Յակոբ Օշական | ԱՆՏԻՊ ԷՋԵՐ

Ես

Քաղաքի ծնունդ մը, գրեթէ նկուղի մը մէջ, օրրնի տեղ ունենալով լուածքի տաշտը: Նիհար, զրկանքի մանկութիւն մը, ուր քու կաթը կը ծախեն մեծերուն համար: Քաղաքի դպրոց մը, տարօրինակ անունով, որ առանց հացի տունեդ կառնէ քեզ ու կու տայ աւելորդ պատառները կուշտերուն:
Յետոյ գեղը: Իր ազատ բնութիւնը, լեռներովը ու ջուրերովը: Մանուկներու շրջանակ մը հոս, գրեթէ քեզի պէս ու չափ մերկ, որ հակապատկերին կսկիծը կե խնայէ: Մտքի մինակութիւն մը, ժամուն մէջ փոխ ըսելու և շարականին եզերքը սուրցող տիրացուներուն նախանձագին հրապոյրէն կախուած:
Ասոնք կու քան իմ մտքից մէջ ամէնէն առաջ:
Աւելի ետքը թափառում մը քաղաքէն գիւղ, գեղէն քաղաք, եղանակին հետ, ուր գործին օրերը կը հետապնդէ մօրս համար: Ատոնք կը յիշեմ տեսակ մը ցաւով հիմա: Ու յետոյ երկրորդական վարժարանի մը գիշերը այդ պատմութեան վրայ: Վանք մը, իր վարդապետներովը, երկինքովը ու գիրքերովը: Ու որպէսցի փորձանքը կատարեալ ըլլայ՝ իմ յարութիւնը մեծ երազին, գրքերէն ինծի անցած ա:տագին հակումին: Գրականութիւնս:
Հիմա գեղն եմ՝ հօրքուրիս հետ:
Վանքը առած է ինձմէ տղու երեկոներս, գետի դաշտերէն իմ մէջ ամբարուած կրակը, հոգիին անպարագիծ խաղաղութիւնը, որ մեծ տգիտութիւնը կը հովանաւորէ: Ինկած Աստծոյ մը դառնութիւնովը կու գամ գեղը, դարմանելու խունկէն տժգունած արիւնիս նվաղկոտումը, մոռնալու ցրքերուն բացած երազը և անոնց հեռապատկերին արթնուցած անկարելի յավակնոտութիւնը: Հին, լոգանքի ընկերներուն, դաշտային հաճոյքներուն, պզտիկ գողութիւններուն շուրջը կազմուած ընկերակցութեան մը պակասը: Բայց հիմա մինակութիւնը կը բավէ ինծի:
Կը գոցեմ իմ շուրջս գիրքերու տղուն բոլոր նշանները: Կը նետեմ վրայես քածաքին այլանդակ տաբատը ու կը դառնամ նրբամարմին գեղացին, կարմիր գօտիով մը ուռեցուցած մէջքին տկարութիւնը: Ծունկներս օդին՝ հովին ու ջուրին:
Լաթերէս դուրս, կը վառեմ բոլոր թուղթերը, գիրքերը՝ որոնք մեր հին, փլատակ տունին մէջ արդէն ապահով չեն կրնան ըլլալ: Մեծ վճռականութիւն մը ունիմ հիմա դառնալու բուն գեղացին, որուն միսերը երկաթէ կ’անցնին և որուն մատները փակած տեղը իրենց հետքը կը թողուն:

Մեր տունը

Գեղին տուները, մեր երկրին մէջ ունին սեփական յօրինուածքը։ Անոնք մոռցած են աւանդական տիպին նախնի պարզութիւնը։ Ընդհանրապէս կրկին յարկերուն վրայ, ճերմակ պատուհաններուն քառանկիւնները տեսակ մը պչրանք, նազանք կը դնեն իրարու վրայ, իրարու ետեւէն կամ իրարու քով։ Հեռուէն մեր գեղը պզտիկ քաղքցի մը տանիքներուն սանդուխը աչքր կը բերէ։
Մերը, պարտէզներուն մէջ ամուր գոցուած՝ կը զատուի ամէնէն։ Իր քովը, իրմէն վար, բոլոր տուները խատոբոիկ բաներ ունին իրենց վրայ։ Հաստ պատերուն տեղ տուած են դեղնագոյն կաւի ծեփով երիտասարդ որմը։ Բայց մերը կը պահէշատ հին ձեռակերտի մը բոլոր անուշ հնութիւնը։ Մեր ընտանիքը, անընդհատ իր կոկորդին համար պայքարի վրայ, ատեն չէ գտած տունին մօտեցնելու նորութիւն բերողները, անոնք, որոնց զամբիւղը բակէ մը ներս պատիւ է ընտանիքին համար։ Առջեւնիդ ունեցէք երկու հաստ, շատ հաստ պատեր, որոնք հողին մօտ կը խառնուին սեւցած քարերուն։ Անոնք ծակի մօտեցող ոչ մէկ փորձուածքով չեն կոտորակուած։ Այդ երկու պատերուն վրայ նետուած են գերաններ, աւելի շատը պահած նախնական բունին խոռոչաւոր կեղեւը։ Եղեր են անշուշտ օրեր, ուր անոնց ամէնուն վրայ տախտակներ ձգուած ըլլան։ Հիմա սանդուխին մօտիկը միայն գոց է անոնց իրանը։ Մենք ունինք սենեակ մը։ Անոր յատակը խնամքով ծեփուած է շատ հին ատեններէ ի վեր։ Ամէն ձմեռ, երբ մեր ընտանիքը քաղքէն ետ գեղ կը փախի, այդ ծեփը անխուսափելի նորոգումով կու գայ փայլ, չնարակ տալու մոխրապատ գետինին։ Արեւին հետ երկու բացուածք գաղափարը կու տայ հիներուն պատուհանին, առանց ապակիի, տախտակէ փականքներով, ուրկէ ամառը, լոյս ու հով կու գայ, ուր ձմեռը հաստ, իւղոտ թուղթերու տխրութիւնը կը պլպլայ։
Սենեակին մէջ ես կը սիրեմ օճախը։ Հին, սարի, լայն այդ բացուածքը մայր պատին վրայ։ Ինչ մաքուր են անոր աղիւսները, երբ խնամքով ձեռք մը անոնց վրայ սրբիչը կը պտտցնէ։ Ինչ բարի է անոր կեդրոնը, ուր փայտ երը իրարու փաթթուած կը հալին բարակ մուխի մը մէջ թրջելով իրենց տակը տժգոյն բայց ոսկին, ուր նայելուն հաճոյքը նուրբ աղջիկներուն պատրանքը կը փոխադրէ պզտիկ օրերու։
Ու օճախին ուսերուն վրայ կը նստին եռոտանին, աղին գուշը սեւցած, կուրցած պտուկ մը։
Սենեակին գետինը մերկ է։ Մինակ օճախին շուրջը բազմոցներուն կակուղութիւնը ունենալով։
Ատկէ դուրս տունը ունի իր լուացուածը, ուր կը հանգչին երկու սափոր, քանի մը հողէ ամաններ, քաղքենի զինկօ մը։ Անոր մէկ անկիւնը պատէն դուրս, քոնսէրվայի տուփի մը մէջ ռեհանի գլուխ մը կը պսպղայ հողէն ու ջուրէն։
Մեր սրահը տխուր է, քանի որ դէմը պատ չունի հիւսին դէմ։ Նոր տուներէն շինութեան այս դրութիւնը վերցած է բոլորովին։ Ու խսիրէ կտորներ ձմեռը կու գան ծածկելու այդ բացութիւնները։ Բայց ինչ համով է ամառները հոն պառկիլը։
Մեր տանիքը խորտակուած ու ծոցուոր գերաններով հեծկլտուն բարի մը գիշերները, տեսակ մը արձագանգ տալով ծղրիթին, որ դուրսը կ՚երգէ։ Ձմեռ իրիկուններուն երբ հովին թեւերէն ձիւնը կ՚իյնայ խենթի պէս, ի՛նչ վախով մենք կը կծկտինք պատերուն անկիւնները, սպասելով ձեղունին վայրէջքին։
Բայց տունին ետին կայ նշանաւոր պարտէզը՝ ամբողջ գիւղին մէջ մէկ հատիկ։ Մօրքուրին քարը, մամռոտ ու պատկառելի, ուր աւանդութիւնը կը թաղէ սուրբ կնկան մը մարմինը։

Հօրքուրը

Մայրս քիչ կը ճանչնամ։ Միշտ միսերուն վրայ կը պահեմ կակուղ ծոցի մը տաքութիւնը, որ աւելի սրտազեղ գորովէ մը կ’առնէ իր ուժը։ Ատիկա հօրքուրս է։
Անոր աչքերը վարագուրուած են շատ պզտիկուց. երբ աղջիկները նշանուելու հոգերը կ’ունենան։ ճերմակ խաւ մը միշտ պղտորած է իմ յիշողութեանս մէջ անոր նայուածքը։ Հին տարիներէն կու գայ անոր աչքերուն տկարութիւնը, տունը պահելով անիկա, չտալով անոր նշանած ու ամուսին։ Հօրմէս շատ մեծը ըլլալը, հիմա այս սարի պառաւը, որ թաղին մէջ ամէնուն երանութիւնը ունի իր ետեւէն։ Մեղքէ հեռու է ապրած ու անոր հոգին անուշ հոտի մը պէս պիտի քակուի մարմինէն։
— Երնէկ աշխարհ չմտնողին։
Այսպէս կ՚ըսեն թաղին ծերերը անոր ետեւէն։ Ինծի համար տարօրին ակ է, որ գեղին մէջ այդ պաշտամունքը այդքան անուշ յայտնուի։ Վասնզի գիտեմ մարտիրոսութիւնը մայրերուն, որոնց աղջիկներուն կուրծքը, ծիծերը մինակ կ՚արթննան առանց փեսացուին ոսկիին։ Հօրքուրս չի տեսներ, բայց անոր ոտքերը աչք ունին։ Գեղի փողոցներուն մէջ ամառը մարդ փոշիէն կը թաղուի, ձմեռը ցեխը կուլ կու տայ ձեր կօշիկները։ Հօրքուրս իր սանտալներովը գիտէ ելլալ այդ գռիհներէն։ Քիչ անգամ կոտրելով ջուրրն սափորը զառիթափի սառոյցին վրայ կամ գլտորելով ցեխին սիրտը, երբ ոտքերուն կը դաւեն սանտալն ու անոր փոկերը։ Շատ պատանի եղած ատենս ան կը պահէր զիս։ Աշխարհ չմտած աղջիկի իր համբաւը իրեն տեղ կու տար թաղին գործերուն մէջ։ Բարիք մըն էր ունեւորներուն համար կանչել այդ աղջիկը հացի տաշտին առջեւ, յանձնել անոր բազուկներուն ճերմակ մարմինը անհուն խմորի մը կամ խալկիներ լեցնող լուածքի մը մուխին մէջ արցունքի գինով տալ անոր հացը, որ քիչ մը ապուրցուի հետ անոր անութին ւոակէն ինծի կու գար։ Աշխատանքի կին, հօրքուրս կը հասնէր մեռելներուն ու կնունքներուն։ Հարսնիքները անոր մօտէն կ՚անցնէին, քիչ մը օրհնութիւն, իր բառերովը պէրէքէթ թօթուելով։ Կը մտնէր բակերը, կը շալկէր ուզածին չափ փայտ ու կը բերէր օճախին քով։
Հիմա երկուքս ենք տունին մէջ։ Ես քիչ կը յիշեմ մամաս, որ քաղաքը կ՚աշխատի ձմեռուած հացին համար։ Հօրքուրս նորէն իր տուները ունի, հաց թխելները, լուածքները, պատնէշները։
Անոր ամէնէն սիրական զբաղումը, պարապութեան պահերուն, աղբիւր երթալն է ջուրի։ Աղջիկներուն համար գերագոյն հաճոյքն է ատ։ Երբ տակաւին մօրերնուն տունն են։ Անոնք հոն կը հանդիպին, գողտուք նայուածքներով իրենց նշանածներուն։
Հօրքուրս բարիքի վարձքն է, որ կը հետապնդէ։ Շատ անգամ սափորներ կը պարպուին իր ձեռքին մէջ՝ տակաւին տուն չհասած։ Հոգին շահելուն ամէնէն նախնական ձեւն է սափորը դնել սեմերուն առջեւ, իրենց փոսթին վրայ յաւիտենապէս քնացող կոյրերուն բերանը, առնել անոնց սրտաբուխ օրհնէնքը կամ կենալ դռներուն առջեւը, նստուկ պզտիկներուն գովութիւն բաշխել։ Ես խենթի պէս կը սիրեմ հօրքուրս։

Էշը

Հօրքուրէս դուրս հոգի ըլլալով, մեր տունը կայ էշ մը։ Զայն գտած եմ գեղին կռնակի մէկ արօտավայրերէն, գնչուներուն տալով քանի մը մախաղ ընկոյզ։
Ինչ նիհար էր։ Մինչեւ տուն հասցնելս ան քանի մը անգամ նստեցաւ կարճ ճամբուն վրայ։ Որքան արիւն վազեց իր վէրքերէն, քանի անգամ հօրքուրէս գաղտուկ մեր աղքատ հացէն իմ բաժինս անոր բերանը կրեցի։ Ու մարդ եղաւ ան, օրին մէկը։ Աչքերուն շուրջէն ճանճերը փախ տուին։ Վէրքերուն տեղը պզտիկ դեղնուցներ անոր գորշ ստեւին վրայ բերին խատուտիկ գեղեցկութիւն մը։ Գաւակին անկիւնները հալեցան ու անոր ճարեցի աղքատ համետ մը, նոյն տեղէն։
Հօրքուրէս ետքը իմ գուրգուրանքս կ՚երթար այդ կենդանիին։ Անոր խոտը կը հանեմ անկարելի բարձունքներէն չիջնուելիք փոսերէն։ Կախած եմ ճիտին կապոյտ ուլունքներուն մանեակը։ Ան կը հասկնար փողոցին վրայ իմ քայլս, մտիկ կ՚ընէ խօսքերուս անասունի մը բացարձակ խելքովը։ Մինակ, լեռներու մէջ մենք իրարու լեզու գիտենք։ Թեթեւ իմ մարմևիս համար չեմ լսած իր սերնէն հեծկլտանքի շեշտը։ Իրար կը պագնենք շատ հեղ։ Գեղի տղուն համար նշանածէն ետքը պայման մըն է կենդանին, տեսակը հոգ չէ։ Ուրիշներ կը սկսին առաջինով։ Ես զարտուղութիւն մըն եմ ու աչքի կը զարնէ իմ էշս։
Մէկտեղ ենք ցերեկները, գեղէն դուրս, ճամբաներուն եզերքը, ես զբաղած գիրքերուն վերջին մշուշը նետելու մէջէս, ան իր կարմիր լեզուով լզելու վախկոտ խոտերը քարի ճեղքերէն։ Փայտի կ՚երթամ անտառը, խոտի կ՚երթամ դաշտը, լճակը կ՚երթամ թափառելու, միշտ անոր կռնակը, գրեթէ խղճահարութիւն ունենալով իմ չարութենէս։ Գեղացիները անծանօթ են իմ անցեալէս։ Կը տեսնան շարունակ զիս կենդանիին ետեւէն ու կարծիքը կը շինուի, կարծիքը գեղին, ծանր, պաշտօն ական ու անողոք։ Մարդ պիտի ըլլաս՛։

Մեր դրացիները

Հաճի Պաղտիկ

Մեր թաղը գեղին ետ ինկած թեւերէն մէկն է։ Ան փաթթուած պզտիկ բլուրի մը երկու թեւերը։ Մայր փողոցէն փրթած տուներու այս ծուռումուռ վերելքը, իրարու կռթնած պատերուն թանձր պաշտպանութեանը տակ ունի իր նկարագիրը, մասնայատուկ իր գիծերուն մէջ։ Թաղը զուրկ չէ բոլոր այն տարրերէն, որոնք գեղին ամբողջութիւնը կը շինեն։ Ունի իր հարուստը, իր խելացին, իր պառաւներուն եւ ծերերուն, կոյրերուն եւ անկարներուն պաշտօնական կոյտը։ Ունի իր տօնական հաճոյքներուն հանրատեղին։ Ունի իր հօտերը, կենդանիները, ձէթհանը, աղբիւրը։ Մեր տունին առջեւ կայ մեծ ալանկը, ուր անցան անդրանիկ մանկութեան եւ անոր հետեւող առջի պատանութեանս ձմեռները, բոլոր այն խաղերով, որոնք առաւօտէն կը սկսին, օրհասակի հացովը կ՚ընդհատին։ Գմբէթով փուռին տակ կը հանգչի հին կաղնիին պատմական կոճը, ուր սերունդներ կարգով իրենց տեղերն են ունեցեր։ Հաճի Պաղտրկը ունի ատկէ դուրս իր ձեռակերտ կոճն ալ, քիչ մը աւելի բաց, աւելի ետ դուռին մօտիկ։ Հոն կը նստի ան ամէն իրիկուն արեւմուտքէն քիչ մը ետքը։
Թաղին հարուստն է։ Մարդ մըն է ան, որ ամէն գեղ գալուս չփոխուելու հանելուկը ցոյց կու տայ ինծի։ Չճերմկող քիչ մազեր գտակին երկու ծայրերէն միշտ դուրս կրնային։ Արեւէն եփած, մասնաւոր փայլ առած երեսներուն վրայ գիծերը շատ քիչ են։ Միշտ կռնակն է, ամառ ու ձմեռ առանց թեւի ապա մը, որ կը գոցէ իր մէջքին կէսը։
Իր տկար կո՞ղմը։ Ունի անշուշտ։ ճերմակ շապիկին լայն թեւնոցները կը տեսնամ մինչեւ արմուկը դարձած։ Սոթտելու այդ հմայքը կը քաղցրանայ իր փառաւոր հաճիներովը, որոնք նախաբազուկին մէջն ու կռնակը կը կանչւորեն, յարութիւն առնող Յիսուս մը անոր թեւերէն թեւ կը բանայ դէ¬պի երկինք։ Միւսին վրայ, նախնական ախոռի մը մէջ կնկան խանձարուրէն կը նայի ուրիշ Յիսուս մը։
Գիծերը այդքան տարիներէն ետք լայնցած են, բայց չեն պղտորած։ Ու պատկերը կը պահէ տեսակ մը անմահ թարմութիւն, լուացումէն ետքը, ոսկի երիզով անձեռոցէն դուրս, զոր աղջիկ մը մէկ ուսէն կախ կը բռնէ անոր մօտ։
Հաճի Պաղտիկը առտուան ժամը չէ փախցուցած երբեք։ Ու հարուստ ըլլալուն, տարիներ բանկալը նստած է։ Ատկէ իր պատկառանքը։ Բարի՞ մարդ մը։ Խելքս չի հասնիր։ Գիտէ շատ լաւ հայհոյել անբաններուն (չաշխատող) երեսին ու ետեւէն դուրս տալ լեզու մը, որ կը խրտչեցնէ անծանօթը։ Թաղին մէջ կը նշանուին, կը կարգուին իր պատգամովը։ Գրեթէ իրեն տարեկից ունի իր կինը ան ալ հաճի, աւելի խելօք ու գգուալից հոգիով մէկը, որ ամուսինին սուր բառերուն դէմ գիտէ դրական, տխուր բարութեամբ մը քաղցրութիւնը բերել։ Որքան անգամևեր ան դեռ պզտիկ օրերուս զիս ներս է կանչած, բակին մէկ անկիւնը, կողովի մը ետեւը սխմած առջեւ դնելով նոր եփած հացը եւ պուլամային գաւաթը։ Մէկ հատիկ է անոր աղջիկը, Բուբուլը։ Երկրորդ երիտասարդութեան ծնունդն ան ունի ձեւերուն, մարմինի փափկութիւն մը, որ գեղերուն մէջ դեռ նոր կը սկսի։ Ան ալ հաճի է։ ճերմակ բազուկը որքան հիացումով բռնած եմ տարիներ, տղայ օրերուս, դեռ միասին պահուըտուք խաղցած ատեննիս, նոյն կողին տակը իրարու գրեթէ գիրկ ինկած, մեղմ ու անձայն կը խնդայինք։
Հիմա մեծն է ան, երկու զոյգ ոսկիներուն մանեակովը թաղին ծաղիկը։ Հարուստի մը տղուն նշանածն է ան։
Այս տունէն դուրս ունիմ ես տակաւին ուրիշ ճանչուորներ, ամէնն ալ բարի մարդիկ, ամէնուն ալ պարտական՝ իրենց հացովը, իւղովը եւ լաթերովը։

Բուբուլ

Անուշիկ անուն մը, պզտիկ թռչունի մը պատրանքը արթնցող։
Անուշիկ ալ աղջիկ մը։ Բաց ծովի գոյն աչքեր, որոնք միշտ ժպիտէ մը դուրս
կրնային։ ճերմակ, հիւանդոտ մորթի երեսներու գոյն մը, շատ ցանցառ
գեղին մէջ եւ, որ քաղքէն կը խօսի։ Բարակ հասակ մը, կոտրելու մօտ,
կուրծքին շուրջը աւելի վախկոտ ու սլացիկ։
Հինգ տարի վերջ այսպէս կը տեսնամ զայն։ Հիմա գրեթէ ծիծեր ունի,ու նայելու ատեն դժգոյն երեսներուն վրայ նոր բան մը կ՚արթննայ։ Գեղի աղջիկներուն անխուսափելի մեծ ոսկիները անոր ալ ճիտէն կ՚իյնան,խիտ-խիտ, իրենց ծանրութիւնը զգալի ընելու չափ անոր բարակ վիզին։
Մենք հին ընկերներ ենք։ Մէկտեղ խաղցեր ենք, մէկտեղ կերեր ու լացեր։
Հիմա նշանուած աղջիկի, հասուն աղջիկի խռովքը կը պահէ իր հին ընտանութիւնը ինձմէ։ Ես խելօք եմ՝ մտքիս մէջ ունենալով վէպերու հազարումէկ տեսակներ։ Ու անոր ծնողքը տարբեր աչք մը չունին նիհար, ուշ մնացող երիտասարդի մը վրայ, որուն կեանքին բոլոր շրջանները հինցող թուղթերու պէս իրենց առջեւէն անցեր են։ Ես տղայ եմ անոնց համար, ու աղքատիկ տղայ, որուն հացը տակաւին իր հօրքուրը կը հոգայ եւ մանկութենէն կը զատուի իր էշովը միայն։
Տղայ մըն եմ դարձեալ այդ աղջկան առջեւ, որ գրեթէ իմ հասակս ունի, ինձմէ երեք տարի պզտիկ ըլլալուն հակառակ։ Ինծի հանդէպ կը պահէ առջի օրերուն պարզութիւնը, չի վախնար լուալու իր բազուկները, հաճիի նազանքներովը չլացնելով իմ աչքերս։ Յետոյ կրնանք քովքովի, նոյն փայտի կտորին վրայ նստիլ առանց նեղուելու։ Սանդուխներէն վար կամ վեր իրենց ճրագը կը մարի մեր հովէն։ Մենք մութին մէջ, իրարու ուսին կ՚ընենք մեր ճամբան, կամաց, առանց յուզումի, տեսակ մը յամեցումով, ուր հաճոյք դժուար է դեռ որոշել։
Զգուշաւոր եմ անոր հետ, խօսելու ոսկիներուն վրայ, նշանածին վրայ, զոր հազիւ կը ճանչնայ։ Հին տղայութիւնը երկարաձգելու երկուստեք ջանքը ան՝ անգիտակից, հիմա տեսակ մը հրապոյր կը դնէ մեր յարաբերութիւններուն մէջ։
Ես հիմա անոնց տունն եմ։ Պիտի աշխատիմ Հաճի Պաղտիկին կողքին, որուն ձեռքը ալ քիչ-քիչ բ֊ւահը ծանր գտնել է սկսած։ Պիտի ուտեմ տունէն, սեղանի նստելով Բուբուլին հետ, գրեթէ ծունկ ծունկի։ Պիտի պառկիմ մեր սենեակը։ Հօրքուրիս ծոցը դարձեալ, այսպէսով երկնցնելով պատանութեան վերջին շրջան մը, միեւնոյն ատեն խնայելով իմ աւանակիս, որ աւելորդ պիտի դառնար, դարձեալ պատիւիս, քանի որ գիրքերուն հպարտութիւնը չի մեռնիր։

Աղբյուր՝ «Ազդակ» Գրական — «Ազդակ» Արուեստի, 2009, թիվ 8