Մարուշ Գազանճյան — Երամյան | ԵՐԿՈՒ ԿԻՆԵՐ

Նոյն ծուռիկ կտուրին տակ երկու ընտանիք էին Անահիտը իր զաւակներուն հետ, եւ քիւրտ Մերալը իր թուրք ամուսինին եւ թերաճ աղջկան Պերեվանին հետ։ Կ՚ապրէին հանգիստ դրացնութեամբ. կարծես եղած չըլլային 96-ի ջարդերը, եղած չըլլար Մեծ Եղեռնը։
Բայց 96-ի ջարդերը եղեր էին, Մեծ Եղեռնը եղեր էր ու անոնց միջեւ քանի մը մեծ ու փոքր ջարդեր եղեր էին։
Ասիկա գիտէր Անահիտը, իր մեծ-մայրիկէն լսած, գիտէին Անահիտին երկու զաւակները, եւ գիտէր քիւրտ Մերալը։
Անահիտին եւ Մերալին միջեւ ամբողջ աշխարհ մը կար, որ կը սկսէր Տաւրոսեան լեռներէն, կ՛անցնէր Ատլանտեանը, կ՛ոլորուէր Հնդկաստանի շուրջ եւ կ՛աւարտէր Անատոլուի տափաստաններուն մէջ։ Եւ այդ աշխարհին մէջ ապրող բոլոր բոլոր բոլորը չէին, որ գիտէին ջարդերը մեծ թէ փոքր։
Ծուռիկ կտուրին տակ ծուռիկ պատերով երկու տունիկներ, եւ տունիկներուն մէջ մեծ-մեծ ցաւերով երկու պզտիկ ընտանիքներ, որոնք աշխարհին կը նայէին իրենց պզտիկ բարձունքէն, եւ իրարու կը նայէին վանդակորմին մէջ բացուած պատուհանիկէն։
-Մերա՜լ,- կը կանչէր Անահիտը իր կողմէն։
-Եկա՜յ,- կը ձայնէր Մերալը։
Անահիտը կը սպասէր առօրեայի յոգնութիւնը ուսերուն. բայց Մերալը կ՛ուշանար։
-Պերեվանին մազերը կը սանտրէի,- կ՚ըսէր,- հիւսակներ ըրի, տեսնես ի՜նչ հաստ հիւսակներ, ինչ աղուոր ալ վայլեցին…
-Մերալը ամբողջ օրը Պերեվանը կը հոգար, կը մաքրէր, կը լուար դէմքը, կը շփէր ոտքերն ու ձեռքերը այնպիսի անսպառ գուրգուրանքով եւ համբերութեամբ. որ միայն մայր մը կրնայ ունենալ։
Անահիտը վաղուց մոռցեր էր Մերալին քրտութիւնը. երկու կիներ էին, որոնք, իրենց տունիկներուն պէս, ուս-ուսի տուած կը կրէին կեանքը։ Բայց Անահիտը չէր կրնար մոռնալ Ջարդը, չէր կրնար մոռնալ անկէ ծնած ծինային անդոհանքը, որ կարծես նոր ձեւ առեր էր քնանալէն առաջ փառք կու տար իր զաւակներուն առողջութեան եւ համբերանք կը խնդրէր Մերալին համար, յետոյ կը մտածէր չէ, իր խելացի, քաղցրաբարոյ եւ տառապած դրացուհին չէր կրնար որեւէ առընչութիւն ունենալ եէնիչերիներուն հետ…
* * *
Իրիկունը, գործէն դարձին, Անահիտը տուն մտաւ գնումներով բեռնատրւած եւ շիտակ խոհանոց գնաց։ Պատին ետեւէն խօսակցութեան աղմուկ կու գար.
-Հիւրե՞ր, ա՞յս ժամուն,- զարմացաւ Անահիտը եւ անզգալաբար սկսաւ մտիկ ընել։
Մերալին ձայնն էր, անսովոր կերպով բարձր ու բարկացած, որո՞ւ հետ կը վիճէր. ամոաինը այս ժամուն գիշերապահի իր գործին կ՛ըլլար արդէն։
Աւելի լարուած մտիկ ըրաւ. Մերալին ձայնը կը շարունակուէր, բայց անոր պատասխանող ուրիշ ձայն չկար։
-Նայէ՛,- կ՚ըսէր Մերալը,- հոս նայէ. այս ցաւը տուիր, բան չըսի, Ղուն ալ գիտես, թէ ի՜նչ սիրով կրեցի, բան մը պակսեցուցի՞, ուտել-խմելը տեղն ու տեղօք, լուալ-մաքրելը տեղն ու տեղօք, գուրգուրանքը տեղն ու տեղօք, բայց այս խաղը ա՛լ մի խաղար հետս՝ պիտի մեռնի, կը մեռնի կոր… մայր եմ… Դուն կը դիմանայի՞ր. բայց ի՞նչ կը հարցնեմ, մայր չես. չես հասկնար… այս խաղը մի՛ խաղար… զի՞նք կ՛ուզես, ինչո՛ւ, ի՞նչ պիտի ընես… ես սորվեր եմ իրեն հետ խօսիլ, իր աչքերը կարդալ… Դուն ի՞նչ պիտի ընես զինք. ինք իմ օրս է, գիշերս է, մութս-լոյսս է. շունչս է…
Անահիտին մարմնէն սարսուռ անցաւ. ճի՞շդ կը հասկնար արդեօք լսածը. Մերալը կը շարունակէր. բայց արդէն կերկեր ձայնով.
-Այս խաղը մի խաղար… շա՛տ կուզես զինք. ա՛ռ ա՛ռ ա՛ռ … ահա Քեզի կու տամ… առ ու վազ անցի՛ր ինձմէ…
Անահիտ մօտեցաւ վանդակորմին, գլուխը ամբոդջութեամբ մտցուց եւ նայեցաւ.
-Աստուա՜ծ իմ…
Իր շարժական մահիճին վրայ փռուեր էր Պերեվանը. սովորականին պէս պարապ նայուածքով, բայց կուրծքը չէր բարձրանար եւ վերջին շրջանին խռպոտիլ սկսող շնչառութիւնը չկար.
-Տէ՜ր Աստուած,- կրկնեց Անահիտ եւ կամացուկ մը կանչեց,- Մերա՜լ…
Կինը, որ ծունկի եկեր էր սնարին վերեւ. բարձրացաւ անմիջապէս եւ եկաւ Անահիտին քով.
Անահի՜տ, տուի, աղջիկս Իրեն տուի, ա՛ռ ըսի. այսքանը եթէ շատ տեսար, ա՛ռ, Քեզի թող ըլլայ, տուի, Անահիտ, Պերեվանս տուի…
-Ուրեմն մեռաւ,-մտածեց Անահիտը եւ գլուխը ետ քաշելով պատուհանէն, ձեռքը դրաւ կնոջ ուսին,- Մերալ, Աստծոյ գործն է, թերևս այսպէս աւելի լաւ է Պերևվանին համար…
Երկու կիները պահ մը լուռ մնացին, պահը երկարեցաւ, ծանրացաւ, իւրաքանչիւրը քաշելով իր ետեւէն, տանելով անցեալի վիհերը, պատմութեան խորխորատները, հոգիի մութ անտառները.
-Իր մէկ թերաճ աղջկան համար այսքան կը կռուի իր Աստծոյն հետ, չի՞ մտածեր մերինները ինչպքս դիմացան իրենց գեղեցիկ, զարգացած աղջիկներուն ջարդը դիտելով։
-Ամօթ ինծի,- մտածեց Մերալը,- որ այսքան ու այսպէս կ՛ողբամ, մինչ իրենցը…
Ջարդը թապու էր Մերալին համար, կը վախնար այդ մասին Անահիտին խօսելու. հապա՞ եթէ կորսնցնէր այս օտար ու մութ քաղաքի իր միակ բարեկամուհին. բայց քանի-քանի անգամներ հասկցուցեր էր՝ այո՛, իրաւունք ունիք,
եղածը մարդկային չէր… բայց մենք ալ այսօր… կը տեսնես մեզ, ձգեր եկեր ենք, մարդ ինչո՞ւ իր երկիրը պիտի ձգէ, եթէ…
Պահը կ՛երկննար, կ՛երկննար ու կը լեցուէր մահովը այս աղջնակին, կը բազմապատկուէր, կը յորդէր անհաշուելի մահերով, որոնք, տարօրինա՜կ, կը մօտեցնէին երկու կիները, դարձնելով զիրենք եղերամայրեր, այնքա՜ն անշիրիմ մեռելներու համար լացող երկու մայրեր…
Բայց չէին լար։ Դեռ չէին լար։ Դեռ…
Մահճակալին կողմէն փոքրիկ հառաչ մը լսուեցաւ ու երկու կիները ցնցուեցան, իրենց հիմերը երերացին կարծես։ Պերեվանը աչքերը բացաւ։
-Ի՞նչ,- պոռաց Մերալը անակնկալ ու բիրտ ճիչով,- ի՞նչ, չե՞ս առներ… ուզեցիր ուզեցիր ուզեցիր, օրեր շարունակ հսկեցի, շունչը կը թեթեւնար. կը հատնէր, կը դադրէր. կոտրեցիր զիս ու հիմա ե՞տ կու տաս զինք ինծի, տուեր էի. ինչո՞ւ չառիր, ինչո՞ւ, լայըխ չտեսա՞ր… կը տեսնե՛ս. Անահիտ, ուզեց, հոգիս առաւ մինչեւ աղջիկս տուի Իրեն, պզտիկ Պերեվանս. հիմա ետ կու տայ զինք, ըսէ՛ Անահիտ, ինչո՞ւ, ըսէ… այս ի՜նչ դաժան Աստուած է մերը…
Ըսաւ ու ետ դէպի մահիճը գնաց.
-Հա հոգիս, ծարա՞ւ ես, պտուղի ջուր բերեմ, լա՞ւ ես հիմա…
Մերալը, մոռցած մէկ վայրկեան առաջուան իր վիճակը, աղջկան հոգածութեան լծուեր էր արդէն։
Անահիտն ալ քաշուեցաւ ցանկորմի պատուհանէն ու նստեցաւ խոհանոցի փայտէ աթոռակին վրայ։ Մէկը ըլլար սուրճ մը դնէր կամ գինի մը տար։ Անդոհանք մը սկսաւ մեծնալ ներսիդին։ Անահիտը, որ ունէր փորձառութիւնը նման վիճակներու, վախցաւ գալիքէն։ Միայն վերջերը անդրադարձեր էր, որ երբեք չի կրնար կարդալ Ջարդին նուիրուած գիրքերը, որոնք վերջին տասնամեակին մեծ թափով սկսեր էին հրատարակուիլ. արխիւներէ եւ ականատեսներու վկայութիւններէն քաղելով իրենց պատումը։ Չէր կրնար։ Ֆիզիքապէս չէր կրնար շարունակել ընթերցումը, նախ ջիղերը կը պրկուէին. ստամոքսը կը գալարուէր ու եթէ շարունակէր, փսխունքի եւ փորհարութեան սուր տագնապներէ ետք, կը մարէր։ Վախցաւ։ Պէտք էր զսպէր այս անդոհանքը, որ կրնար շատ մեծնալ եւ կլլել զինք։ Սորվեր էր, որ նման պահերու պէտք էր ինքզինք յոգնեցնէր ծանր աշխատանքով մը խոհանոցին վարագոյրը իջեցնել ու լուալ, պատուհանները սրբել…
Փոխարէնը սրճեփը լեցուց, դրաւ կրակին ու եռալը սպասեց, սուրճին տփիկն ու դգալը ձեռքը։
Երբեք չէր մտածած Ջարդին մասին, մանկութենէն սորվեր էր երթալ եկեղեցի, ձեռնարկի, մոմավառութեան. աւելի ուշ բողոքի ցոյցերուն կը մասնակցէր. բայց այս բոլորը կ՛ընէր վարժանքով, տեսակ մը բնազդով, խմբուելու, բոլորին միանալու մղումով։ Բայց Ջարդին մասին չէր մտածած։ Արդէն կարելի ալ չէր մտածել, ինչպէ՞ս մտածել բան մը, որուն ահաւորութիւնը իր հասողութենէն անդին կը մնար։
Կար ատեն, որ այսպէս մտածելուն համար խղճի խայթ կը զգար, բայց «Վերջին Մտքին Հեքիաթը» մեղմացուցեր էր տագնապը. Անահիտը տեսեր էր, որ ուրիշներ ալ կան իրեն պէս, մինակ չէ իր խղճի խայթին հետ…
Քովիններուն գալէն ետք. սկիզբը ամէն գիշեր Անահիտ անկողին կը մտնէր ու բաց աչքերը առաստաղին կը մտածէր թէ ի՜նչ կը նշանակէ այս օտար քաղաքին մէջ թուրքերու եւ քիւրտերու հետ ղրացնութիւն ընելը, կը մտածէր թէ ինչպէ՞ս պիտի նայի այդ կնոջ աչքերուն. առանց յիշելու մեծ-մօր սեւ պատմութիւնները. եւ բարեւ պիտի տայ. եթէ հանդիպի անոնց, թէ՞ աչքերը գետնին տուն պիտի մտնէ։
Մերալը ինք առեր էր առաջին քայլը.
-Դրացի՜,- կանչեր էր ցանկորմին այն կողմէն, եւ շա՜տ զարմացած Անահիտին — ասանկ բան կ՚ըլլա՞յ Փարիզի մէջ — սկսեր էր պատմել այս քաղաքին դժուարութիւններէն՝ դուն ալ օտար ես,- ըսեր էր,- կը զգաս փոքրամասնութիւններու պատկանելուն վիճակը, առաջին օրէն որ եկանք, գիտցայ որ հայ ես, մերինները հայ դրացիներ ունեցած են…
Տաք-տաք կին մըն էր սա Մերալը աչքերը մեծ, սեւ, տաք ու տխուր, հոգին մեծ ու փոթորկոտ, եւ սիրտը լայն ու կնճռոտած։
Մէկ բան չէր հասկցեր Անահիտ. Մերալ ունէ՞ր իր հոգիին պէս չապրուած յուշերով ծանրացած հոգի… Եթէ Ջարդը իր մէջ կը շարունակէր կոտտալ, եւ եթէ Մերալ իրեն պէս կին մըն էր տաք, խորունկ ու փոթորկոտ, ուրեմն անոր հոգին ալ յանցանքով, իր չգործած մեղքերուն խղճահարութեամբ պէտք է ծանր ըլլայ։
Եւ բան փնտռող շան պէս Անահիտ կը հոտուըտար Մերալի խօսքերը, նայւածքը, էութիւնը ամէն անգամ, որ հանդիպէին, ամէն անգամ, որ Մերալը թափէր իր խօսքին ու եռանդին լաւան։
-Ի՞նչ կը փնտռես,- օր մը Մերալ ընդմիջեր էր խօսքը եւ հարցուցեր Անահի¬տին։
-Ի՞նչ,- տագնապեր էր Անահիտ ուրեմն կը զգայ վիճակս։
-Մէջս ի՞նչ կը փնտռես,- կրկներ էր քիւրտ կինը։
Բաւական ետքն էր ասիկա, երբ ամէնօրեայ սուրճը եւ սուրճին հետ քակուող ու հիւսուող մտերմութիւնը իրաւունք տուեր էին Մերալին նման հարցում ուղղելու։ Նոյն մտերմութեան իրաւունքով Անահիտ պատասխանեց.
-Կը մտածեմ թէ ինչպէ՞ս կը խօսիմ հետդ…
Սուրճին կիսալեցուն գաւաթին առջեւ Անահիտ մտածումներու մէջ թաղւած թէեւ, կը լսէր Մերալին կերկեր օրօրը եւ աղջկան չդադրող, մանր հեկեկոցները. երգին մէջ այնքան յոգնութիւն կար եւ այնքան գուրգուրանք, որ Անահիտի աչքերէն արցունքը սկսաւ հոսիլ ինքնաբեր, մինչ դէմքը կը մնար ցաւի ծայրայեղ պրկումի մէջ.
-Տէ՜ր Ասւոուած, եթէ զիրենք քովս դրիր մեր մեծ ցաւին հատուցում որպէս… որ մեծ-մօրս փոխարէն ես տեսնեմ իրենց երկարաձգուող տառապանքը …
Տէր Աստուած, չեմ ուզեր … չեմ ուզեր … չեմ ուզեր ասիկա…
Ըսաւ ու կեցաւ. բնակա՞ն էր իր այս ըսածը, ատենը չէ՞ր որ անոնք եւս զգային, իրենց մորթերուն վրայ եւ զաւակներուն հանդէպ ինչ որ հայ կիներն ու մայրերը, հարիւր հազար հայ կիներն ու մայրերը զգացեր էին։ Մեծ-մայրիկը պիտի ներէ՞ր իրեն ասիկա, այս ապրումը, որուն անունը ի՞նչ էր մարդասիրութի՞ւն. նոյն այդ մեծ-մայրիկը չէ՞ր, որ յաճախ. միշտ, կը յիշէր ու կ՛ըսէր Աստւած թշնամիիս չիտայ մեր տեսածը…
-Ա՛ս ենք մենք, այսպէս ենք…
Եւ կրկին կրկին Անահիտի աչքերուն առջեւէն տողանցեց շարանը Շահին կանանոցին՝ ազատ արձակուած ու վերադարձուող. այս մէկ պատկերը միայն այնպէ՜ս տառապեցուցեր է Անահիտը, նախակրթարանի վերջին դասարանին մէջ սորված հայոց պատմութեան այս դրուագը։ Նեղացեր էր, բայց չէր հասկըցեր նեղութեան պատճառը։ Յետոյ մեծցեր, ապրեր էր իր բաժին կեանքը ու կրկին չէր հասկցեր.
-Ազնուութի՞ւն … վեհանձնութի՞ւն … պարզապէս չեն հասկցած Շահը, չեն հասկցած անոր ժողովուրդը եւ զայն վարող դավանանքը … չեն հասկցած որ կինն է անոնց տկար կէտը եւ կինն է միակ զէնքը անոնց դէմ. մեր թագատրը. սպարապետը, մեր աւագանին չէի՜ն լսած Տրովադայի Հելենին մասին … բայց այս ենք, ես ալ միասին…
Անահիտ յանձնուեցաւ ծիներով իրեն հասած ժառանգութեան ազնուութիւն, վեհանձնութիւն եւ անդոհանք, ամբողջութեամբ գլխագիր ԱՆԴՈՀԱՆՔ. որովհետեւ հակառակ իր «ինքնադաստիարակութեան», մնացեր էր նոյնը։
Մէկ պատով բաժնուած երկու կիները, երկու տարբեր ցաւերու յանձնուած, նոյն արցունքը կու լային արդէն։
Շարունակեց նստած մնալ, ականջը Մերալի մեղմացող օրօրին։
Հալէպ 03/ 05 / 08