Վառլեն Ալեքսանյան
Զրույց բանաստեղծ, թարգմանիչ, պատմաբան-ազգագրագետ, «Ցոլքեր» գրական երիտասարդական խմբակի խորհրդատու Վառլեն Ալեքսանյանի հետ:
— Դուք ականատեսն եք եղել և եք ժամանակակից գրականության ձեր և մեր սերունդների գրական գործընթացին: Ի՞նչ էին և են փորձում անել երկու սերունդների երիտասարդները: Ո՞րն էր նրանց ասելիքը: Ի՞նչ միտումներ էին և են նկատվում:
Երիտասարդը մնում է երիտասարդ, որ ժամանակաշրջանում էլ լինի… Յուրաքանչյուր մարդ, աշխարհ գալով, փորձում իր հետքը թողնել` տենդենցը դա է: Երիտասարդն անընդհատ փորձում է աչքի ընկնել` ասելիքով, նյուանսներով, երբեմն դա հաջողվում է, երբեմն` ոչ: Ընդհանուր առմամբ շարունակվում են 60-ական թվականների գրական ավանդույթները: Բավականին հիմնավոր սահմանվեց բանաստեղծության նոր ձևի մեջ նոր բովանդակությունն ավելի հարմարավետ և ավելի ճիշտ արտահայտելու միտումը, որովհետև բանաստեղծության հանգամանքային կառուցվածքը երբեմն հնարավորություն չէր տալիս ինֆորմատիվ լինելու և ցանկալի նյութը հաղորդելու համար և երևի թե հիմնական խնդիրն էլ հենց սա էր: Ժամանակակից գրականության առավելությունները ինչ-ինչ բաներից ազատվելու նկրտումներն են: Հիմա ևս նույն գործընթացն է տեղի ունենում և կան բազմաթիվ տաղանդավոր մարդիկ, որոնք լավ են տիրապետում, բայց կան նաև մարդիկ, որոնք «նորի» անվան տակ աճպարարություն են անում և այդ աճպարարությունները ցանկանում են անցկացնել «ժամանակակից գրականության» քողի տակ: Նաև տենդենց կա՝ որևէ օտար երկրի մտածողության տենդենցները տեղափոխել հայ գրականություն… Վերջերս մի երիտասարդ գրողի գրքի քննարկմանը եղա, որը բառացիորեն ընդօրինակել էր Չեյզին և ես հարցրի՝ թե ձեր անունը գրքի կազմի վրա փոխելուց հետո կհասկանա՞նք այս գրքի ազգային պատկանելությունը… Իհարկե, չէինք հասկանա… և՛ հերոսներն են օտար, և՛ մտածողությունն է օտար…
— ժամանակը կների՞ աճպարարներին:
— Գրականությունը ավելի լուրջ է, քան պատկերացնում ենք: Ժամանակը շատ անողոք է, ժամանակը չի ներում այն մարդկանց, որոնք խաբեությամբ են զբաղվում: Մեր ժամանակներում ևս կային այդպիսի մարդիկ: Հիշում եմ` ոմանք հայտարարում էին, թե իրենք էքզիստենցիալիստ են` չհասկանալով բառի բուն իմաստը: Երևի լսել էին, որ ֆրանսիայում կան այդպեսի գրողներ, և ինչու իրենք էլ չլինեն: Երբ նրանց հարցնում էիր բառի իմաստը` նրանք բացատրություն չէին կարողանում տալ…
— Ժամանակակից գրականությանը գրաքննություն պե՞տք է: Երիտասարդ գրականգետներից մեկն իր հոդվածում խոսում է այն մասին, որ մեր օրերում գրաքննությունը մի կողմ է դրված: Իսկ դուք ինչպե՞ս էիք վերաբերում գրաքննությանը 70 ականներին:
— Յուրաքանչյուր մարդու մեջ պետք է նստած լինի ի՛ր գրաքննիչը: Գրաքննություն պետք չէ, այն անհրաժեշտություն են համարել խորհրդային տարիներին` ամենաննշան բաները, որոնք կասկածելի են թվացել մերժվել են: Գրաքննություն պետք է լինում միայն այն բնագավառների համար, որոնք երկրի ներքին կյանքի ընթացքի համար վտանգ են ներկայացնում: Հետխորհրդային տարիներին դա պետական խնդիրների հետ առնչվող հարց էր: Յուրաքանչյուր գրող ինքն է սահմանում իր գրաքննիչին: Շատ են նշում խորհրդային տարիների գրաքննությունը, որը հմուտ գրողները կարողանում էին հեշտությամբ շրջացնել: Հիմա՝ ազատախոսության մեջ շնորհալի մարդիկ կարողանում են ընտրել այն նյութը, այն գաղափարը, այն ասելիքը, ինչ հարկ են համարում հաղորդել, չնայած երբեմն լինում են վերը նշված աճպարարները, որոնք փորձում են պապից ավելի պապական երևալ` գրական բոլոր նորմերի դեմ, հասարակության բոլոր նորմերի դեմ՝ փորձելով ոսկյա ձվեր ածել:
