Դինո Բուցատի | ԵՐԿՈՒ ՎԱՐՈՐԴՆԵՐԸ (I due autisti)

Դինո Բուցատի

Դինո Բուցատի

  

 

Իտալերենից թարգմանեց ՝  Գառնիկ Մելքոնյանը

 

Տարիների հեռվից, դեռ ինքս ինձ հարցնում եմ,  թե ինչ էին ասում իրար դիակառքի երկու վարորդները, մինչ մեռած մայ  րիկիս տանում  էին հեռավոր գերեզմանատուն:

Երկար պիտի գնայինք, ավելի, քան երեքհարյուր կիլոմետր, ու թեև ավտոճանապարհը բանուկ չէր, չարաղետ դիակառքն առաջնում էր դանդաղորեն:

Մենք՝ նրա զավակները, գնում էինք դրա ետևից մեքենայով, մոտ հարյուր մետր  հեռավորություն պահած, և արագաչափը տատանվում էր վաթսունի-յոթանասունի վրա, քանզի այդ դիակառքերը երևի արված էին հենց  դանդաղ ընթանալու համար, բայց ես մտածում եմ, որ դրանք այդպես էին ընթանում, քանզի կարգն էր այդպիսին, ասես  արագ ընթացքն անհարագալից լիներ հանգուցյալների հանդեպ: Ի~նչ անհեթեթություն…

Ես պատրաստ էի երդվելու, որ մայրիկիս ավելի շատ դուր կգար, եթե իրեն տանեին ժամում հարյուր քսանի վրա, քանզի արագությունը, եթե ոչ ուրիշ բան, նրա  համար պիտի այն պատրանքը ստեղծեր, թե սա սովորական, ամառային անհոգ  ուղևորություններից  էր՝ Բելունոյում գտնվող  մեր տունը հասնելու համար:

Հունիսյան հիասքանչ օր էր, ամռան առաջին հաղթարշավը. շրջակա գյուղերը շատ գեղեցիկ էին, որ մայրս ոտի տակ էր տվել ով գիտե՝ քանի հարյուր անգամ, իսկ հիմա այլևս չէր կարող տեսնել: Ու հսկա արևն արդեն շատ էր բարձրացել, և ավտոճանապարհի ծայրակետում կազմավորվում էին օդապատկերներ, ինչի պատճառով  հեռվում մեքենաները թվում էին  օդի մեջ կախված: Արագաչափը տատանվում էր յոթանասունի-յոթանասունհինգի վրա, դիակառքը մեր առջև թվում էր անարժ, իսկ  կողքից, խելահեղ սուրում էին ազատ ու երջանիկ ավտոներ, տղամարդիկ ու կանայք, բոլորը՝ կյանքով առլեցուն, նաև՝ չքնաղ աղջիկներ երիտասրադների կողքին, բաց, նորաձև զգեստներով ու   քամուց ծածանվող մազերով:

Նաև բեռնատարներն էին մեզ վազանցում, կցասայլակներովը ևս, քանզի մեր դիակառքը գնում էր դանդաղ, ու ես մտածում էի, թե ինչ տխմարություն էր այդպես ընթանալը. մեռած մայրիկիս համար գեղեցիկ ու հաճելի կլիներ, եթե իրեն  հեռավոր գերեզմանատուն տանեին  մի հոյակապ, վառ կարմիր սպորտային մեքենայով, արագության ոտնակը սեղմելով մինչև վերջ. վերջ ի վերջո, դա կնշանակեր իրական կյանքի մի փոքրիկ հավելված մատուցել նրան, մինչդեռ այդ դանդաղ ընթացքը ասֆալտի գծի երկայնքով, չափից դուրս էր նման հուղարկավորության:

Ուստի, հարցնում էի ինքս ինձ, թե ինչի մասին էին խոսում դիակառքի երկու վարորդները. նրանցից մեկը մեկ մետր ութսունհինգ  սանտիմետր հասակ ուներ, պարզամիտ դեմքով մի հաղթանդամ, մյուսը ևս  լայնաթիկունք էր.նրանց նկատել էի մեկնումի պահին, դրանք  բնավ էլ այն տիպերը չէին, որ ստեղծված էին նման բաների համար, թիթեղով բեռնված բեռնատար վարելը նրանց շատ ավելի կսազեր:

