Նարինե Կռոյան | ԾԱՌԸ

Տանիքներից բարձրացող ծուխը եղանակի խոնավությունից վերև չէր բարձրանում, ծանրանում էր, նստում տների վրա՝ ասես դիտավորյալ ընդգծելով նրանց դժգույն ու խարխլված էությունը:
Թաղի երկշարք տների արանքում առանձնանում էր Ջիվանի կացարանը: Այն դուրս էր մնացել ծխի ու խոնավության անիմաստ պայքարից. փայտ չունեին, և վառարանի պարապ տեսքից սառնություն էր փչում:
Ջիվանը “տելեգրեյկեն” հագին կուչ էր եկել թախտի ծայրին ու ննջում էր: Ննջում էր նաև “Պապ թագավորը”՝ փորձելով իր էջերում տաքացնել Ջիվանի կոշտացած մատները:
Կինն ու աղջիկը հարևանի տանն էին՝ վառարանի մոտ: Տղան առավոտից էր դուրս եկել, ու “չգիդես, թե ո՞ր ջհանդամին” էր:
Մութն ընկնում էր, և լույսով անկողին մտնելը հարմար էր. “… համ աչքի առաջը կտենային, համ էլ շուտ չէին սովածանա”:
Տրամաբանությունը, որով առաջնորդվում էր Ջիվանի ընտանիքը, մաշող օրերի անհեռանկար ծանրությունից էր ծնվել:
Դռան ճռռոցից Ջիվանն աչքերը բացեց ու նայեց կնոջ ու աղջկա ներս մտնող ստվերներին:
-Քեզ համար պլեճ ենք բերել, քանի տաք ա՝ վեր կալ կեր:
Աղջիկը հորը մեկնեց հագուստի տակ թաքցրած ափսեն ու սրթսրթալով վազեց ներս՝ “տեղերը քցելու”:
-Մամ, քարփիչնե՛րը բեր, քանի չեն սառել:
Կինը երկու աղյուս գրկին շտապեց աղջկա ետևից և անհետացավ մթության մեջ:
Ջիվանը վեր կացավ, բերանը սրբեց ու գնաց դեպի դուռը:
-Պա՛պ, էրեգվա պես դուռը չփագես, Մամոն էլի դռանը կմնա:
Բակում Ջիվանն արձակեց Բողարի կապը և վերադարձավ տուն: Ծեր շունը՝ իր տիրոջ նման անհույս աչքերով, ուտելու ոչինչ չգտնելով՝ բակից դուրս եկավ՝ մոտակա աղբանոցում կշտանալու ակնկալիքով: Ջիվանը խարխափելով շորերը երկա՜ր հանեց ու մտավ կնոջ ծոցը: Աղյուսի տաքությունը ջերմացրեց փայտացած ոտքերը, և իրականությունն այնքան էլ անհույս չթվաց:
Աշնան վերջին ինչ կար-չկար վառել-պրծել էին, էլ հին կոշիկ ու շոր չմնաց: Աղջիկը կամաց-կամաց այգու չափարն էլ պոկեց. վառեցին: Ճիշտ է, Նոր տարվա համար մի երկու բան էին պահել, բայց “նոր տարին” էլ անցավ: Հետո էլ լույսը կտրեցին:
Որդին, որ տանն էր լինում, էլի մի բան անում էր, “լևի” լույս էր քաշում: Ցերեկը գալիս էին լարը կտրում, թուք ու մուր անում, գնում, իրիկունը “լևին” էլի մի հնարով միացնում էր: Հավաքվում էին էլեկտրական վառարանի շուրջը և սպասում ավելուկի եփելուն:
Ջիվանը շատ էր սիրում ավելուկով ու ձավարով ապուրը. մոր ճաշն էր: Մի օր էլ էդ վերջացավ: Մնացին “օգնության” լոբու հույսին:
Ցերեկը շատ էր քնել, և հիմա անկողնում պառկած մտածում էր, մտածում ու ելքը չէր գտնում: Էսպես, ամեն գիշեր մտովի բարձրանում էր դիմացի սարը, կտրում էր մանկության հիշողություններում մնացած ամենահաստ ծառն ու բերում տուն: Հետո՝ արդեն երազում, պատկերացնում էր, թե թաղեցիք, փողոցի երկու կողմում կանգնած ո՜նց են նախանձով նայում իրեն ու հաստափոր գերանին: Հետո լույսը բացվում էր, գերանն ու նախանձողներն անհետանում էին:
Անկողնում պառկած Ջիվանը որոշում էր, որ հիմա վեր կկենա ու կգնա անտառ: Կինը վաղուց արդեն հետը կարգին չէր խոսում.