— Ի՞նչ խորհուրդներ ունեք երիտասարդ հեղինակներին` ելնելով ձեր կենսափորձից:
— Խուսափել արտառոց երևալու ձգտումից, զուսպ լինել, ճիշտ ընկալել ժամանակը, իրենց մտքերն արտահայտելու ընթացքում՝ զգույշ լինել այն իմաստով, որ սխալ չլինի այս կամ այն միտքը և չլինի այնպես, որ այս մեկն ասել է ու իրենից վտանգ չի ներկայացրել, ապա ես էլ ասեմ. խորհուրդ կտայի լեզվական մշակույթին մեծ ուշադրություն դարձնել: Լեզուն օրենք է: Հիմա նկատվում են այն վարժանքներն, ինչ մենք ենք արել 60-ականներին և շատերս հրաժարվել ենք` օրինակ անհանգ, առանց կետադրության, փոքրատառերով գրել: Այս բոլոր վարժանքները մենք կատարել ենք և տեսել, որ լեզուն շատ կարևոր գործոն է, եթե լեզուն չես կարողանում հղկել և ավաղավում ես քո իմացած ձևով, ուրեմն դու գրելու իրավունք չունես…
— Այսինքն հեղինակը պետք է հարմարվի լեզվի՞ն: Մի՞ թե հեղինակը իրավունք չունի սահմանել իր լեզվի օրենքը, իր ասելիքին հարմար լեզուն:
— Եթե գողը գրպան է մտնում և օրենք խախտում` գողին բռնում են և դատում: Ինչո՞ւ ես դու մտնում պետական լեզվի գրպանը, ինչո՞ւ ես փորձում պետական լեզուն աղավաղել: Ավելի խելո՞ք ես, քան էն գիտնականը, որ ստեղծել է դա, ավելի խելո՞ք ես էդ կանոնը ստեղծող մարդուց… և ի՞նչն է խանգարում նորմալ մտածելու համար` չեմ հասկանում…
— Ի՞նչ հնարավորություններ չունեիք կամ ունեիք դուք, որ մենք չունենք կամ ունենք:
— Մենք մեր ավագներից ինչ-որ աջակցություն էինք սպասում: Եթե մեր գրքերը տպվում էին 40-50 տարեկանում, ապա այսօր 18 տարեկանում էլ կարող ես գիրք հրատարակել: Մի ժամանակ կար այսպիսի մի տենդենց` «Ուշադրություն երիտասարդությանը», որ ամբողջովին անտեսված էր, իսկ այսօր երիտասարդության խոսքը լսելի է: Մեր ժամանակ գրական մամուլն էր սարսափելի քիչ, իսկ այսօր՝ սարսափելի շատ: Մի անգամ «Գրական թերթում» տպվելը մեզ համար մեծ պատիվ էր: Բայց մեր ժամանակների լավն այն էր, որ գոյություն ուներ մի միջավայր, որտեղ մենք ճանաչում էինք ձեռք բերում: Այն ժամանակ գոյություն ունեին սրճարաններ, որտեղ արվեստագետներ էին հավաքվում: Սրճարանները մշակութային օջախներ էին: Այսօրվա «Առագաստ» բացօթյա սրճարանն, օրինակ: Մենք հավաքվում էին, սուրճ ու գարեջուր խմում, այնտեղ հավաքվում էին նկարիչներ, կոմպոզիտորներ, գրողներ: Մենք շատ կապված էինք նկարիչների հետ: Համալսարանում գործում էր գրական ստուդիա և քննարկման օրերին մեզ հետ հավաքվում էին նաև նկարիչներ… Գործող ստուդիայի անբաժանելի մարդկանցից էին Հովհաննես Գրիգորյանը, Ալվարդ Պետրոսյանը, Սամվել Կոսյանը: Հրաշալի տարիներ էին, մենք ներշնչված էինք փարիզյան 19-20 րդ դարի բոհեմով, և մեզ թվում էր թե մենք բոհեմական կյանք ենք վարում, չնայած հետո հասկացանք, որ «Բոհեմը» ֆրանսիացիներինն է և մենք մերը պետք է ունենանք, բայց ինչ խոսք` բոհեմը մեզ նորը ստեղծելու հիմք էր ծառայում:
Զրուցեց Նելլի Սահակյանը:
Վերջին մեկնաբանություններ