Գետի մեջտեղում մեծ ու անհրապույր մի քար էր դուրս ցցվել. այդ քարի վրա գլխիկոր նստել էր քայլողը։ Արևն անխնա այրում էր թիկունքը, ջրի անդորրաբեր ձայնը թվում էր զայրացուցիչ ու անհանգստացնող։ Երկինքն սպիտակել էր սպասումից, իսկ քայլողն արդեն անտարբեր էր դրա հանդեպ։ Գետը հանդարտ իր ուղին էր շարունակում։
Քայլողին թվաց, թե ամայի ու անմարդաբնակ կղզու մենիշխան բնակիչն է. կղզին այդ անշարժ ջրերի մակերեսով հանդարտ սահում էր հեռո՜ւ, հեռո՜ւ։ Քայլողը սթափվեց ցանկալի երազից։ Ո՛չ։ Ինքն անշարժ էր, մինչդեռ ջրերը շարունակ առաջ էին վազում՝ հետ թողնելով իրեն։ Քայլողը վհատված նայեց շուրջը։ Գետի ափագծերից անդին անվերջորեն տարածվում էր քարքարոտ, կիսաանապատային տափաստանը՝ զուրկ կանաչ ծածկույթից ու կենդանի բնակիչներից։ Այնտեղ, ուր միանում էին հավերժ ցանկալի հորիզոնն ու երկինքը, կապտասև երիզ էր նշմարվում՝ հավանաբար վիթխարի անտառի մասին վկայող, սակայն քայլողը դառը փորձից գիտեր, որ անիմաստ է դրան ձգտելը։ Երկնքի ու հորիզոնի պես անհասանելի էր այն, երկնքի ու հորիզոնի պես հրապուրիչ. գուցե իսկապես երկնքի ու հորիզոնի մի մասն էր կազմում՝ նրանց պես պատրանքային, նրանց պես երևութական։ Քայլողն էլ չէր մտածում այդ մասին։ Լայնատարած հարթություն թվացող այս մոլորակի մակերևույթը չէր հետաքրքրում նրան։ Քայլողին վերևն էր ձգում. այն, ինչ կա երկնքում և նրանից անդին։
Մի անգամ իրեն ասացին, որ դեպի երկինք տանող միայն մի ուղի կա. ստույգ, հուսալի, բազմիցս փորձված։ Ճիշտ է՝ երկար բավականին, ճիշտ է՝ դժվար բավականին, սակայն ուղի էր այնուամենայնիվ և ընդ որում՝ միակը։ Միակը և կատարյալը, քանզի անկատար բաները շատ են և կրկնվում են։
Դա եղավ քայլողի անխռով կյանքի ավարտը։ Մոլեգին որոնումները դարձան նրա կյանքի իմաստը։ Նպատակը երկնքին հասնելն էր, երկնքից անցնելը, իսկ քայլողն ամբողջ հոգով ընդդիմանում էր միակությունների և ուղիների դեմ։ Իր կարծիքով՝ փակուղի են բոլոր ուղիները և բռնություն՝ բոլոր միակությունները։ Քայլողը հավատարիմ մնաց իրեն. չկա ուղի, չկա միակություն. ուղիները ստեղծվում են քայլելիս, միակությունները հաստատվում են հասնելիս, և նրանք հարափոփոխ են մշտահոս ջրերի պես։ Քայլողն սկսեց տքնաջան որոնումները։ Փոխանակ ընթանալու ուղիով, որը ամենակարճն էր, ամենահուսալին, ուստիև՝ ամենահարգարժանը, փոխանակ ընդունելու ակնհայտը, որը հաստատաբար խոստանում էր ապահովություն և հաղթանակ, քայլողը բռնեց մոլորուն թափառումների խճճված ճանապարհը։
Որոշումն ընդունելուց հետո սկսվեցին անախորժ ու տարօրինակ երևույթները։ Դրանցից ամենաէականը այն էր, թերևս, որ քայլողն իրեն գտավ քարքարոտ ու կիսաանապատային տափաստանում. ասես հրաշքով՝ չքացել էին լեռներն ու ծառերը բոլոր. բուսականության, կենդանական աշխարհի ու մարդկային բնակության ոչ մի հետք այնտեղ, ուր առաջներում քաղաքակրթության և բնության հակասական դաշինքն էր պարզել իր ամուր բռունցքը։ Դա նման էր մանկության հրաշապատում հեքիաթներին, երբ աչքդ ճպած՝ հայտնվում էիր անծանոթ ու տարաշխարհիկ միջավայրում։ Քայլողը դեռ չէր հասցրել ուշքի գալ անակնկալ հարվածից, երբ նոր մի երևույթ հայտնաբերեց. այստեղ չկար վերևի հասկացությունը, կամ իրեն գոնե այդպես էր թվում։ Նախկինում կարծում էր, որ առաջ գնալ՝ նշանակում է վերև գնալ, և որ երկինքը տարածվում է ամենուրեք. վերևում և ներքևում, առջևում և հետևում։ Իսկ հիմա աշխարհը դարձել էր սահմանափակված վերևում տարածվող կիսակոր երկնքով ու հեռուներում եզրագծված ծառերի մութ կերպարներով, և այդ ամենին խորթ ու անհարիր էր թվում հանդարտ, անշտապ իր ուղին արարող գետը, որի ջրերը, անհասկանալի է, թե ինչու, չէին նպաստում բուսականության աճին։
Քայլողը սրտի ցավով գիտակցեց, որ իր ընտրությունն է այդ ամենի պատճառը։ Կարելի էր մտածել, որ իր ընդունած որոշումը արտաքսել էր իրեն մի աշխարհից, որը չէր կարող ընդունել որևէ այլախոհություն. և իրականում հենց այդպես էլ կար։ Այդ միտքը շշմեցրեց իր հստակությամբ ու անաչառությամբ. ոչ թե մարդիկ են իրեն արտաքսել, ոչ թե աշխարհը չի ընդունել իրեն, այլ հենց իր ստեղծած աշխարհի գերագույն օրենքի հետևանքով է ինքը դարձել միայնակ ու տարբերվող։ Եթե ընդուներ երկինք տանող միակ ուղու հնարավորությունը, ոչինչ չէր փոխվի նախկին կյանքից ու աշխարհից, կունենար այն ամենը, ինչ ունեցել էր։ Իսկ հիմա իրենն էր լոկ գետը, սպիտակությամբ ծպտված երկինքն ու անհրապույր տափաստանը։
Սկզբում քայլողն անվհատ փնտրում էր։ Երկար ու դժվարին ուղևորություններ ձեռնարկեց իրեն տրված աշխարհի բոլոր ուղղություններով, պրպրտող հայացքն ամբարեց ամենայն նորություն։ Եվ շատ էր հոգնությունը, չնչին՝ վաստակը։ Դեպի հորիզոնն էր ձգտում, բայց որքան երկարում էր ճանապարհը, այնքան հեռանում էր հորիզոնը։ Հեռավորությունը քայլողի և հորիզոնի միջև շարունակ փոփոխվում էր, մի անգամ նույնիսկ քայլողը հայտնվեց դեմ-դիմաց կապտավուն անտառ հիշեցնող զանգվածին, թվաց, թե ձեռքը պարզեր՝ կշոյեր ծառերի բների նմանվող սահմանագիծը, սակայն խաբվեց դարձյալ։ Տհաճ և ահազդու էր այդ անհասանելի մոտիկությունը։ Քայլողը գերադասեց ետ դառնալ դեպի գետը. այն ապահովություն էր խոստանում և չէր փախչում իրենից։ Սկսեց բարձրանալ գետի հոսանքն ի վեր։ Աջակողմյան ափով էր քայլում։ Մտածեց՝ կհասնի ակունքին, այնուհետև պարզ կդառնա, թե ուր գնալ։ Կարծում էր, որ տափաստանը կվերջանա այնտեղ, որտեղից սկզբնավորվում է գետը։ Հավանաբար, դա մի նոր աշխարհի փնտրված դուռը կբացի, որն էլ կլինի ելքը տափաստան-փակուղուց։ Օրեր ու գիշերներ անցան։ Անհրապույր էր ճանապարհը, ձանձրալի։ Ոչինչ չէր պատահում՝ տարբեր արդեն տեսածից, ոչ ոք չէր հանդիպում։ Երբեմն քայլողին թվում էր, թե կապված նժույգի պես շարունակ դոփում է տեղում. միայն օրերի հերթագայությունն էր հիշեցնել տալիս որևէ փոփոխության մասին։ Նույն անհասկանալի գետը, նույն անհասանելի երկինքը, նույն անընտել տափաստանը։ Նույնն էր հորիզոնը՝ խորհրդավոր ու առեղծվածային, խնամքով ծածկած գաղտնիքը, որը քայլողն ուզում էր բացահայտել։ Ամեն ինչ իր դեմ էր, ամեն ինչ խնամքով պահում էր իր իսկական դեմքը. ծպտված տափաստանը, դավադիր գետը, սպիտակ երկինքը՝ ամենքը միավորվել էին հանուն փակուղու կատարելագործման։ Գետը հոսում էր առաջ ու առաջ, հեռուն ու հեռուն։ Միայն նրա ջրերի ընթացքն էր հուշում շարժման առկայության մասին։ Անցան ժամանակներ, և դա նույնպես պատրանք թվաց քայլողին։ Իսկ գետը մշտապես առաջ էր հոսում՝ ի հակառակ գետի հոսանքն ի վեր բարձրացող քայլողի։ Հենց դա էր անհաղթահարելին։
Գետի լայնությունը նույնպես չէր փոխվում, ջրի անշտապ վազքը չէր փոխում սկզբնապես հաստատված արագությունը։ Տեղում դոփող քայլողին թվում էր, թե վաղուց պետք է հասած լինի ակունքին։ Սկսեց կասկածել, թե արդյո՞ք չէր շրջանցել այն, ինչ որոնում էր։ Կասկածներն ու հիասթափությունները ջլատել էին նրա հավատը։ Մի գիշեր անբացատրելի բացահայտման պահ ապրեց և հասկացավ, որ հաջորդ այգաբացին կտեսնի գետի ծնունդը։ Արևը բարձրացավ թիկունքում, քայլողը ոտքերի տակ տեսավ իր հսկայական ստվերն ու գետաբերանը։ Գետը սկզբնավորվում էր ինքն իրենից, գետը փակվում էր ինքն իր մեջ։ Բոլոր հույսերը մեռան այդ պահին։
Երբևէ չէր կարող երևակայել, որ միշտ մի ուղղությամբ հոսող գետը, երբեք իր ուղղությունը չփոխող գետը, ուղղաձի՛գ գետը կթափվի ինքն իր մեջ։ Զարհուրելի տարակույսները նվաճեցին քայլողի բազմահոգս հոգին։ Աջն ու ձախը կորցրել էին իրենց սկզբնական իմաստները։ Անհնարին էր կողմնորոշվել՝ ինքը գետեզրից դո՞ւրս է, թե՞ ներս, գետն իր համար արտաքին աշխա՞րհ է, թե՞ ներքին։ Բաց տիեզերքում, տարածության և ժամանակի անըմբռնելի խաղերի հետևանքով գուցե հնարավոր լինել ապրել նման զգացում, սակայն այստե՞ղ, հարթության վրա՞։ Քայլողն իսկապես թևաթափ էր։ Եթե նույնիսկ ինքը քայլել էր որևէ թաքուն ոլորտի կորության հետքերով, եթե նույնիսկ ինքը շրջանցել էր կենտրոնն ու վերադարձել սկզբնակետին, ինչպե՞ս է, որ չէր նկատել դրսի ու ներսի տարբերությունը։ Կամ՝ գոնե դրանց միաձուլումը։
Ուժահատ գլխապտույտից հետո բռնեց վերադարձի ճամփան։ Հիշում էր, որ ինչ-որ տեղ գետի միապաղաղությունը խախտում էր հսկայական ժայռաբեկորը։ Փրկության կղզու պես պատկերացրեց այն։ Որոշեց վերադառնալ, հավաքել ուժերը, ապա վերջնականապես որոշել անելիքը։
Գայթակղության ոգին տանջում էր քայլողին։ Աչքերի առաջ տեսիլքներ էին գալիս. մարդիկ, որոնց ճանաչել էր, վայրեր, որտեղ ապրել էր, ճանապարհներ, որոնցով քայլել էր։ Ցնորքները բզկտում էին քայլողի հոգեկան կայունությունը, փոքրոգի կասկածներ սերմանում նրա ընդունած վճռի հանդեպ։ Մի անգամ նույնիսկ թվաց, թե իրական արարածի հանդիպեց՝ անցյալի ուրվական, որի նմանը չէր տեսել իր կամավոր արտաքսումից ի վեր։ Ուրվականը հիշեցրեց դեպի երկինք տանող ավանդական ուղու մասին։ Քայլողը շփոթվեց։ “Միայն ցանկացիր, և այն կբացվի քո առաջ”,- ասաց ուրվականն ու անէացավ։ Քայլողը սեղմեց ատամներն ու շարունակեց ընթանալ դեպի նավահանգիստ-ժայռը։
Վերադարձի ճանապարհն ավելի երկար տևեց, ավելի երկար ձգվեց։ Քայլողը շատ բան սովորեց այդ նորահնար երևույթներից։ Արդեն հասկացել էր, որ չի կարելի հույսը դնել ո՛չ ժամանակի և ո՛չ իսկ, առավել ևս, տարածության վրա։ Տափաստանը եզերող հորիզոնը կրկին երևաց իր նախկին գույներով։ Աշխարհում նորից հաստատվեցին տափաստանի դարչնագույնը, ջրի գորշությունն ու երկնքի սպիտակը։ Քայլողը հարազատության սփոփիչ զգացում ապրեց դրանց հանդեպ։ Արևն արդեն ծագում էր դիմացից՝ այնտեղից, դեպի ուր ընթանում էին քայլողն ու գետը։ Բայց գետի ընթացքը խաբուսիկ էր. նրա համար միախառնվում էին առաջն ու հետը։ Քայլողը հանկարծ հասկացավ, որ գետը իրեն ևս ներգրավել է իր փակ ուղեծրում։ Բայց նրան արդեն դժվար էր զարմացնել կամ վախեցնել աշխարհի տարօրինակություններով։
Ուրվական-տեսիլքը մի անգամ էլ երևաց։ Այս անգամ բազմաթիվ ձայներով խոսեց։ Հիշեցրեց նախկին բազմագույն կյանքի մասին, հեշտ ու միակ ուղու մասին։ Տպավորություն ստեղծեց, թե երկինքն ունի իր՝ քայլողի կարիքը, թե երկինքը ուզում է օգնել նրան։ Անողո՛ք երկինքը, որը նույնպես պահանջում էր հետևել միակությանը։ Քայլողն իրեն լքված զգաց։ Հեռվում ուրվագծվում էր գետի միջից վեր խոյացող քարի հանգստաբեր կերպարանքը։ Քայլողն արագացրեց քայլերը։ Դեռ իրիկուն չեղած՝ հասավ։
Վաղուց չէր ապրել ջրի հետ շփվելու անկրկնելի բերկրանքը։ Ուրախությունից երգելով՝ հանձնվեց դանդաղահոս ալիքների հոսքին և լողաց դեպի քարը։ Բարձրացավ, պառկեց ու քուն մտավ՝ մոռացած ամեն կորուստ ու դառնություն։
Գետի մեջտեղում մեծ ու հարմարավետ մի քար էր դուրս ցցվել. այդ քարի վրա գլխիկոր նստել էր քայլողը։ Անհրաժեշտ էր վճիռ ընդունել, անհրաժեշտ էր ճանապարհ ընտրել։ Քայլողը հանդարտ, անշտապ խորհում էր։ Ուրվականը համբերատար սպասում էր։ Հո այս անգա՞մ էլ չի կարող մերժել։ Երկինքը կանչում էր նրանց երկուսին, և նրանցից յուրաքանչյուրին թվում էր, թե երկինքը միայն իրե՛ն է կանչում։ Երկուսն էլ համոզված էին, որ իրենք պետք են երկնքին։ Ուրվականն ուներ հանձնարարություն, իսկ քայլողը համոզված էր, որ ինքն էլ ունի ի՛ր հանձնարարությունը։ Տարբեր են ուղիները, բայց նույնն է նպատակը։ Քայլողն ասես կարդում էր ուրվականի մտքերը։ Բարձրացրեց գլուխը, անթարթ նայեց ուրվականին, ապա՝ երկնքին։ Ո՛չ. ասում էր նրա աներեր հայացքը։ Ուրվականը հեռացավ։ Քայլողը ոտքի ելավ ու կրկին սկսեց իր ուղու որոնումները։ Չի կարող ելք չունենալ փակուղին՝ ա՛յս էր նրա վճիռը։
1 մեկնաբանություն
Մեծ ապագայ է խոստանում Սիրանուշ Օհանեանը: Հիացմունքով կարդացի իր այս գործը: Նիկոլա