— Դու էլ կասես` տղամարդ եմ: Կտորվը՛մ ենք է, կտորվը՜մ… Նամուս ունեցող մարդը էս նեղ մաջալին գիրք կկարդա՞… վու՜յ,- մատները չանչ անելով՝ Օֆոն երեսը պլոկում էր՝ մեխանիկորեն ամուսնուն մեկնելով սուրճի գավաթը:
Ջիվանը խեղճանում, քրքրված պարկի նման կուչ էր գալիս: Մեջքը ցավում էր, բայց ռիսկ չէր անում ասի. ի՛նչ հիվանդանալու ժամանակ է:
Մի օր էլ երազում տեսավ, որ ծառը կանչում է իրեն, թե՝ արի կտրի, քանի ուրիշը չի կտրել:
Արթնացավ բերանի դառնահամից. երևի երազում լաց էր եղել: Առավոտյան սուրճն ավելի դառնացրեց հոգին: Հետո գնաց հարևանից ծառ կտրելու պարագաներ խնդրեց, արձակեց զարմացած Բողարի կապն ու գնացին:
Փողոցը փակուղով էր վերջանում, և պիտի ուրիշի բակով անցներ:
-Էս ի՞նչ խաբար ա, Ջիվան,- ձայնեց փորը գոտու վրայից կախած բակատերը,- չըլի՞ փետի ես գնըմ:
-Հա՛: … Փետներուս հատել ա, ասի՝ գնամ, մի երկու կտոր բան բերեմ:
-Տղեդ ի՞նչ բանի ա, որ դու ես գնըմ, քու ի՞նչ վախտն ա:
-Դե, եսիմ…,- կմկմաց Ջիվանը,- գործ-մործ ունի:
Հետո հարևանն ասաց, որ հանկարծ “փետը իր հայաթովը չբերի”, որ բոլորն էլ շրջանցում են իր տունը: Ջիվանը հասկացավ, որ ճանապարհն ավելի է երկարելու:
Շունը, պոչ-պոչ անելով, վազում էր տիրոջ կողքից, սարի դոշը բարձրանում էր, ու վերջը չէր երևում: Սառած ցեխը դժվարացնում էր վերելքը: Ջիվանի շունչը կտրվում էր, մերթ-մերթ կանգ էր առնում, հենվում էր կացնի կոթին ու նայում վերև:
Կոճղերի մռայլ անտառը դատարկում էր հորիզոնը, ու երազների ծառը չէր երևում: Լսել էր, որ էլ անտառ չկա: Բայց տեսածը, միևնույն է, անըմբռնելի էր: Մարդը պատերազմ էր հայտարարել անտառին ու հաղթել էր մարտի դաշտում՝ թողնելով թշնամու գլխատված զինվորներին:
Արևը չէր երևում, բայց Ջիվանը գիտեր, որ արդեն կեսօր է: Ինչ-որ տեղ առջևում ձայներ էին լսվում: Ձայները մոտենում էին, և արդեն նշմարելի էին: Մարդիկ մառախուղի միջով քաշում էին պարանով կապված գերանները, երբեմն կանգ էին առնում՝ մի թոք շունչ քաշելու և կրկին շարունակում էին սիզիփոսյան իրենց տառապանքը:
Սարի լանջը զառամյալ ծերունու դեմքի նման ակոսվել էր սողացող գերանների ծանրությունից:
Վերջապես վերելքին հաջորդեց վայրէջքը, և Ջիվանը տեսավ նոսրացող անտառը:
Ի՞նչ երազների ծառ…
Մահվան դատապարտված անտառը կանգնած էր գլխահակ և սպասում էր իր հերթական դահճին: “Դրուժբաների” հռնդյունը կյանքի, եռուզեռի տպավորություն էր թողնում: Սակայն, ավաղ, դա միայն տպավորություն էր:
Ջիվանը ակամայից նայեց իր կացնին, և սկսվեց “մահապատժի” արարողությունը: Ծառը բավականին հաստ էր ու ամուր:
“Էս ըսօրվա բան չի”,- մտածեց նա ու շուրջը նայեց: Մի երկու խոսք փոխանակեց հարևանների հետ. պարզվեց, որ ,ապարանցի են, որ փետը տանըմ են Էրեվաններն ու Լեննական՝ ծախելու”:
Սիրտը մղկտաց իր անտառի համար.
