չէ ընտրել միայն մեկ լեզու և հրաժարվել մյուսներից: Բազմալեզվությունը նպաստում է թե՛ հիշողության, թե՛ տրամաբանության, թե՛ համեմատելու կարողության, թե՛ երևակայության զարգացմանը: Միաժամանակ այն ոգեշնչման աղբյուր է: Պարզվեց, որ մայրենի լեզուն անհատի ինքնության կարևորագույն տարրերից է, իսկ մայրենի լեզուն այլ լեզուների հետ համեմատելը՝ հոգեկան առաջընթացի կարևոր պայման: Երեխային ամբողջ կյանքում միայն մեկ լեզվի իմացության դատապարտելը[12]  նրան զրկում է ֆանտազիան զարգացնելու, տրամաբանելու և ստեղծագործելու որոշակի ունակություններից: Ժամանակի կորուստը, որ անհրաժեշտ է մարդկանց՝ տարբեր լեզուներ սովորելու և դրանցով հաղորդակցվելու համար, փոխհատուցվում է մտավոր-հոգեբանական մի շարք ունակությունների կատարելագործումով:  Միակ  լեզուն մարդկանց կվերածեր միանման արարածների խմբի՝ մարդկությանը զրկելով անհատականություններից[13]:

Հիմք ընդունելով այս ամենը՝ մարդկությունը 3048թ. մարտի երեքին ամփոփեց  Մեկ լեզվի ընդունման առաջարկի նպատակահարմարությունը՝ մերժելով այն:

3.   Տե՛ս նաև

• Վիքիպեդիան մարդկության կյանքում
• Մեկ լեզվի ընդունման առաջարկ
• Լեզվի հոգեբանություն
• Լեզու և ինքնաճանաչում

4.   Հետաքրքիր փաստեր անցյալից

• XX դարի փիլիսոփա Ռուդոլֆ Շտայները լեզուների ազդեցությունների մասին նշում է. «Որպես օրինակ վերցնենք հետևյալը. գերմաներենում գլուխն անվանում են Kopf, ֆրանսերենում՝ tête, իտալերենում՝ testa և այլն: Սակայն ի՞նչ է վկայում այդ փաստը: Թե՛ մարդու և թե՛ կենդանու գլուխը մենք անվանում ենք այն նույն հիմունքով, ինչ կաղամբի գլուխը՝ ելնելով առարկայի կլոր, գնդաձև լինելու հանգամանքից: Այսպիսով, այն, ինչը գերմաներենում նշանակում է «գլուխ», ոճավորված է ձևի հարաբերությամբ: Tête, testa բառերը կազմված են «վկայություն տալու» (մի բան վկայելում հաստատելու) հարաբերությամբ: Այստեղ մարդկային օրգանիզմի նույն անդամը մատնանշելու համար ընդունված է բոլորովին այլ հայեցակետ: Գերմաներենում ոտքը կոչվում է Fuss, ինչը հարաբերակցվում է «հուն», «ակոս» գաղափարների՝ հողի վրա ոտքի թողած հետքի հետ. սա է այն տեսանկյունը, որով մենք՝ գերմանացիներս, ներայացնում ենք մարդկային օրգանիզմի այս անդամը: Այնինչ ֆրանսերեն pied բառը կապված է կանգնեցնելու՝ գետնի վրա կանգուն վիճակով պահվելու մատնանշման հետ, ինչը բոլորովին այլ բան է: Ուստի բառի հետ ունեցած տարբեր արժեքները բխում են տարբեր հայեցակետերից: Միևնույն իրերը, միանգամայն որոշակի ենթահիմքերից ելնելով, նշանակելու այսձտգման շնորհիվ ժողովրդի բնավորության մե տպավորվում է այն ենթագիտակցականը, որը սովորաբար գրեթե չի գրավում մարդու ուշադրությունը: … Դա հենց այն է, ինչը հոգու համար հանդես է գալիս որպես հարաբերակցություն լեզվի հետ՝ շատ ավելի ներքնային մի բան, քան մարդու՝ լեզվի հետ ունեցած առօրեական, սովորական, ընդհանուր հարաբերությունը: Հոգին ներքնորեն շատ լավ է զգում այդ տարբերությունը, երբ ոտքը մի դեպքում մատնանշվում է ինչ-որ բանի վրա կանգնելու, իսկ մի այլ դեպքում՝ հողին հետք թողնելու հիմունքով: Հոգին զգում է այդ ամենը արտաքնապես՝ վերացականորեն, մինչդեռ մարդն ընկալում է միայն բառի հարաբերությունը մարմնի որոշակի անդամի հետ: Իր լեզվազգացողությամբ հոգին ներքնորեն շատ է մերձենում այն գոյաձևին, որը նրան հատուկ է ապամարմնավորված վիճակում:[14]»
• XX դարում արձանագրված  «Մայրենի լեզվի բառերը մենք զգում ենք, ապրում, իսկ օտար լեզվինը՝ սովորում, հասկանում, հիշում» մտքի գրավոր առաջին հիշատակումը հայերեն է՝  մեռած լեզվով: Հայտնի է, որ համացանցի ստեղծումից կարճ ժամանակ անց  «մեռան» սեփական այբուբեն կամ սեփական լեզվով համակարգչային ծրագրեր չունեցող մի շարք լեզուներ: Այս լեզվի՝ հայերենի մեռնելու պատճառը յուրօրինակ էր: Հայերենը գործածությունից դուրս եկավ, որովհետև լեզվակիրները  սոցիալական ցանցերում, հետագայում՝ նաև  ժամանցային, ուսումնական և գիտական ցանցերում գրում էին այլ այբուբենների տառերով: Այս փաստը մինչև հիմա հետազոտությունների աղբյուր  է լեզվի հոգեբանություն  ուսումնասիրողների համար:

5.   Ծանոթագրություններ

6.   Արտաքին հղումներ

• «Մեկ լեզու»նախագիծ
• «Լեզու, անհատականություն, ստեղծագործություն» քննարկում

7.   Գրականություն

Սա  մարդկության մասին անավարտ հոդված է։ Դուք կարող եք օգնել Վիքիպեդիային՝ ուղղելով և լրացնելով այն։