Մտածում էի, թե ինչի մասին էին նրանք զրուցում,  քանզի դա վերջին մարդկային զրույցն էր, կյանքի վերջին բառերը, որ մայրիկս կարող էր լսել: Ու այդ երկուսը բնավ էլ անհոգի սրիկաներ չէին, սակայն այդպիսի երկար ու միալար ճամփորդության ժամանակ, իհարկե, կարիք էին զգում զրուցելու.այն, որ նրանց թիկունքի ետևում, մի քանի սանտիմեր այն կողմ, մայրիկս էր պառկած, նրանց համար դույզն ինչ նշանակություն չուներ, անշուշտ այդ բաներին նրանք վարժվել էին, թե չէ, նման աշխատանք չէին կատարի:

Մարդկային վերջին բառերը, որ մայրիկս կարող էր լսել, քանզի տեղ հասնելուց անմիջապես հետո, պիտի սկսվեր արարողությունը գերեզմանատան եկեղեցում, ու այդ պահից սկսած՝ հնչյուններն ու բառերը այլևս չէի պատկանելու կյանքին, քանզի այլևս այնկողմնայինի հնչյուններն ու բառերն էին սկսվում:

Ինչի՞ մասին էին խոսում: Շոգի՞: Ժամանակի՞, որ պիտի անցկացնեին վերադառնալիս: Իրենց ընտանիքների՞ մասին: Ֆուտբոլի՞: Երևի միմյանց  ցույց էին տալիս լավագույն պանդոկները, որոնք հաջորդում էին իրար ճանապարհի եզրին, ափսոսալով, որ չեն կարող կանգ առնել: Եվ կամ, բանավիճում էին ավտոմեքենաների՞ մասին՝որպես բանից հասկացող մարդիկ: Քանզի դիակառքի վարորդները ևս պատկանում են շարժիչի աշխարհին ու շարժիչները նրանց տարերքն է:

Կամ էլ, միմյանց պատմում էին իրենց  սիրային արկածե՞րը: Հիշո՞ւմ ես այն շիկահերին՝ լցակայանի մոտ գտնվող բարից, ուր մենք հաճախ էին կանգն ենք առնում բենզին լցնելու: Հենց նա: Դե, ուրեմն, պատմիր,  ես չեմ հավատում: Թող լեզուս պապանձվի, եթե… Կամ էլ, միմյանց գռեհիկ անեկդոտնե±ր էին պատմում: Մի՞թե դա սովորական բան չէ  երկու տղամարդկանց համար, ոովքեր  ժամերով գնում են մեքենայով: Ինչո՞ այդ երկուսը հաստատ համոզված էին, թե իրենք մենակ էին: Այն փակված բանը դիակառքում, իրենց թիկունքի ետևում, բնավ  գոյություն  չուներ, դրա մասին նրանք լրիվ մոռացել էին:

Ու մայրս լսում էր նրանց կատակներն ու հռհռոցը: Այո, հաստատ լսում էր դրանք, ու նրա քրքրված սիրտը սեղմվում էր ավելի ու ավելի. ոչ թե արհամարելու համար այդ երկու մարդկանց, այլ շատ տգեղ բան էր, որ աշխարհում, որը նա սիրել էր այնքան, վերջին ձայները լինեին դրանք, և ոչ թե իր զավակների ձայները:

Այդ պահին, հիշում եմ, համարյա հասել էինք Վիչենցա, ու կեսօրվա շոգը տարածվում էր՝ ստիպելով դողդողալ առարկաների շրջագծերը. ու ես մտածեցի, թե ինչքան քիչ եմ  եղել մորս կողին վերջին ժամանակներս: Ու զգացի այդ ցավ պատճոռղ սայրը կրծքիս մեջտեղում, որ սովորաբար անվանում են խղճի խայթ:

Հենց այդ պահին,- ով գիտե ինչպես, մինչ այդ, այդ թշվառ հիշողության զսպանակը չէր բացվել,- սկսեց ինձ հետապնդել նրա ձայնի արձագանքը, երբ առավոտյան մտնում էին նրա սենյակ՝ խմբագրություն գնալուց առաջ: «Ինչպե±ս ես»»: «Այս գիշեր քնել եմ», պատասխանում էր (զարմանալի չէ՝սրսկումների օգնությամբ): «Ես խմբագրություն եմ գնում»: «Ցը°»: Երկու-երեք քայլ էի անում միջանքում, ու ինձ էր հասնում նրա վախեցած ձայնը.«Դի°նո»:

Ետ էի դառնում: «Նախաճաշին կգա՞ս»: «Այո»: «Իսկ ընթրիքի՞ն»: Աստված իմ, ինչքա՜ն անմեղ ու մեծ,  ու միաժամանակ փոքր ցանկություն կար նրա հարցի մեջ: Չէր հարցնում, չէր պահանջում, միայն ուզում էր  իմանալ:

Բայց ես ապուշ ժամադրություններ ունեի, կանայք, որոնք ինձ չէին սիրում ու ըստ էության՝ լրիվ թքած ունեին վրաս, ութ անց կեսին այդ տխուր տունը վերադառնալու մասին միտքը, որ թունավորված էր ծերությամբ ու հիվանդությամբ, արդեն վարակված մահվամբ, ուղղակի վանող էր ինձ համար, քանզի մի՞թե չպետք է քաջություն ունենալ խոստովանելու այդ սոսկալի բաները, եթե դրանք ճշմարիտ են:

«Չգիտեմ», պատասխանում էի այդժամ, «կզանգահարեմ»: Ու ես գիտեի, որ չէի զանգահարելու: Ու նա անմիջապես հասկանում էր, որ ես չէի զանգահարելու, ու նրա «Ցը»-ի մեջ մեծագույն հուսահատություն կար:  Բայց ես նրա որդին էի, եսասեր, ինչպես միայն որդիները կարող են լինել: Խղճի խայթ չէի զգում այդ պահին, չունեի զղջում կամ խղճմտանք: Կզանգահարեմ, ասում էի: Ու նա շատ լավ հասկանում էր, որ ընթրիքին չէի գալու:

Ծեր, հիվանդ, զառամյալ նաև, գիտակցելով, որ վերջը մոտենում է, մայրիկը գոհացած կլիներ՝ մի փոքր քիչ տխուր լինելու համար, եթե ընթրիքին գայի տուն: Գուցե ոչ մի բառ էլ չասեի, տարված՝ իմ ամեն տեսակ չարաբաստիկ գործերով: Բայց նա, մահճակալից, քանզի այլևս չէր կարողանում վեր կենալ, կիմանար, որ ես այնտեղ եմ, ճաշասենյակում, ու դա կսփոփեր նրան:

Իսկ ես՝ ոչ:  Ես շրջում էի Միլանոյի փողոցներով՝ ծիծաղելով ու կատակելով ընկերներիս հետ, տխմարի մեկս, մինչդեռ իմ միակ աջակիցը, միակ էակը, որն ունակ էր ինձ հասկանալու ու սիրելու, միակ սիրտը, որն ունակ էր արյունելու ինձ համար (ու երբեք ուրիշները չէի գտնի, եթե անգամ ապրեի երեք հարյուր տարի), մեռնելու վրա էր:

Նրա համար բավական կլիներ երկու բառ՝ ընթրիքից առաջ, ես՝ նստած փոքրիկ բազմոցի վրա, իսկ նա՝ պառկած մահճակալին, մի քանի տեղեկություն աշխատանքիս ու կյանքիս վերաբերյալ: Իսկ հետո, ընթիքից հետո, հաճույքով կթողներ, որ գնայի, որ գրողի ծոցը, որ ուզում էի, դա նրան տհաճ չէր լինի, ավելին, ուրախ կլիներ, որ առիթ էի գտնում ցրվելու: Բայց դուրս  գալուց առաջ, գիշերվա մեջ, կվերադառնայի նրա սենյակ՝ վերջին հրաժեշտը տալու: «Սրսկումդ ընդունե՞լ ես արդեն»: «Հա, էս գիշեր հույս ունեմ, որ քնելու եմ»:

Այդքան քիչ բան էր խնդրում: Իսկ ես, անգամ դա էլ չէի անում, իմ նողկալի եսասիրության պատճառով: Քանզի ես նրա որդին էի, և իմ եսասիրության մեջ հրաժարվում էի հասկանալ, թե ինչքան շատ էի սիրում նրան: Ու հիմա, որպես աշխարհի վերջին մասնաբաժին՝ այս երկու անծանոթ վարորդների խոսք ու զրույցը, անեկդոտներն ու ծիծաղը: Ահա սա էր վերջին նվիրաբերությունը, որ ընձեռում էր նրան կյանքը: Բայց հիմա ուշ է, սոսկալիորեն ուշ: Մոտ երկու տարի է արդեն, ինչ  քարը իջեցվել է փակելու համար ստորերկրյա փոքրիկ դամբարանը, ուր, մթության մեջ, մեկը մյուսի վրա դրված են ծնողների, պապերի, ու նախապապերի դագաղները: Հողն արդեն լցրել է արանքները, այս ու այնտեղ,  մի քանի մանր բույսեր փորձում են  ճեղքել  ու դուրս ելնել:

Իսկ ծաղիկները, որ դրվել էին մի քանի ամիս առաջ, պղնձե սափորի  մեջ, այլևս անճանաչելի են:  Ոչ, այդ օրերը, երբ նա հիվանդ էր ու գիտեր, որ մեռնելու էր, այլևս չեն կարող ետ գալ: Նա լռում է, չի հանդիմանում ինձ, հավանաբար նաև ներել է ինձ, քանի որ ես նրա որդին եմ: Ավելին, հաստատ ներել է:

Եվ սակայն, հանգիստ չեմ գտնում այդ մասին մտածելիս: Ամեն մի իսկական ցավ  գրված է մի տապանի վրա, որը պատրաստված է խորհրդավոր մի նյութից, որի համեմատությամբ գրանիտը կարագի պես փափուկ  է թվում: Ու հավիտենությունը չի հերիքի այն ջնջելու համար: Միլիարդավոր դարեր հետո էլ, մայրիկիս միայնությունն ու տառապանքը, որ պատճառել եմ ես, դեռևս կլինեն: Ու ես չեմ կարողանա դարմանել: Միայն քավել մեղքերս, հուսալով, որ նա տեսնում է ինձ:

Բայց նա ինձ չի տեսնում: Նա մեռել է ու քայքայվել, չի վերապրում, կամ էլ, միայն մնացել են տարիներից, հիվանդությունից, կազմալուծումից ու ժամանակից սոսկալիորեն չարչրկված նրա մարմնի մնացորդները: Ոչի՞նչ: Ոչինչ չի՞ մնում: Մորիցս այլևս ոչ մի բան գոյություն չո՞նի: Ո՞վ գիտե: Ժամանակ առ ժամանակ, հատկապես հետմիջօրեին, երբ մենակ եմ մնում, ունենում եմ մի տարօրինակ զգացում:

Ասես՝ ինչ-որ մի բան մտնի մեջս, որը չկար մի քանի վայրկյան առաջ, ասես՝ իմ մեջ ապրի անսահմանելի մի էություն, որն իմը չէ, և սակայն իմն է ամբողջովին, ու ես չլինեմ մենակ, ու իմ ամեն  մի շարժումը, ամեն մի բառը,  մի խորհրդավոր վկա ունենա: Նա՜ է:

Բայց կախարդանքը երկար չի տևում, մի ժամ ու կես, ոչ ավելին: Հետո, օրը նորից սկսում է ինձ աղալ իր բութ դանակներով:

Թողնել պատասխան

Your email address will not be published.