“Հլա աշխարհի քոռությանը՝ ապարանցին էկել ա ու Լոռվա անտառը կտրըմ ա”:
Արագ էր մթնում, քաղցն էլ իր հերթին էր զգացնել տալիս: Ոտքերը դողում էին: Պարանն ու սղոցը թաքցրեց անցյալ տարվանից մնացած տերևների շերտի տակ, և սկսվեց վերադարձը:
Բողարը չէր երևում: Ապարանցիք կանչել, երշիկ-մերշիկ էին տվել, նա էլ չէր գալիս:
“Կգա՛, տան ճամփեն կքթնի”, — մտածեց Ջիվանն ու քայլեց:
Կարծես չէր էլ քայլում, վազում էր: Տրամադրությունն էլ, չգիտես ինչու, բարձր էր:
Երբ տուն հասավ, մութն արդեն իր թանձրությամբ խորտակել էր քաղաքը: Տնեցիք ուրախ էին նրա վերադարձի համար.
-Մի հնենց մենձ ծառ տեմ բերիլ, որ էնա մընչի գարունք հերիքացնի:
Կերավ ու ինքնագոհ պառկեց քնելու: Երազի՞ մեջ, թե՞ իրականում Ջիվանին թվաց՝ կինը գգվում է իրեն: Սակայն առավոտը ցրեց նրա լավագույն սպասումները: Մեջքի ցավը սաստկացել էր:
“Ի՞նչ անի, — մտածում էր ցավից կուչ եկած: -Թե ասի՞… կասեն՝ պրծանք, մթամ գորձ արեց, հմի էլ նազ ա անըմ: Էրեսով կտան: Չէ՛, բան չի ասիլ…”,- որոշեց Ջիվանն ու մոտեցավ սեղանին:
Նախաճաշը սովորականից առատ էր, տնեցիք էլ՝ հոգատար:
-Բա էն լակոտն ու՞ր ա,- հարցրեց Ջիվանը,- հլա էկել չի՞:
-Զանգ ա տվել՝ Էմման խաբարը բերեց: Ասըմ ա՝ գորձ ունի: Կգա:
Բողարի հետ քայլելով՝ Ջիվանն այս անգամ ճանապարհը փոխեց. հաստափոր հարևանի բակով չէր ուզում անցնել: Ամբողջ ճանապարհին որդու մասին էր մտածում.
-Աչայնի լակոտ ա… Հեչ ինձ չի քաշել:
Ջիվանը դեռ բավական հեռվից ճանաչեց իր ծառը, և նրան թվաց, թե ծառն իրեն էր սպասում:
Բողարն էլի գնացել էր ապարանցիների մոտ, և հիմա ամբողջ աշխարհում մնացել էին ինքն ու իր ծառը: Ջիվանը ձեռքը սահեցրեց ծառի վիրավոր բնի վրայով և սկսեց խոսել:
-Վախըմ եմ կարենամ ոչ քեզ կտրեմ: Մեջքիս ցավը զոռըմ ա: Էն անդեր փիշիկս էլ կարմի՜ր, ոնց որ արին ըլի: Ի՞նչ անեմ… Լիզուս չի պտտըմ, թե տանն ասեմ:
Հետո մեքենայաբար բութ մատով փորձեց կացնի բերանն ու գործի անցավ: Երբեմն կանգ էր առնում, թևով սրբում երեսի քրտինքն ու էլի շարունակում:
Կինը հետը հաց ու սոխ էր դրել: Ապարանցիք էլ կանչեցին: Չգիտես “հայրենասիրական” մղումներով, թե, որ բերանից շատ մաքուր էր, չուզեց նրանց հացը կտրի: Բայց երկու բաժակ արաղ խմեց:
Այդ օրն էլ անցավ:
Ջիվանն էլ չէր հաշվում արագ մթնող ու լուսացող անվերջանալի օրերի շարքը: Տանը մթնոլորտը դարձյալ լարվել էր: Կնոջ արհամարհող աչքերը որսաշան հոտառությամբ հետապնդում էին նրան: Հարևանները փսփսում էին:
-Այտա, Ջիվա՛ն, կարող ա էդ ծառը գրանիտից ա, բուլդուզեր տար, բուլդուզեր,- մի անգամ նույնիսկ ձեռ առավ հարևանի “մալաղոնդին”:
