Սամվել Մարտիրոսյան | ԵՐԵՔ ՊԱՏՄՎԱԾՔ

Չալիկ-թաթիկ

Եվ այսպես՝ հիմա ես փողոցում եմ, իսկ մնացած բոլորն իրենց տաքուկ տների մեջ:
Բայց դա կարևոր չէ:
Երբ դու նստում ես ետևի ոտքերիդ վրա, առաջ ես մեկնում չալիկ թաթիկդ ու դնում նրա տաքուկ ափի մեջ… Այ հենց դա է, որ կա :
Կարող ես նայել նրա աչքերի մեջ կամ չնայել: Կարող ես լեզուդ դուրս գցել: Իսկ կարող ես և ոչինչ չանել: Պարզապես քո չալիկ թաթիկը պահել նրա առաջ պարզած ափի մեջ ու վերջ: Դա այնքան հեշտ է անելը:
Հիմա էլ ես համոզված եմ, որ բարեկամությունը հենց այդպիսին էլ պիտի լինի, հեշտ ու հասարակ: Եվ դրա համար քո թաթից ու նրա թաթից բացի ուրիշ էլ ոչինչ հարկավոր չէ:
Այսքան բան:
Կան շներ, որ չեն կարող դա հասկանալ:
Եվ մարդիկ էլ կան, որ չեն կարող:
Իսկ ես կարող եմ: Ինձ ոչ ոք չի սովորեցրել, ոչ ոք չի ստիպել, շաքարով կամ երշիկով խաբել: Ես ինքս եմ գտել այդ բառը և առանց նրա, կարծում եմ, ապրելն իմաստ չունի:
Տաք աշուն է: Ես թփերի միջից դուրս թռա փողոց:Պատկերացնու՞մ եք՝ պարզվում է, որ ես էլ իմ անունն ունեմ: Չալիկ-թաթիկ է իմ անունը:
-Հա՛ֆ,-բարձր ու զրնգուն հաչեցի ես:
-Հաֆ, հաֆ, հաֆ…,-արձագանքեցին ինձ տարբեր կողմերից:
Ասեմ, որ մեր հաչոցները ոմանց շատ է դուր գալիս, իսկ ոմանց բոլորովին դուր չի գալիս:
Մի մեծ քար շվվոցով անցավ ականջիս տակից: Ես խույս տվեցի ու ցատքեցի մի կողմ:
Նաև ասեմ, որ այն մեկը, ում քո հաչոցը դուր չի գալիս, միշտ ինչ որ տեղ՝ քո կողքին է: Ինչ որ է, անցած լինի:
Դիմացի շենքի պատուհաններում կրակներ հայտնվեցին: Նրանցից մեկի ետևում ապրում է իմ բարեկամը: Վերջին օրերը մենք չենք հանդիպում, և ես սաստիկ կարոտում եմ նրան:
Նրան ես երբեք ոչ մեկի հետ չեմ շփոթի: Բակի տղաների մեջ, նա բոլորից շատ էր ուզում շուն ունենալ:
Ես, իհարկե, ուզում էի ուղղել նրան, բացատրել, որ չի կարելի շուն ունենալ կամ չունենալ: Ճիշտ կլինի ասել՝ բարեկամ ունենալ: Բայց չգիտես ինչու, միշտ հետաձգում էի մեր խոսակցությունը: Մտածում էի, թե՝ մի քիչ էլ մեծանա, թե՝ շուտ է դեռ:
Մի քանի օր առաջ, երբ ես իմ չալիկ թաթիկը դրեցի նրա ափի մեջ, ինձ թվաց, թե նա ամեն ինչ հասկացավ:
-Հաֆ,-նորից բարձր ու զրնգուն կանչեցի ես: Գիշերով ձայները բոլորովին մաքրվում են աղմուկներից, ուրիշ են դառնում: Դառնում են պարզ ու հասկանալի:
-Հաֆ, հաֆ, հաֆ…,-պատասխանեց ինչ որ մեկը շենքի լուսավոր պատուհանից:
Ես քար կտրեցի: Ո՞վ կլինի տեսնես: Մի՞թե իմ բարեկամի պատուհանից եկավ այդ ձայնը: Անկասկած հենց այնտեղից էլ եկավ:
-Հաֆ,-ստուգեցի ես նորից:
-Հաֆ, հաֆ, հաֆ…
Չափազանց ծանոթ էր ինձ այդ ձայնը: Նա փակվել էր իմ փոքրիկ բարեկամի պատուհանի ետևում ու ոչ մի կերպ դուրս գալ չէր ուզում:
-Ուրեմն նա հիմա իր շունն ունի,-կայծակեց իմ ուղեղում,-ուրեմն, այնուամենայնիվ դա հնարավոր է: Ունենալ քո շունն ու փակել նրան քո պատուհանի ետևում:
Արդեն քանի օր է, ես չեմ տեսել իմ բարեկամին: Ես աշխատում եմ չնայել այն կողմը, որտեղ նա զբոսնում է իր շնիկի հետ, ում դնչկալը, վզնոցն ու երկար կաշվե պարանը ինչ որ օտարոտի, անդուր հոտ են արձակում:
-Հաֆ,-մտածում եմ ես,-միգուցե նա այնքան էլ վատ տղա չի՞: Միգուցե այդ ե՞ս եմ ամեն ինչ սրտիս մոտ ընդունում: Միգուցե պարզապես նա չի՞ կարող ինձ՝ իր բարեկամին առաջարկել ոչ այդ անտանելի վզնոցն ու ոչ էլ այդ սարսափելի պարանը: Չի կարող:
Ես մտածում եմ, որ մի շատ փոքրիկ, ու մի շատ անփորձ տղա է դեռ իմ բարեկամը: Եվ նա այնքան էլ մեղավոր չէ, եթե առայժմ ոչինչ չունի ինձ առաջարկելու իմ չալիկ թաթիկի դիմաց:

Արջուկների ժամանակը
Մերը՝ ցեղական է: Բոլորս էլ բրդոտ ենք, բրդոտն էն խոսքը չի: Բայց, չգիտես ինչու, ոմանց թվում է, թե իմ մեջքին սովորականից ավելի շատ է այն ու ավելի խիտ: Մի խոսքով, մեր կանաչ անտառում, մեծ ու փոքրով, ինձ «Մուշտակ» են կանչում: Այդ անունը հենց առաջին օրվանից բրդիս պես կպավ ինձ ու էլ դժվար թե պոկ գա: Հետո ես արդեն սովորել եմ նրան, ու այ թե ինչ կասեմ ձեզ՝
-ամենևին էլ կարևոր չի, թե ի՞նչ անունով են կանչում քեզ անտառում: Կարևորն այն է, որ կանչում են:
Իսկ ինձ՝ շատերն են կանչում:
Կանչում են, երբ լողանում են գետում: Կանչում են, երբ ճաշելու են նստում: Երբ գնում են քնելու, երբ խաղում են բացատում: Մի գլուխ կանչում են ու կանչում: Հետո, գիտե՞ք՝ ձմեռային արջերը բոլորովին նման չեն գարնանային արջերին, ու բոլորովին տարբեր են նրանց ձայները:
Այ այսպիսի անկանոն ու տարօրինակ մտքեր էին պտտվում փոքրիկ արջուկի քնահարամ գլխիկի մեջ, երբ նա քիթը դուրս հանեց բնից ու թոքերով մեկ ներս քաշեց անտառի սառնորակ ու բուրումնավետ օդը:
-Գարուն է,-մտածեց նա ու մի անգամ էլ ներս քաշեց:
-Ինչու՞ է գարունն ամեն անգամ ուրիշ,-կամացուկ հարցրեց արջուկը: Նա, իհարկե կարող էր և գոռալ, բայց չէր ուզում արթնացնել մնացած արջերին, ովքեր մուշ-մուշ քնած էին դեռ նրա շուրջ բոլորը:
-Եվ ինչու՞ ենք մենք միշտ նույնը,- շարունակեց նա իր կիսատ մտքերը, որոնք ոչ մի կերպ չէին ուզում դասավորվել իրար կողքի ու չարաճճի քոթոթների նման մի գլուխ թռչկոտում էին, հրմշտում իրար ու ամեն ինչ տակնուվրա անում իրենց ծուռտիկ-մուռտիկ թաթիկներով:
-Գարունը եկել է,-վերջապես բարձր կանչեց նա ու պատասխանի չսպասելով, իրեն դուրս գցեց:
Անտառը տեղ-տեղ արդեն բացվել էր ձյան տակից: Նա վազեց առվակի կողմը: Առվակն իր տեղում էր:
-Օյ, ինչ սառն է,-ճչաց արջուկն ու դունչը հետ քաշեց:
-Դեռ լողանալու ժամանակը չէ,-խոսեց առուն, որն ամեն ինչ գիտեր:
-Բա ինչի՞ ժամանակն է:
-Արջուկների, արջուկների ժամանակն է:
«Մուշտակ»-ը ձեռքը թափ տվեց ու վազեց հակառակ կողմի վրա:
-Այ,-կանչեց նա ու հարվածից մի կողմ թռավ:
-Նայիր՝ ուր ես քշում,-դժգոհ ճռճռաց անտառի կաղնին:
-Համ փակել է արևի ճանապարհը, համ էլ մի գլուխ փնթփնթում է,-գռմռաց արջուկը,-կարծես փնթփնթան արջ լինի:
-Ի՞նչ արև, դեռ շուտ է արևին, արևի ժամանակը չէ,-նորից ճռճռաց կաղնին, որն ամեն ինչ գիտեր:
-Բա ինչի՞ ժամանակն է:
-Արջուկների ժամանակն է, արջուկների…
Քիչ հետո «Մուշտակ»-ն արդեն բացատում էր:
-Մեղր չկա՞,-հարցրեց նա առաջին իսկ պատահած արջուկին: Պետք է ասել, որ դա արջուկների ամենասիրած հարցն է:
-Չկա,-պատասխանեց «Գորշուկ»-ը: Իսկ սա արջուկների ամենասիրած պատասխանն է: Նա, ով ընկերություն է արել արջուկների հետ, անպայման կիմանա, որ այդ «չկա»-ն դեռ ոչինչ չի նշանակում:
Նրանք երկուսն էլ միաժամանակ քթերը տնկեցին փչակների կողմը: Մեղուները դեռ չէին երևում, քնած էին: Ոչ մի կասկած չկար, որ նրանք այնտեղ էին՝ փչակների ներսում: Մեղրն էլ էր այնտեղ:
-Ուրեմն մեղուների ժամանակն էլ չէ,-ասաց «Մուշտակ»-ը:
-Իսկ տեսնես արջուկների փչակներ լինու՞մ են,-հարցրեց «Գորշուկ»-ը:
-Եթե անտառում հիմա միայն արջուկների ժամանակն է, ուրեմն նրանց համար փչակներ էլ կլինեն:
-Մեղրո՞վ:
-Իհարկե՝ մեղրով:
«Գորշուկ»-ը մի պահ մտածեց ու հարցրեց,-իսկ մի՞թե կարևոր է, որ գարունը սկսվի հենց արջուկների՛ ժամանակով:
-Երևի կարևոր է, որ նրանք քնած չմնան,-ասաց «Մուշտակ»-ը,-եթե նրանք քնած մնան, ձմեռն այդպես էլ չի վերջանա:
«Մուշտակ»-ը խոսում էր ու խոսում: ինչ որ բաներ էր պատմում առվակի, կաղնու, արևի ու մեղուների մասին:
-«Գորշուկ»-ը բերանը բաց լսում էր ընկերոջ ասածները: Չորսբոլորն ամեն ինչ ջերմացել էր, ու ճերմակ գոլորշիները քուլա-քուլա վեր էին բարձրանում անտառից, բազմաթիվ ճերմակ արջուկների նման, խտտելով ու հրմշտելով մեկմեկու:
Որտե՞ղ էին նրանք թաքնվել: Ու՞ր էր նրանց որջը: Ովքե՞ր էին նրանց ծնողները: Այս ամենի մասին ոչ ոք դեռ ոչինչ չգիտեր: Պարզապես գարուն էր անտառում, և ամենուրեք դեռևս անանուն, ճերմակ արջուկներ էին թափառում:
Բայց մի քիչ էլ, և արևը կբարձրանա առվի մոտով ու կհասնի մեծ կաղնու սաղարթին: Մի քիչ էլ, ու նրանք բոլորը գույներ կստանան, և էլ չեն լինի ճերմակ ու անանուն: Անտառը կլցվի կարմիր, կանաչ, կապույտ, նարնջի ու դեղին արջուկներով:
Իսկ ամենակարևորը՝ նրացից մեկնումեկն անպայման թիկունքից կճանաչի «Մուշտակ»-ին և առաջվա պես ձայն կտա՝
-Հե՛յ, մեզ մոտ արի:

Տունդրայի հսկան
Սա պառկելու իմ սիրած ձևն է՝ ձգվել մեջքի վրա, թիակներն աջ ու ձախ շպրտել ու գլուխը ետ գցած նայել՝ ուր աչքդ կտրի:
Ահա երկինքը: Որտեղ նա վերջանում է, այնտեղից ծայր է առնում երկիրը: Նրանց արանքում կա մի բան, որը դեռ չկա, բայց արդեն շնչում է: Առայժմ նրանք բոլորը միասին են, մի ամբողջություն: Ոչինչ չի ավարտվում ու ոչինչ չի սկսվում: Իսկ ամենագլխավորը՝ ես էլ այստեղ եմ, նրանց հետ, ու իմ հաստատուն տեղն ունեմ ամեն ինչի մեջ, իմ սիրած տեղը:
Ձմռանը մարդկանց պատմությունները շատ էին նման իմ իմացած հեքիաթներին, որտեղ անթիվ-անհամար արծաթե ձկնիկներ կային ու ոսկեծամ ջրահարսեր:
Ամեն օր ես քնում ու արթնանում էի նրանց հետ ու բազմիցս համոզվել էի արդեն, որ նրանք ոչ մի տեղ էլ չեն կորչի այլևս իմ կյանքից:
Բայց այս գիշեր ես վեր թռա անծանոթ աղմուկից:
Թնդոցն ու դղրդոցն աշխարհ էին առել:
-Կողքիցս տեղ չգնաս,-ականջիս տակ գոռաց մեծ սառցաբեկորը,-ինձնի՛ց բռնիր:
Գետի վրա սառույցը շարժվել էր: Գարուն էր գետի վրա: Ես չգիտեմ, ինչի՞ց է, որ բոլոր կարևոր բաները գիշերով են լինում, երբ մանուկները քնած են: Միգուցե այդպես է պետք, որ ոտաց տակ չընկնեն, փորձանքի չգան:
Ես էլ ամբողջ գիշեր աչք չկպցրեցի: Կարծես մեկն ինձ ասած լիներ,-չքնե՛ս այսօր:
Սառույցը շարժվեց: Երկինքն ու երկիրը ճեղքվեցին:
Մեծ ու փոքր խմբերով մարդիկ հավաքվել էին գետափին ու ձեռքերը թափահարելով ինչ որ բաներ էին ցույց տալիս մեկը մյուսին:
Գարուն էր: Ալիքները պոկել ու տանում էին մեզ հոսանքով վեր:
Ես անվերջ բարձրացնում էի գլուխս, որպեսզի մի նոր բան տեսնեմ շուրջս, բայց կրկին սուզվում էի ու մինչև ականջներս մտնում ջրի տակ:
Ու՞ր ենք գնում, տեսնես:
Այդ պահին ծանր սառցաբեկորն ինձ կողքի՛ հրեց ու ես մի ոստյունով օդ բարձրացա: Թիակներս կտրվեցին ջրից: Վերևից ամեն ինչ ուրիշ էր:
Ահա՛ նրանք, եղջերուների ճերմակ հոտերի նման, վախից ու աղմուկից կատաղած, մեկը մյուսին ոտնատակ տալով գնում էին արևածագի կողմը:
Դիմացը երկինքն էր: Նրա լույսը զարթնեցրել էր սառցե եղջերուներին, ու նրանք մթնած ու անհանգիստ աչքերը սևեռած մի կետի, վրա էին քշում, պոզահարել էին ուզում այդ հանդուգն անծանոթին:
Ես շրմփոցով ընկա ջրի մեջ ու կրկին հայտնվեցի ամենամեծ սառցաբեկորի կողքին:
-Կարծես հեքիաթ լինի,-ուրախ կանչեցի ես:
-Ինձնի՛ց բռնիր, բաց չթողնես հանկարծ,-գոռաց նա: Այնքան հզոր ձայն ուներ, որ նրա գոռոցից ամեն ինչ ցնցվում էր չորս բոլորը:
-Դու ո՞վ ես,-հարցրեցի ես ամենամեծ սառցաբեկորին,-դու հսկա՞ ես:
-Հսկա եմ,-պատասխանեց սառցաբեկորն ու ինձ թվաց, թե նա ժպտաց:
-Հեքիաթի՞, թե՝ սովորական:
-Հսկաները չեն կարող սովորական լինել,- նորից գոռաց նա,-ապա մի այս կողմը նայիր:
Ես նայեցի նրա ցույց տված ուղղությամբ ու աչքերիս չհավատացի: Նա մի ոտքը վեր բարձրացրեց և ուժգին խփեց ջրին: Հարվածից, մեծ-մեծ սառույցները ծառս եղած ալիքի հետ օդ ելան ու թռան, գնացին:
-Տեսա՞ր,-հարցրեց հսկան:
Ես նույնիսկ չգիտեի՝ ինչ ասեմ:
Հիմա ինձ թվում էր, թե այդ նա՛ է մեզ՝ բոլորիս տեղահան արել ու տանում իր հետ: Բայց ես սխալվում էի: Չէ, հիմա ես չեմ ամաչում դրա համար, թեկուզ և գիտեմ, որ այդ օրը շատերն էին սխալվում: Սխալվում ու մինչև վերջ հավատարիմ մնում իրենց սխալներին:
Հսկան թևս քաշեց:
-Մենք չենք գնա նրանց հետ,-հանկարծ ասաց նա,-մենք այստեղ կմնանք:
Ու մենք մնացինք:
Մեծ ու փոքր գալիս, խփվում էին նրա կողերին, փշուր-փշուր էին լինում, ու մի ակնթարթ դադարից հետո նորից շարունակում էին իրենց վազքը: Իմ հսկան էլ յուրաքանչյուր հարվածի հետ քիչ-քիչ փշրվում էր, քիչ-քիչ փոքրանում: Ես նայում էի այդ ամենին, ու սաստիկ խղճում էի նրան, գուցե նույնիսկ ավելի, քան երկնքին ու երկրին, որոնք արդեն համարյա բաժանվել էին իրարից:
Որովհետև մնացած սառցաբեկորներն անչափ շատ էին, իսկ հսկան՝ մեկն էր, և ուշ, թե՝ շուտ, այդ հարվածների տակ, նրանից էլ ոչինչ չէր մնալու:
Եթե իմ ուժը պատեր, ես անշուշտ կկանգնեցնեի բոլորին: Բայց դա անհնար էր, գետը հոսում էր ու հոսում:
Ես մտել էի նրա թևատակն ու սրտապատառ օգնության էի կանչում: Ու՞մ՝ ինքս էլ չգիտեմ:
Երբեմնի ահագնատես սառցաբեկորն էլ արդեն առաջվանը չէր: Նա անպաշտպան կուչ էր եկել հարվածներից, փոքրացել, թեթևացել, ուր որ է՝ լրիվ ջուր էր դառնալու:
Ահա մի մեծ ալիք առավ ինձ ու նետեց ափ: Ես թաղվեցի մացառուտների մեջ ու հիմա միակ բանը, որ կարող էի տարբերել, դա երկինքն էր: Նա առաջվա պես փայլում էր: Ավելի ճիշտ՝ լույս էր արձակում: Լույսի մեջ թվում էր, թե երկինքն ու երկիրը ամենևին էլ չեն բեկվել: Նրանք պարզապես շատ էին հեռացել ինձանից ու բարձրացել ավելի վեր: Իսկ ամենագլխավորը՝ ներքևում վազող սառույցներն այլևս չէին կարողանալու պոզահարել նրանց:
Սա պառկելու իմ սիրած ձևն է՝ մեջքիս վրա, թիակներս՝ աջ ու ձախ, գլուխս՝ հետ գցած: Այդ ես եմ մտածել: Սառցե եղջերուների, երկնքի ու երկրի մասին էլ եմ ինքս մտածել:
Եվ միգուցե, ոչ թե հսկայի, այլ հենց ի՛մ մեղքն է, որ նրանք այսօր այդպես դժվարությամբ պոկվեցին ու այդպիսի ցավով բաժանվեցին իրարից:

1 comment

    • Սիրանույշ on 13 Ապրիլի, 2012 at 12:03 ե.
    • Reply

    Զարմանալի պարզ ու մաքուր պատմություններ են, մանկություն եմ վերադառնում:

Թողնել պատասխան

Your email address will not be published.