Ա. Դեղին անձրևանոցը
Երկար ժամանակ տարված ինքնախաբեությամբ՝ չգիտեմ ինչու, որոշել էի,որ անձրև շատ եմ սիրում, որ արևը հոգումս է ծագում, երբ այն միտք էլ չուներ հայտնվելու երկնակամարում: Բայց…Պարզվեց, որ ո’չ, անձրևը բնավ էլ չեմ սիրել, անձրևանոցն եմ սիրել, իմ դեղին անձրևանոցը: Պարզապես, սիրում էի քայլել փողոցով` գլխավերևում ունենալով մի հսկա արևագույն սկավառակ, որի ներքո ես ինձ այնքան պաշտպանված էի զգում: Մինչդեռ շուրջբոլորը մարդիկ շնչակտուր վազում էին՝ շտապելով գտնել մի չոր ապաստարան, ուր կկարողանային խուսափել անձրևի սառն ու թաց համբույրներից, ես շարունակում էի անշտապ քայլել` ապահովության ջերմ զգացումով ու անձրևանոցիս վրա ընկնող անձրևի կաթիլների միալար մեղեդին ըմբոշխնելով:
Եվ այսպես, իմ կյանքում եկավ բեկումնային մի պահ,որի արդյունքում էլ հասկացա,որ ո’չ,անձրևը չեմ սիրում, իմ դեղին անձրևանոցն եմ սիրում: Իմ մեջ հստակ որոշում էի կայացրել` ջնջել անցյալը հիշեցնող ամեն բան, չսիրել այն, ինչ սիրել եմ, չափսոսալ այն կորուստները, որոնք նախկինում գուցե խոր վերքեր էին թողել իմ հոգում: Այսպիսով ես հեռացա ինքս ինձանից: Աղբարկղ նետեցի նաև ինձ սիրելի դեղին անձրևանոցս. ինչի՞ս էր այն հարկավոր, չէ՞ որ այլևս անձրև չէի սիրում, հետևաբաև նրա տակ երկար ու անշտապ քայլելու անհրաժեշտություն էլ չէի տեսնում:
Ինձնից հեռացումս` նոր արև գտնելու ցանկությանս հետևանքն էր նաև, բայց միթե կա՞ր մի ուրիշ արև: Տառապանքի ճնշող մռայլությունն էր հոգումս բուն դրել ու միայն այդ ժամանակ զգացի, թե որքան հնչեղ կարող էր լինել սիրտս ներթափանցած արևի անգամ մեկ շողը: Ես սիրեցի տառապանքը, որովհետև այն ստիպեց ինձ հասկանալ երջանկության ու արևի իրական խորհուրդը: Ու միայն այդ ժամանակ հասկացա, որ սիրում էի մռայլ երկինքը սոսկ այն պատճառով, որ հենց դրա շնորհիվ, իմ դեղին անձրևանոցը աշխարհի ամենալուսավոր ու արևոտ կետն էր դառնում, իսկ անձրևի` ցավ պատճառող սառը համբույները սիրում էի սոսկ նրա համար,որ դրա շնորհիվ կարողանում էի ամեն բջիջովս զգալ, թե որքան հաճելի է ապահովության զգացողությունը: Փաստորեն ես միայն անձրևանոցն էի սիրել…
Քանի դեռ ինքս ինձանից չէի հեռացել,այս ամենը միայն ինտուիտիվ հարթակի վրա էի ընկալում. անհրաժեշտ էր միայն հեռանալ` այդ բոլորը գիտակցական հարթակում ևս ըմբռնելու համար:
Թեև, իրականում, հեռացում չկա, կա՝ ինքնավերագտնում, որից հետո շատ ավելի հստակ ու ճշգրիտ ես կարողանում ամբողջի մեջ հասկանալ ինքդ քեզ: Ուստի, ոչինչ պատահական չէր, չէ՞ որ ի վերջո գլխի ընկա, որ անձրևը չէի սիրում,այլ՝ իմ դեղին անձրևանոցը:
Բ. Հեռացա՞ արդյոք…
Գուցե հեռացա, որ նորի՞ց գտնեմ…
Օտարությո՜ւն… Օտարացա՞, թե՞ ավելի ջերմ ու հարազատ զգացում գտա…
Իսկ օտարության մեջ որևէ հարազատ բան գտնելն անհնարին թվալու չափ բարդ է: Ո՞վ ասաց՝ արևը մեկն է. հայրենի հողում նա այնքա՜ն ջերմ է, այրող, ասես ժպտում է, իսկ օտարության մեջ ասես ուրիշ արև լինի, անճանաչելի՝ պարզապես անշունչ դեղնագույն մի գունդ… Դա հասկացա, երբ արդեն հեռացել էի հայրենի հողից:
Եվ քանի որ օտարության մեջ ամեն բան սառն է, ասես զուրկ արևի ջերմությունից, ես հոգուս խորքում անհամբեր սպասում էի աշնանը, որն իր հակադրություններով այնքան նման է իմ հոգուն՝ գունագեղ, ժպիտ պարգևող տերևներով ու մռայլ երկնքով, որի շնորհիվ գույներն էլ ավելի հնչեղություն են ստանում:
Եվ աշունը չուշացավ… բայց նա էլ օտար թվաց, ինչպես մնացած ամեն բան. այդպես էլ հարազատության ոչ մի զգացում չգտա, թեև դա շատ էի փնտրում: Այդ հեռուներում, Ակամա հիշեցի Տերյանին` աշնան երգչին, ով անչափ հոգեհարազատ է իմ հոգուն: Մտքումս, թերևս առաջին անգամ, օրհնեցի համացանցը ստեղծողներին, չէ՞ որ դա միակ միջոցն էր նրա բանաստեղծությունները ընթերցելու և եթերում, ի վերջո, հարազատ մի նոտա որսալու համար: Բայց… նույնիսկ Տերյանն էլ այս անգամ մի տեսակ խորթ թվաց, ավելի ճիշտ՝ այնքան էլ մոտիկ ու հարազատ չթվաց, ինչպես սովորաբար լինում էր: Թե՞ օտարությունը փոխում է անգամ մարդու ընկալումները. չգիտեմ…
Մի օր առավոտյան, անտարբեր, մոտեցա պատուհանին, և աչքերիս առջև հանկարծ ուրվագծվեց թերևս ամենահրաշալի տեսարանը, որ երբևէ տեսել էի: Ասես հոգումս առկայծեց օտարության մոխիրների տակ անթեղված հարազատության կրակը, զգացի նրա անհանգիստ թրթիռն ու ջերմությունը: Տարօրինակ մի այլ զգացում էլ էր արթնացել. ինձ թվում էր, թե շատ հազվագյուտ բան էի գտել երկար որոնումներից հետո…
Պատուհանից երևում էր կանաչապատ ու գեղեցիկ մի պուրակ,որտեղ բարդիները, իրենց սլացիկությամբ ու վերձիգությամբ, համաչափ շարված էին կողք կողքի: Ասես մեկը նրանց տվել էր՝ «Հավսա’ր,զգա’ստ» հրամանը… Աշունը դեռ չէր հասցրել իր գույներով ներկել նրանց տերևները, երևի նրանց մի հրաման էլ էր տրված՝ «Շուտ չենթակվե՛լ եղանակի նոր փոփոխությանը»: Ու հանկարծ, տեսնում եմ մի ծառ, որ միանգամայն տարբերվում է այդ համազգեստակիր ծառերից: Նա շատ ցածր էր մյուսներից, և ասես՝ միակն էր, որ չէր ենթարկվել որևէ հրամանի… Վերցրել էր ամենալուսավոր գույնը` դեղինը, որով ինձ համար դարձել աշխարհի միակ լուսավոր կետը: Ի տարբերություն զգաստ կանգնած ծառերի` նա արդեն իսկ ուժասպառ՝ թևերը կախ էր գցել ու մոտ էր նրանք գետնին հպվեին: Մի արտառոց ցանկություն առաջացավ ինձ մոտ,- գնալ ու մտնել այդ ծառի տակ, որպեսզի նրա թևերը ինձ ամու՜ր, ամո՜ւ ր գրկեին, չէ՞ որ վերջապես գտել էի միակ հարազատիս: Հոգիս այնքան կարոտ էր այդ մի կտոր դեղինին, մի կտոր երջանկությանը: Ուզում էի նրա կռացած ճյուղերի ներքո անդադար կլանել ծառից բխող երջանկության շողերը: Զգացի, որ հոգումս կուտակված խանդավառությունը դուրս է հորդում, կարիք էի զգում կիսվել մեկի հետ և այդ մեկի դերում հայտնվեց քույրս:
-Քույրի՜կ,-բղավում էի խենթի պես,- հապա մի շուտ այստեղ արի,տե’ս թե ինչ հրաշալի տեսարան է:
Քույրս անշտապ քայլերով մոտեցավ ինձ, հավանաբար հոգու խորքում զգալով, որ էլի մի աննորմալ բան պիտի ասեմ:
-Նայի’ր, ի՜նչ գեղեցիկ է դեղնել էն պուճուրիկ ծառը, եկ միասին իջնենք պուրակ, այնքա՜ն եմ ուզում մի քանի րոպե ավելի մոտ լինել երջանկությանս:
Քույրս զարմացած ինձ էր նայում, երևի մտածում էր, թե ինչպե՞ս կարելի է երջանկություն գտնել ինչ-որ մի դեղնած ծառի մեջ:
-Է՜, դու իսկական խենթ ես. գիտե՞ս, չասեիր, ես էդ ծառը չէի էլ նկատի:
Ասաց ու նույն անշտապ քայլերով հեռացավ: Իսկ ես, միևնույն է, չէի կարողանում հասկանալ՝ ոնց հնարավոր է չնկատել այդ մի կտոր արևը, չէ՞ որ դա միակն էր ամբողջ պուրակում: Մի՞թե մարդիկ այնքան անտարբեր են դարձել, որ ակնհայտն էլ չեն նկատում:
Ժամանակը սահում էր: Ես ամեն օր կանգնած պատուհանի առջև՝ հիանում էի իմ մի կտոր արևով ու ժպտում հեռվից ի պատասխան այն ջերմությանը, որ ցրտաշունչ,երկար ու ձիգ օրերից հետո ծառը տվել էր ինձ: Այնուամենայնիվ, ցավով ու ափսոսանքով էի նկատում, թե ինչպես նա հետզհետե մերկանում է… կորում էր նախկին հնչեղությունը, զրնգուն ժպիտը, իսկ ես… փորձում էի նրա վերջին շողերով ջերմանալ…
Եվ մի օր, երբ նորից կանգնեցի պատուհանի առջև, չկար դեղինը, ծառը մերկացել էր ամբողջովին ու… ինձ չէր ժպտում, չէր ջերմացնում: Նրա տակ մի կոտրված փայտե նստարան նշմարեցի, որն ասես գալիս էր լրացնելու տիրող՝ անցյալի,լքվածության ու միայնության պատկերը… Ով գիտե, գուցե ժամանակին այն մի սիրահար զույգի հանդիպման վայրն է եղել ու ծառը ականատես էր եղել սիրող զույգի սիրո մրմունջներին ու համբույրներին…
Այժմ, երբ փոքրիկ ծառը լրիվ մերկ էր, բարդիները դեղին համազգեստ էին հագնել: Բայց որքա՜ն անկենդան էր նրանց դեղինը, արհեստական, օտար… Ի՞նչ փույթ, որ նրանք կանգնած էին հպարտ ու ինքնավստահ, լցված՝ իրենց գեղեցկության ու ազդեցիկ լինելու գիտակցությամբ: Նրանց պակասում էր ջերմությունն ու… ժպիտը:
Այդ պահին ակամա խորհեցի, որ մյուսներից տարբերվող այդ փոքրիկ ծառը նման է այն բացառիկ հանճարներին, որոնք ժամանակից առաջ են ընկնում, ժամանակից շուտ հայտնաբերում ու մարդկությանը տալիս այնպիսի երևույթներ ու ճշմարտություններ, որոնք դեռ չեն եկել, պիտի գան ժամանակի հետ: Ու թեև նրանք, ասես նախախնամության կողմից սահմանված դաժան կարգով, շուտ են մոտենում կյանքի մայրամուտին, այնուամենայնիվ հավերժական խարույկներ են վառում մարդկանց սրտերում, ջերմացնում նրանց սառած հոգիները…
Վերջապես, եկավ այն սպասված օրը, երբ «մնաս բարով» ասելով օտարությանը՝ վերադարձա հայրենիք: Հասնելուս հաջորդ օրը երջանիկ ժպիտով, միայնակ չափչփում էի ինձ հարազատ դարձած փողոցները, երբ հանկարծ հրապարակում քարացա տեսնելով՝ պատկերասրահի լրիվ ֆասադին, ծայրից-ծայր փակցված Տերյանի լուսանկարները՝ ուղորդված բանաստեղծություններով: «Ես գիտեի, որ ինձ սպասում ես,հարազա՛տս»,- գլխումս պտտվող խառնաշփոթ մտքերի մեջ, սա միակն էր, որ ընկալեցի պարզ ու հստակ: Տերյանը ժպտում էր ինձ…
Եվ հասկացա, որ հեռացել էի միմիայն… վերադառնալու համար:
Վերջին մեկնաբանություններ