Ջիվանը միայն փնթփնթաց, երևի հայհոյեց: Հետո մեջքը քարշ տալով՝ շարունակեց տառապանքի իր ճանապարհը:
Ծառը դարձել էր նրա բաժին կյանքի իմաստն ու նպատակը, այս աշխարհում մնացած այն միակ հոգին, որ կարողանում էր լսել ու հասկանալ իրեն, և փոխարենը ոչինչ չէր պահանջում:
Մի օր էլ Ջիվանը պարանով կապեց ծառի բունն ու քաշեց: Ծառը տեղի տվեց ու գետնատարած եղավ: Ջիվանին թվաց, թե տնքոց լսեց: Նա մի պահ անշարժացավ և հաղթանակի ուրախության փոխարեն նրան համակեց անմեկնելի մի տխրություն:
-Վա՜խ,- տնքաց նաև Ջիվանը: Հետո նստեց: Արտասուքը գլորվում էր նրա սառած դեմքի ծալքերով ու թափվում սառած աշխարհի վրա:
Հաջորդ մի քանի օրն արդեն գերան դարձած ծառն էր քաշում լծկանի եզի նման: Ամեն երեկո որոշում էր, որ հաջորդ օրն անպայման տեղ է հասցնելու՝ ի տես ամբողջ աշխարհի, ուզողի ու չուզողի: Ֆիզիկական տառապանքին խառնվել էր նաև հոգեկանը: Վախ էր մտել Ջիվանի սիրտն ու մերթ-մերթ ինքն իրեն հարցնում էր.
-Բա որ ուժս չպատի՞… ծիծաղատեղ եմ դառել… հը՞…
Վերադառնում էր թաքուն՝ մթանն ապավինելով, որ մարդ չտեսնի ու չհարցնի, թե՝ “Ջիվա՛ն, ծառդ ի՞նչ եղավ…”:
Էդպես մի օր էլ արթնացավ և գնաց, գնաց դեպի … եկեղեցի: Հարյուր տարի չէր մտել Աստծո տունը, հիմա էլ հուզվում էր: Ամբողջ ճանապարհին մտածեց, և վերջապես որոշեց, թե ինչ է խնդրելու:
Եկեղեցում տաք էր ու հանգիստ: Վառարանի ջերմությունն ու մոմերի փախչող լույսը մի պահ շշմեցրին նրան, և վայր չընկնելու համար Ջիվանը նստեց: Քունը տանում էր: Հետո ուզեց մոմ վառել, սակայն հիշեց, որ փող չունի: Վերկացավ, մոտեցավ մոմերի լույսերից ողողված սրբապատկերին և փորձեց խաչակնքել. չստացվեց:
Հանկարծ աչքովն ընկան երկու մոմ, որոնք կիսով չափ վառվել էին ու հանգել: Ջիվանը նայեց շուրջը, ավազի միջից փութով հանեց կիսավառ մոմերն ու դողացող ձեռքերով ծոցում թաքցրեց: Գաղտագողի վեր նայեց ու հեռացավ: Թվաց՝ սրբապատկերի հայացքը հանդիմանեց իրեն:
Արդեն մեկ ուրիշ սրբապատկերի առջև Ջիվանը մոմերը հանեց ու հանդիսավորությամբ վառեց: Կանգնել էր գլուխը բարձր: Չնայած մոռացել էր աղոթքի խոսքերը, բայց հոգին հանգիստ էր: Աստված առանց խոսքերի էլ գիտեր, թե նրան ինչ է հարկավոր:
Երբ ոտքերը քարշ տալով հասավ տուն, անսովոր անցուդարձ էր բակում: Մի բեռնատար էր կանգնած՝ փայտով բարձած: Մարդիկ էին ներս ու դուրս անում՝ փայտն էին տեղավորում:
Կաշվե երկար անձրևանոցով մի երիտասարդ էլ նրանց հրահանգներ էր տալիս: Որդին էր, Մամոն:
Ջիվանն սկզբում չճանաչեց, հետո քայլերն արագացրեց ու հասավ որդուն.
