Գոհար Նիկողոսյան
Հայրս պառկած էր իմ առաջ…Իրար աչքերի մեջ նայեցինք: Աչքերը փակեց…Բիբերը թրթռում էին: Մայրս թևերը կրծքին խաչած, ձեթը գրկած սպասում էր: Մեկնված մերկությունը կաս-կարմիր թվաց ինձ: Ես սառնասրտորեն նայեցի, թե բուժքույրը ինչպես հորս տակաշորը փոխեց: Բնական հյութերի շնորհիվ առատորեն միզած մարմնից անջատեց-մեկուսացրեց նաև թաց շապիկը:
Մայրս ասաց: — Բախտներս բերեց՝ էս անգամ չի կեղտոտել:
Հորս մի աչքը բացվեց, ու ես սպանված զայրույթ տեսա: Հետո մայրս ձեթ քսեց: Պամպերս ու շապիկ հագցրեցին, ապա ծածկեցին վերմակով, ու ես ելա Պալատից:
Ելա պալատի՛ց, շենքի՛ց, տարածքի՛ց: Ուղեղի կաթված, արյան զեղում ստացած հորս մարմինը մտքիս մեջ պինդ պահած՝ մի պահ կանգ առա, ապա նրան թաքցրի հուշերիս պահոցում: Վերստին ոգեկոչեցի, քաշքշելով տեղադրեցի հորս իմ սիրտ-խոռոչում, որպես իրականություն: Ապա նրան հանձնեցի երազներիս դատին: Փոշմանեցի: Հայթայթեցի հորս մերկությունը ինքս ինձնից, մարմինը փոքրացրի-ցորեն հատիկ սարքեցի ու «քեզնից էս մնաց» ասելով բարուրեցի նրա անթաքույց մարմինը իմ բջիջում, որ լինի: Լինի՜: Լինի՜:
Խելքը տեղն է, պարզ խոսում է: Սիրտն էլ է աշխատում, սրտի ձեռքն էլ: Մյուս ձեռքն ու ոտքերը թուլացել-պալարներ են դարձել…
Էդ փորձանքից մի օր առաջ կատուներից մեկը անհանգիստ է եղել: Հաջորդ առավոտ հայրս, միամիտ նստած, լսել է դեռ չվերադարձած կատվի վայնասունը: Մտածել է՝ շան բերանն ընկած կլինի, գնամ-փրկեմ: Երկրորդ հարկից առաջինն իջնելիս չի հասցրել դիմավորել հազիվհազ շեմին հայտնված վիրավոր-մահամերձ կատվին, ինքն էլ է ընկել: Սայթաքել-ընկել է, սրտի ձեռքը՝ կոտրել, իրենով փակել աստիճանները, երկու օր այդպես մնացել…
Իսկ խորքի սենյակում ջերմությամ մեջ այրվող, հիվանդ պառկած մեր մայրը չի՜ էլ իմացել…
«Ջո՜ւր, ջո՜ւր, մի բաժակ ջո՜ւր» կանչելով հա՜ քնել է ու հա՜ զարթնել: Մեծ քույրս հյուր չէր, այլ փրկիչ: Հետո՝ ուրիշ փրկիչներ :Գրիգոր Լուսավորիչ:
«Կատուն չէր շնչում, բայց պապան… շնչում էր»: Հասցրել է ասել մյուս երեք քույրերին:
Երկու օր է անձրև եկավ: Ձյան հավանականությունն էլ փոքր չէր: Եվ հանկարծ եղանակը էլ ավելի է քամոտում: Սըռ ցուրտ է բռնկվում մեր քաղաքում: Համատարած խցանումներ են, գնալով ահագնացող: Դեռ նոյեմբերն է, տոներին դեռ շատ կա, բայց խցանումները հորս խցանված երակներին են նման: Դուրսը դարձյալ չոր, բայց նախաձյան եղանակով է շնչում-արտաշնչում: Տնից դուրս եկողը մեկ ժամի փոխարեն չորս ժամ է կորցնում:
Յոթերորդ օրն է, ինչ հորս մարմինը տեղափոխվել և իմ մեջ է ապրում: Առավել ապահով տարածք: Երեք քույրերս ասում են՝ պապան բուժքույրից ու մամայից էլ է ամաչում: Սուս եմ անում, թող չիմանան…: Մարել է կիրքս: Հորս ծեր, ազդեցիկ, կենսախինդ մարմինը մեխվել իմ ներաշխարհում, անվերջ հիսուսվում է:
«Պա՛պ, էս գիշեր սնարիդ մոտ մնացի: Սա քո հիվանդանոցային իններորդ օրն է, իմ համար՝ յոթ: Ինձ առաջնորդողը մերկ աղոթքն է: Չամաչե՛մ: Չթալկանա՛մ: Փրկեմ Հորս մարմինը, իմ սկիզբը: Լե՛ր, հեր ջան, լե՜ր…»
Եղի՛ր: Դարձյալ ճամփիդ եմ: Մի կանգառ մնաց, որ հասնեմ քեզ: Էս ո՞վ էր, ինձնից առաջ ընկավ, ճակատդ համբուրեց: Վա՜յ, մեր ֆիդայի Աբոն էր, մայրը կիրովաբադցի է, հայրը՝ քո քեռին, պապ ջան: Գրիշ քեռու էս տղեն քեզ շատ է սիրում, դեմ է ընկնում քո համար: Էնքան շատ ենք մեծացել, որ արդեն իրար չենք ճանաչում: Ետ եմ ընկրկում, բարևում միայն նրան, ու հաղորդությունը քո բարևի նրանից առնում…
Հիշո՞ւմ ես՝ յոթնամյա Աբոյին ոնց քաչալացրիր: Պատմեմ: Ես դեռ չէի ծնվել, չեմ հիշի, բայց…պատմելով գիտեմ: Աբոյի ծնողները մի օր քո մոտ եկան՝ խնդրանքով:
«Մեր էս տղեն (տասը երեխուց՝ չորրորդը), մենակ քեզա լսում: Կարա՞ս քաչալացնես սկզբից մինչև վերջ»:
Դու զարմացար, պապ ջան, որ կասկածում են քո հնարավորությունների վրա: Մի խորունկ ակոս ճակատից մինչև ծածրակ գնացիր: Մի ակոս էլ՝ ականջից-ականջ:Ու… «խաչակնքված» գլխով Աբոն փախավ: Յոթ օր, յոթ գիշեր հետո գտավ նրան հենց՝ հայրս: Մի թփի տակ պահ էր մտած: Կողքին էլ սսկված օձ կար: Հայրս շարունակեց նրան քաչալացնելու կենսափորձը և Աբոյին հանձնեց ծնողներին:
Գլխի հետ կապված մի ուրիշ պատմություն էլ կա, բայց անաչում եմ պատմեմ: Ընթերցողից կամ ուրիշ մեկից չէ, հենց՝ քեզանից եմ ամաչում, պապ ջան…Իսկ դու…առանց ամաչելու էիր անում այս զվարճալի պատմությունը՝ նույնիսկ մեր, երեխաներիս ներկայությամբ, ծանոթ-բարեկամին: Ուրեմն, մաման երեսունհինգ տարի հարսնություն արեց Նիկո պապ Հայրիկին: Ես էդ գիտեմ, ուղղակի դասի էի: Մի օր էլ պապս մեր տուն եկավ ու նեղացավ թե.
«Մինչև ե՞րբ, Հռիմա ջան»: Ասեց՝ խոսա՛:
Մաման ասեց՝ խոսամ: Սուրճի բաժակը ձեռքն առավ, որ նայի: Հայրիկը ուշադիր լսելու ժեստ արեց, ու մաման…սկսե՜ց…
«Տե ի՞նչ ասեմ, Խայրիկ ճան, պաժակտ մեշու թացի, պայց…պանիտ կըլխին, սպասի ծակեմ, մե խատ ճոջ՜ խաչ կա»:
Հայրիկը ծիծաղկոտ, լացախառն զայրացավ: «Լա՛վ, խա՛, խա՛րս: Ծենըտ կըտրի: Լավ չէ՛ր չխոսայիր»:
Մայրս այդուհետև սուրճի բաժակ չշրջեց, չնայեց և մեզ էլ արգելեց:
Պա՛պ ջան, իսկ… էն մի մարդը, որ քո հետ պառկած էր միևնույն սենյակում և համարյա թե հորդ՝ մեր Հայրիկի տարիքին էր, մանուկ տարիքում մանկատանն էր ապրել, իսկ ծեր տարիքում՝ ծերանոցում: Նրա հոգեզավակն էր այցելում իրեն: Հետո Ձեզ միևնույն օրն էին հերձելու, միևնույն անատոմիկում: Ու դա մենք կռահելու էինք մեր կողքին հայտնված հոգեզավակի տխուր ներկայությունից:
Պապ ջան: Ես առաջին տասը օրերին ուշադիր էի: Հաշվում էի, թե ո՞րերորդ անգամն եմ գալիս հիվանդանոց, քո մոտ՝ հայրատեսի: Օրերը գլոր-գլոր են անցնում: Արցունքների նման:
Երկրորդ անգամն է՝ գիշեր եմ լուսացնում սնարիդ մոտ…
…Մի ջահել էլ կա պապայենց սենյակում: Բանակից ազատվելու գործով է պառկած: Նրան հայրն է խնամում: Երեքն էլ խելոք են քնում ու հատկապես՝ հայրս: Պատանուն նայելով, որբ ծերունուն, մի երկու մուխ քաշելով, մեկ-երկու կաթիլ ջրով, ումպ ջրով նայում է, նայում հայրս պատանուն՝ մանկան պես անտեղյակ, պարզ հայացքով:
Մեկ ամիս մեծ քույրս է գիշերները խնամել: Ու թույլ չի տվել, որ ծխի: Հայրս հացից էլ է հրաժարվում կամաց-կամաց: Դե, որ ծխել չի կարելի, հաց էլ չի կարելի…
Մահճին գամված ննջում-գամված էլ արթնանում է: Ու ես խելացի գտնվում, հորս թաքուն սիգարետ եմ առաջարկում: Ու… ինքս ինձ եմ բուժում մրսածի համար լավ մուրաբա կա: Քթանցքներս՝ կարագի գնդիկներ եմ խոթխթում: Գլուխս լավ մածուն եմ քաշում: Հորս մեղրն եմ հուպ տալիս, նույնիսկ չարաշահում: Ու հենց որ պրծնում եմ: -Պա՛պ: Հերի՛ք է ծխես:
Չարաշահել չի կարելի: -Ասում եմ:
«Ձյունը գալու է»: Մտածում եմ: «Արդեն գալու է»: Բայց էլի անձրև է գալիս: Սառցակաթիլ տեսակը: Ու սա՞ռը, թե՞ տաք, աշնա՞ն, թե գարնան…
Անձրևն անձրև է ու Ձայնել գիտե ձյունելուց բացի…Մահացել է կիրքը: Քարացել աստղերի նման:
…Տենչում եմ Հորս… Վերասերմնավորվելու համար: Ես… Մեռնել եմ ուզում ու… Միայն նրա համար, որ չտեսնեմ, թե ինչպես է մեռնում իմ Սկիզբը անվերջ մեռնող Երկնքի ներքո, մահիճի մեջ:
«Պա՛պ, հենց որ դուրս գրվես հիվանդանոցից, ու…եթե մաման թույլ տա, քո բուժքույրը կդառնամ: Արդեն կարող եմ: Ես արդեն մեծ եմ: Կփոխեմ շորերդ: Ձեթ կքսեմ մարմնիդ…Դու…Երեխա դարձիր, լա՞վ, որ ես քեզ գրկել, գուրգուրել, պաշտպանել ու փրկել կարողանամ…Գնացի՛, պա՛պ ջան»:
«Հա՛: Աղջիկ ջան»: Ինչ քաղցր է ձայնդ: Ու էլի տանն եմ: Բայց ահա անթաքույց պառկած ես իմ մտապատկերում: Իմ կյանքում չգտա: Այդպես էլ չգտա այնպիսի մեկին, որ գեթ՝ նման լիներ քեզ: Ում կարողանայի իսկապես սիրել, ասելով. «Հորս մարմինն եմ ու ե՛ս եմ: Ահա՛»:
Մեկ շաբաթ հետո… Պառկած է մեր մեծ քրոջ տանը: Մայրս է բուժքույրը: Մեծ քույրս ասում է. «Քաջ տղա՞: Զարթնեցի՞ր»: Հայրս ժպտում է էս խոսքի վրա: Քույրս վանդակից միայնակ մնացած սուսլիկին հանում ու տալիս է Հորս… Ավելի ճիշտ չաշխատող ձեռքի մեջ է տեղավորում:Մուկը խելոք է: Հայրս շոյում է նրան:
Իր կյանքում մրջյուն տրորած չկա: Մատաղի թե ընենց գառ-աքլոր մորթած չկա: Մեկին վատություն արած, վիրավորած, դաղած ու խեղճացրած չկա: Խեղճ-խեղճ է նայում մեծ քրոջս:
— Քա՛ջ տղա, ապրե՛ս,- կրկնում է քույրս:
Եվս մեկ շաբաթ…Եղբայրս հասա՜վ: Մոսկվայից եկավ: Գիշերով եկավ: Ու բարիլույսին հորս կապկպում, ասես երկինք փախչող, փրկվել ջանացող հանցագործ է, լիֆտում բոյով մեկ ու պատգարակով կանգնեցնում, բայց աթոռին նստեցրած էին բերել իններորդ հարկ, հիվանդանոցից… Տանում են, տանում յոթերորդ Մասիվից՝ երկրորդ: Այն վարձով տանը, ուր որ ապրում են եղբորս կինն ու երեք երեխաները: Մորս էլ հետը, շտապ օգնության նույն մեքենայով: «Կեսրարիս բերեցին»:
Հորս ժառանգորդը, 16-ամյա Վաչագանը սինթեզով նվագում է դարդլու, հոգեպարար, քնքուշ մեղեդիներ: Դասակա՞ն է: Ռաբի՞ս: Ժողովրդակա՞ն…Ապա կանգնում է: Ոտքի՛: Շրջվում պապի ու հոր կողմը: Արցունքը գետ է դառնում դեմքին: Երկու շիթի, երկու առվակի, երկու ճանապարհի նման կանգնա՞ծ, չէ՜…
Պառկած են կողք-կողքի միակ եղբայրս ու Հայրս: Ոտուգլուխ չեն: Եղբայրս Հոր ծոցը մտել, մեկնվել, ծխում-նայում է մեր հորը: Հայրս երջանիկ է: Ինքն էլ ծխում-նայում է եղբորս՝ ամպ-զամպե, երկնքոտ-մշուշոտ հայացքով: Ու այդպես ՝ ժամեր…
Եվս մեկ շաբաթ… Եվս մեկ հոգեդարձ: Այս անգամ՝ վերջինը: Հինգ օր առաջ էլ եկանք զանգով-գիշերով, գույժով: Մեր չորս քույրերով, չորս ամուսիններով: Մառախուղի մեջ: Սպիտակ մութի մեջ՝ հանուր սևում: Մուտքը տարաժամ, բարևն՝ ընկած կապ:
Հիմի վերջինն է հոգեվարքը այս: Հիմի վերջինն է: Լեզում բռնվեց: Էլ չի՜ խոսում: Չի՜: Եկող-գնացող: Էլի ենք կանչվել: Էլի կողքիդ ենք: Բոլորս՝ ներկա: Ո՛չ մի բացակա:
Հենց աչքը կպներ, երեսունքանի տարի առաջ մարած իր մոր հետ էր խոսում: Չորս օր չի խոսել նույնիսկ երազում, նույնիսկ անբարբառ: Մենք ել ենք լռում:
Հայրս երանելի, երջանիկ երազներ է դիտում, մի կարճ՝ վերադառնում կյանք, ապա դարձյալ երազաշխարհ: Մեզ էլ է կարոտում: Տակը մաքուր է: Բարուրի երեխու հոտ է գալիս վրայից՝ ափսոս չի՜: Ոնց ենք պատանելու: Մայրս էլ է ասում, որ անուշ հոտ է գալիս: Հայրս ավելի շատ գնում է, քան մնում: Երազները տանում են: Վաղու՜ց չի ուտում :Միայն՝ հյութ, սովորական ջուր, էն էլ կաթիլներ: Էլ չի ծխում: Չի: Այլևս, երբեք էլ՝ ծխող-խմողը չի… Ոչ մեկիս մտքով չի անցնում՝ նրան կաթ տալ, կաթ: Ու դա է դաժանը:
Սկսում է շնչել ավելի ու ավելի արագ: Խորը ավելի: Չաշխատող վերջույթները և աշխատողը միասին են սառչում: Գլուխը պաղ է: Սառը քրտինք է:
Միայն սիրտն է տաք: Հաստոց է ասես: Շնչում է: Ուժգին: Գերարագ: Աչքերը փակ են: Բերանն էլ փակվեց: Ու մին էլ բացվեց ու մին էլ փակվեց՝ թ ռչունի նման կափկափեց Հերս: Հանգեց մոմի պես :Ու Լույսի նման: Անձրևի նման ու Շողանձրևի…
Երեք օր հետո:
Միայն փոքր եղբայրն էր ողջ մնացել էն մեծ օջախից, մեծ գերդաստանից: Գիշերով Սիբիրից Մոսկվա, ապա Երևան թռավ:
Ու… Հուղարկավորություն լինելու է: Հենց հորեղբորս նվիրած երկհարկանի տանը, ուր ծնողներս միասին ապրեցին յոթ թե ութ տարի: Սգո տեսարան:
Վերին Ախտեցի ճնճղուկները երամով մոտ թռան, սեղանին թառեցին: Թռչուներն էլ կերան Հորս Ոսկեհացից: Ձմռան սըռ օրով մին էլ խաս, այրող Ոսկի շաղվեց: Ոսկի էր շաղվում Երկնքից: Փակ լուսամուտներից իներս խուժում, շենշում էր: Արևը, որ հայտնվեց անսպասելիորեն, մեր սրտերն էլ մտավ: Ամենքս ժպտացինք:
Լավաշը, նույնիսկ փշրանքները մնացին մեզ: Ամենքիս: Ամեն:
22.11-24.12 Երևան
Վերջին մեկնաբանություններ