Անկողնուց անշշուկ ցած սահեցի ու, ոտաբոբիկ, գիշերաշապիկով դուրս գալով ննջարանից, դուռը զգույշ փակեցի հետևիցս։ Մեր փայտի վառարանը չէր վառվում, ցուրտ էր, կիսամութ։ Սիրում էի մեր տանը մեծերի հավաքույթներից հետո պրպտել մնացած ուտելիքները: Մեր միակ մեծ սենյակը կրում էր երեկվա, այս անգամ Բարեկենդանի առթիվ, խնջույքի հետքերը: Սեղանը քաշված էր մի կողմ՝ պարերի համար, աթոռները շարված էին պատերի տակ, անուշեղենի մի մասը մնացել էր սեղանին, մյուսը՝ անհետացել պահարաններում: Իսկ միջանցքում, որի հատակը գորգապատ չլինելու պատճառով ավելի սառն էր, տեղավորված էին փակ ամաններով որոշ խորտիկների մնացորդներ ու կոլայի, որ հայրս գնում էր միայն տոնական օրերին, դատարկ շշեր՝ ակղի մեջ: Նուշիկենց ու իմ ընկերներից շատերի տանը սառնարան կար, մենք դեռ չունեինք:
Շշերը մեկառմեկ տնտղեցի, միայն մեկը դեռ բացված չէր, երկուսը կիսադատարկ էր: Անմիջապես հենց շշից խմեցի առանց գազի, սրճագույն հեղուկն ու սրթսրթալով վերադարձա սենյակ:
Ննջարանի դռանը մոտենալիս՝ սեղանի տակ աչքովս ընկավ մի գունավոր առարկա: Կռացա, վերցրի։ Ուրախությանս չափ չկար, կապիկի տեսքով դիմակ էր, որ երեկ գիշեր մորս մտերիմ ընկերուհիներից մեկի դեմքին էր:
Մայրս մեզ բացատրեց, որ Բարեկենդանին մարդիկ դիմակներ են դնում. սովորություն, որ գալիս է հնուց, նպատակը չար ոգիներին վախեցնելը կամ ծպտված՝ սրտի ուզածն ասելն էր:
– Հնում մարդիկ ավելի անկեղծ ու պարզ էին,- ասաց մայրս,- հիմա ասես-չասես բոլորը դիմակով են, դուզ մարդ չկա…
Խնջույքի ընթացքում հորս ընկերներից մեկը պատմեց, որ տարիներ առաջ, դիմակներով խմբով գնում էին հարուստների տներն ու երգում, դրամ հավաքում: Մի գիշեր, հայկական թաղի փողոցով անցնելիս, դհոլ-զուռնայի ձայն են լսում: Մոտենում են ու սխալմամբ թակում մի այլ դուռ՝ կարծելով, թե իրենց ուզածն է: Երկար ժամանակ պատասխան չի լինում: Մտածում են՝ դհոլ-զուռնայի ձայնը թույլ չի տալիս թակոցը լսել: Ավելի ուժգին են թակում. քիչ անց լսվում է դռան փականի ու սողնակը բացելու ձայնը։ Դուռը կիսաբաց է անում մի ծեր մարդ՝ գիշերանոցով, ու, տեսնելով դիմակավորված խմբին, սարսափահար բղավում է. «Այ կնի՛կ, պզավորը…»: Ասում է և ուշաթափվում…
Սենյակում պայթեց ծիծաղը: Միջանցքում նստած, ո՛չ իմ ծիծաղն եկավ, ո՛չ քրոջինս: Մայրս ինչ-որ գործով դուրս եկավ ու ասաց.
– Գնացեք, քնեք:
Նախաճաշին մեր սենյակն իր նախկին տեսքն էր ստացել:
– Ինչքան փնտրեցի,- ասաց մայրս,- Լինայի կապիկի դիմակը չգտա։ Լավ հիշում եմ, որ սեղանի տակ էր, այնքան հոգնած էի, որ ծուլացա՝ կռանամ-վերցնեմ:
Հայրս բազմանշանակ նայեց ինձ։ «Ամեն բան գիտի»,- անցավ մտքովս:
– Հիմա ի՞նչ կարևոր ա, մի դիմակ ա, էլի,- ասաց նա,- գուցե տարել են:
– Երեխե՛ք, չե՞ք տեսել,- հարցրեց մայրս:
Ես ու մեծ քույրս նայեցինք իրար ու գրեթե միաժամանակ ասացինք՝ չէ:
Հայրս մի անգամ էլ նայեց իմ կողմն ու թվաց, թե քթի տակ ժպտաց: Քիչ անց գնաց աշխատանքի:
Դպրոցից վերադառնալուց հետո առաջին գործս եղավ մտնել ննջարան ու նայել մահճակալիս տակ. դիմակը տեղում էր:
Մի քանի օր էլ անցավ: Մայրս մոռացել էր դիմակի գոյությունը: Ինձ հանգիստ չէր տալիս միտքը, թե ում և ինչպես վախեցնեմ կամ զարմացնեմ կապիկի դիմակով: Հարմար մեկը չկար: Չէի ուզում ցույց տալ ընկերներիս, վախենում էի՝ խլեն դիմակը: Ոչ մի գնով էլ չէի վախեցնի Նուշիկին կամ մյուս աղջիկներին. կասեին՝ էդ տղի գործ չի:
Առիթը չուշացավ: Մի օր դասերից հետո մոտեցա պատուհանին ու տեսա Զահրա խանըմին, որ ջրամբարից լվացքի համար դույլով ջուր էր կրում: Նա շաբաթը մեկ գալիս էր մեր լվացքն անելու: Չէի սիրում տարիքն առած այդ կնոջը: Նախ ինձ վանում էր նրա ճակատի կենտրոնի մեծ խալի նման հետքը, որ, մորս ասելով, առաջ է գալիս նամազի հետևանքով. աղոթելիս մուսուլմանները ծնկաչոք նստում են կրունկների վրա, գլուխը մի քանի անգամ խոնարհում ու ճակատը հպում փոքր գորգի վրա դրած սրբագործված, տափակ քարին:
Չէի մոռանում նաև, որ անցյալ տարի Զահրան, իբր թե պատահաբար, լվացած սավանների ու վերմակների մեծ բոխչան (կապոց) գցել էր դեռ մեկ տարին չլրացած, հատակին խաղացող քույրիկիս վրա: Լավ էր, որ ամեն բան բարեհաջող էր ավարտվել:
Այ թե տղերքին պատմելու բան կլիներ՝ դիմակը դրած վախեցնեի Զահրա խանըմին:
Այդ օրը չհաջողվեց մի բան անել: Սպասեցի մեկ շաբաթ ու անդադար ծրագրում էի զանազան տարբերակներ: Մի երեկո դիմակը մերոնցից գաղտնի տարա ջրամբար, թաքցրեցի խորշի մեջ ու ծածկեցի թղթերով: Եկավ ցանկալի օրը. դպրոցից տուն հասա շնչասպառ։ Աննկատ սողոսկելով ջրամբար՝ թաքնվեցի խորշի մեջ, ու առաջին գործս եղավ դիմակը դնելը: Դարձել էի մի կտոր սպասում: Վայրկյաններն անցնում էին դանդաղ, տանջալի, գլուխս տարերայնորեն էր աշխատում. «Բա ինչի՞ չի գալիս, բա որ չգա՞, ինչի՞ է ուշանում…»:
Վերջապես լսվեց Զահրա խանըմի հողաթափերի քստքստոցը: Դատարկ դույլը ձեռքին ներս էր մտնում: Դողում էի ամբողջ մարմնով… հասել էր վաղուց սպասված պահը, դիմակավորված գլուխս հանեցի խորշից ու, որքան հնարավոր էր, հաստ ձայնով «բո» արեցի: Զահրան մի վայրկյան քարացավ տեղում, ակնապիշ նայեց դիմակին, հետո, «ալլա՜հ, ալլա՜հ, մեյմուն» ասելով, փռվեց գետնին ու աչքերը փակ անշարժացավ… Մետաղե դատարկ դույլը բարձր զրնգաց ջրամբարի սալի վրա: Ինքս էլ չհասկացա, թե ինչպես դիմակը դեմքիս վազեցի տուն ու բղավեցի.
– Մամա՛, մամա՛, Զահրան ընկավ…
Մայրս գոգնոցով դուրս եկավ խոհանոցից ու շշմած նայեց ինձ։
– Այսինքն, ինչպե՞ս թե ընկավ, ինչե՞ր ես դուրս տալիս: Էդ ի՞նչ ես դրել սփաթիդ…
Դիմակն արագ հանեցի ու կմկմալով ասացի.
– «Բո» արեցի… ընկավ գետնին… ջրամբարում…
– Ես քեզ գույց կտամ,- մատ թափ տալով ասաց մայրս ու վազեց ջրամբար:
Վախից փախա ննջարան ու թաքնվեցի մահճակալի տակ:
– Ախչի՛, Սեդի՛կ,- լսվեց մորս բղավոցը ջրամբարից,- շաքարաջո՛ւր բեր… շո՛ւտ արա…
Երեկոյան հայրս հոգնած եկավ տուն: Մայրս արագ-արագ պատմեց իմ քաջագործության մասին:
– Հիմա ինչպե՞ս ա,- հարցրեց հայրս թթված դեմքով:
– Ես ի՞նչ գիտեմ,- պատասխանեց մայրս անտրամադիր:
Նա նոր էր վերջացրել Զահրայի կիսատ թողած լվացքն ու ցրտից կարմրած ձեռքերով նստել էր մի անկյունում:
– Մարդ ուղարկեցի Մաջիդի հետևից, եկավ, մորը տարավ. գունատ էր, թույլ, ես ի՞նչ գիտեմ…
Հայրս բռնեց ուսս ու ինձ հրեց ննջարան: Լուռ էր, գնում- գալիս էր սենյակում, երբեմն կանգնում-նայում էր ինձ: Ուզում էի, որ բարկանար, բղավեր, պատժեր, բայց․․․ լռում էր… Ասես ժամանակը կանգ էր առել: Հետո մոտեցավ ու, նայելով աչքերիս խորքը, հազիվ լսելի ձայնով ասաց.
– Իմացա՞վ, որ դու ես:
– Չէ, պապա ջան, ինձ չտեսավ, միայն դիմակ դրած գլուխս հանեցի ու «բո» արեցի:
– Բարձր ձայնո՞վ… Ձայնդ ճանաչե՞ց:
– Չէ: Ինձնից չվախեցավ:
– Բա ումի՞ց:
– Դիմակից:
– Այ շա՛ն լակոտ, չե՞ս ամաչում, եքքա կնիկ ա, բա որ մեռնի:
– Ես… ես միայն ուզում էի վախեցնել…
– Ո՞ւր ա դիմակը:
– Պատռել եմ,- ասացի լացակումած:
– Որտե՞ղ ես պահել կտորները:
Արագ մտա մահճակալի տակ ու հորս տվեցի պատառոտված դիմակը:
– Հետքն անգամ չպիտի մնա, պիտի այրել, ասես ինքն իր հետ խոսելով ասաց նա ու շարունակեց նույն տոնով.
– Երանի հենց էն օրը մորդ ասեի, որ ստում ես, որ դիմակը մոտդ ա:
Ուրեմն գիտեր ամեն բան ու ինձ չէր մատնել:
– Դե, հիմա, լսի՛ր ինձ, բերանդ չբացե՛ս, կասենք՝ աչքին ա երևացել, հասկացա՞ր… բերանդ չբացե՛ս… Մենք քիչ ենք, նրանք՝ շատ… Բայց…,- նա երկար լռեց,- ․․․բայց չպետք է խեղճանանք…
Երկրորդ օրը ջերմություն ունեի ու մեկ շաբաթ մնացի տանը: Քույրս եկավ ինձ մոտ ու ասաց.
– Մի՛ տխրիր, սաղ ա, սրտի նոպա ա ունեցել, հիմա լավ ա: Պապան փող ա տվել Մաջիդին՝ Զահրայի աշխատավարձն ու բժշկական ծախսերի մի մասը: Զահրան էլ չի գալու մեր տուն:
Որոշ ժամանակ, մինչև նոր մեկին գտնելը, լվացքը մայրս էր անում քրոջս օգնությամբ…
Մտքովս անգամ չէր անցնի, որ իմ «բո»-ն այսպիսի հետևանքներ կունենար:
Տանը ոչ ոք ինձ չէր նախատում. վախից չէի մոռանում հորս ասած՝ «բերանդ չբացես»-ը, թեև սիրտս շատ էր ուզում ընկերներիս պատմել ամեն բան: Ինչևէ, մեղքի զգացումն ինձ չէր լքում երկար ժամանակ, հատկապես երբ մայրս կրկնում էր.
– Անտեր մնար Բարեկենդանն էլ, մեյմունի դիմակն էլ…
Հուլիս 2023, Գլենդել
Վերջին մեկնաբանություններ