-Մամո՜, էս ի՞նչ խաբար ա…
-Գնա՛ տուն, գալիս եմ:
Որդու պատասխանը գործնական էր ու կտրուկ: Հուզված ու զարմացած Ջիվանը բացեց տան դուռն ու կանգ առավ: Վառարանը կարմրել էր՝ այրվող ժանգի հոտին խառնելով եփվող մսի բուրմունքը:
-Տենըմ ես ի՞նչ տղա ունեմ,- խոհանոցից գլուխը հանեց կինն ու ժպտաց:
Որդին ներս մտավ, ու սեղան նստեցին:
-Մամո՛, բա քեզ փող որդիա՞ն,- չհամբերեց հայրը:
-Տո՛, քու ինչի՞ն ա պետք,- որդին Ջիվանին մեկնեց սիգարեթի տուփն ու ժպտաց,- քեզ հմա նստի թախտին, գի՛րք կարդա:
Կինը փռթկացրեց:
-Դու դրան ծառիցը, ծառիցը հարցրա: Երկու շաբաթ ա փետի ա գնըմ, համա հլա չոփ էլ չի բերել: Սաղ թաղավորը ծիծաղըմ ա վրեքներս:
Եվ կինն ու աղջիկը, իրար հերթ չտալով, պատմեցին ու պատմեցին: Ջիվանի ծերացած դեմքը կտավի նման ձգվել էր ու գունատվել.
“Ոչինչ, էս քշերն էլ կլուսացնի ու կգնա, կփախչի էս տանից”:
Առավոտյան Ջիվանը չկար:
-Էդ մարդը խելքը թռցրել ա, հլբաթ էլի անտառն ա գնացել,- ծնկներին զարկեց կինը,- խայտառակ արավ, թողաց…
Ջիվանը սովորականից արագ հասավ իր ծառին, չոքեց ու գլուխը դրեց վրան: Կարոտել էր, կարծես վաղուց կորցրած հարազատին էր գտել:
-Կտանի՜, մի կերպ ատամը օսկորին դեմ կտա՝, համա կտանի՜… Թող սաղ տենան,- Ջիվանը զայրացել էր ու իր մասին երրորդ դեմքով էր խոսում:
Եվ տարավ:
Արդեն մթնշաղին հասավ թաղի ծայրն ու նստեց: Թաղեցիք շրջապատեցին, ով էլ վարագույրի ետևից էր նայում:
-Հա՛, դրուստ որ լավ փետ ա, Ջիվա՛ն,- հաստափոր հարևանն էր: — Փետը տուններդ լիքն ա, ուզըմ ես՝ բեր ծախի, ես կառնեմ:
Ջիվանը սկզբում չհասկացավ հարևանի ասածը, հետո … հետո դիվահարի պես վեր թռավ ու հարձակվեց հաստափորի վրա: Հայհոյանքի հեղեղը թափվում էր նրա բերանից.
-Իմ ծառին մատով կպչող չըլի,- գոռում էր հևասպառ ու խփում, խփում…
Երբ աչքերը բացեց, տեսավ կնոջ լացակումած աչքերը.
-Օֆի՜կ…
-Հա՜, Ջիվան ջա՜ն…,- կնոջ ձայնը երերում էր:
-Խալխի մոմերը գողացա՝ Աստված վե չկալավ:
Ձայնը կորչում էր, հետո նորից հայտնվում: Օֆիկը ականջը դեմ էր արել ամուսնու բերանին: Ջիվանն արդեն խռխռացնում էր:
-Բիձիս տղին կասես՝ դագաղս իմ ծառիցը շինի, ախչի՜… Ախչի՜… ծառս, ծառս չվառեք…
Ջիվանն աչքերը փակեց, ու իր ծառի նման արմատախիլ եղավ՝ կյանքի անտառում կոճղ էլ չթողնելով:
Որդին նրա արմատը չէր: