Ամենուր անթափանց խավար էր։ Հնարավոր չէր հասկանալ՝ վանդակո՞ւմ է, թե՞ անսահմանորեն արձակ տարածությունում։ Վախ ազդելու չափ տարօրինակ զգացողություն՝ միագույն խավարի մեջ զանազանում էր խավարագույն, անհասկանալի, սակայն որոշակի ձև ունեցող արձանացած կերպարներ։ Խավարը շարունակ փոփոխում էր գույները. սկզբում ամեն ինչ մոխրագույն էր, ապա, ասես թանձրանալով՝ սևացավ, հետո մեկեն դարձավ շլացուցիչ սպիտակ ու սկսեց բոցկլտալ ծիածանի բոլոր գույներով։ Թվում էր, թե խավար-տարածությունը վառվում է՝ լափելով ինքն իրեն։ Խավարում արձանացած կերպարները, իրենց գույնով խավարից չզատվելով, սպառնալիորեն նայում էին՝ դանդաղորեն այրվելով։ Նրանց մոխիրն էլ խավարի գույն ուներ։ Խավար-խարույկը այրում էր ինքն իրեն, տարածությունը և արձանացած կուռքերին։ Կուռքեր որոնողը սարսափահար գոռաց ու բացեց աչքերը։ Մղձավանջ էր։
Կեսգիշեր էր։ Շուրջը մութ էր ու անթափանց՝ երազի խավարի պես։ Կուռքեր որոնողը դեռ անշարժ պառկած էր. նրա ծանր շնչառության ձայնը վախեցնում էր իրեն, ասես դա ինքը չէր, այլ՝ դաժան երազում գտնվող ինչ-որ մեկը։ Սենյակի պատերը լուծվել էին ձմռան աներկինք գիշերվա խավարում, ու կուռքեր որոնողին թվում էր, թե պառկած է անկշռելիության մեջ, վիթխարի ու սև տիեզերքի չնչին մի հատվածում, փոշեհատիկից էլ փոքր ու արհամարհելի։ Կուռքեր որոնողը կծկվեց հուսահատության ճնշող զգացումից։ Հիշեց նախորդ կեսօրվա անսովոր ապրումը. քայլում էր մարդաշատ փողոցով՝ նայելով մայթեզրերով ձգվող հարյուրամյա հսկա, սլացիկ ծառերին, ու հանկարծ պատկերացրեց, որ դիտում է աշխարհը վերևից, անսահմանորեն բարձր տիեզերքից. պտտվող հսկայական գնդի վրա վխտացող բազմաթիվ մանրիկ, մշտապես շտապող դանդաղաշարժ արարածներ, որոնք երևակայում են, թե կարող են դատողություններ անել իրենցից վեր բաների մասին։ Ինքն էլ մեկն է այդ փոքրիկ, անինքնաճանաչ արարածներից. նրանց պես անհասկացող ու ինքնահավան, նրանց պես տկար ու մեծամիտ։ Կուռքեր որոնողին զայրացրեց իր էության մեջ ապրող վհատ մտքերի չճանաչված հեղինակը։ Դժվար, դժվար է ապրել՝ խորագիտակ հոգում կրելով մեկից ավելի իրարամերժ արարածներ, որոնք շարունակ ինչ-որ բան են քննարկում՝ վիճելով ու ուշադրություն չդարձնելով իր՝ կուռքեր որոնողի, հուսահատ ջանքերի վրա՝ խաղաղություն հաստատել այնտեղ, որտեղ անդադար պայքարն է կյանքի գոյության շարժառիթը։
Լուսանում էր։ Խավարն աստիճանաբար տեղի էր տալիս. մեծ աշխարհի բազմաթիվ իրերն ու երևույթները վերստանում էին իրենց գույները, որոնց տիրում են ցերեկվա լույսով։ Կուռքեր որոնողը ծուլանում էր։ Անհրաժեշտ էր վերագտնել ոգու աշխույժն ու բռնել հերթական որոնումի ճամփան։ Գիշերվա անհեթեթ թվացող երազը գուցե ճշմարտության նշույլն է կրում իր մեջ, գուցե դա զգուշացում է, որը չի կարելի անտեսել։ Կուռքեր որոնողը դողաց վերահաս կորուստների մասին մտքից։ Ո՛չ, ո՛չ։ Առանց այդ էլ չափազանց դաժան է վարվում ապագան իր հետ՝ շարունակ բերելով նորանոր կործանումներ։ Ընդամենը մի քանի օր առաջ ինքը կորցրել էր իր գտած վերջին կուռքին, որն անհաղթելի էր թվում։ Կուռքեր որոնողը փշաքաղվեց սարսափից։ Աչքերի առջև կրկին պատկերվեց անմարդկային տեսարանը։ Ձեռքերով ծածկեց վախեցած հայացքը, բայց ապարդյուն. երևակայությանը չես կարող արգելք հանդիսանալ։ Մինչդեռ վերջին կուռքի կործանման տեսարանը շարունակում էր համառորեն իրեն նայել։ Կուռքեր որոնողը դադարեցրեց անօգուտ պայքարն ու ակամա սկսեց դիտել քմահաճ հիշողության սարսափելի շարժանկարը. կանգնած է ինքը՝ կուռքեր որոնողը, իր հզոր ու անպարտելի վերջին կուռքի առաջ, հմայված նրա զորությամբ ու իմաստնությամբ, ձեռքերը պարզած դեպի նա։ Ցանկանում էր, որ Մեծ կուռքը թևեր տա իրեն։ Արդեն վստահ էր, որ մոտ է նվիրական երազանքի իրագործմանը. ակնթարթ էր անհրաժեշտ, որ Մեծ կուռքը նոր ոգով օծեր իրեն։ Եվ Մեծ կուռքը ցնցվեց, ապա օրորվեց տեղում. նրա սրբատաշ իրանը նմանվեց կայծակների հետագծերով նախշված երկնքի։ Կուռքեր որոնողը, անմիտ երջանկության ժպիտը դեմքին, չհասցրեց նույնիսկ ըմբռնել պահը, երբ վերջին կուռքը ճարճատյունով փուլ եկավ՝ բեկորների տակ թաղելով իր նվիրյալ երկրպագուին։
Կուռքեր որոնողը փշաքաղվեց, սակայն շարունակեց քայլել հիշողության հետքերով։ Ինքը օրեր թաղված մնաց վերջին կուռքի բեկորների ու փոշու հաստ շերտի տակ։ Հավատացրեց ինքն իրեն, թե սա է վերջը, սա է անդրշիրիմյան կյանքը, և ավելի հաճելի էր սեփական ստին հավատալ, քան գիտակցել, որ ամեն ինչ կրկնվում է, ամեն ինչ կրկնվեց նորից. հազիվ վերստին ձեռք բերած, հազիվ մոտ երազելի նպատակին՝ տապալվեց հերթական վերջին կուռքն ու թաղեց իրեն իր փլատակների տակ։ Կուռքեր որոնողը չէր ցանկանում վերադառնալ խաբուսիկ կյանքին։
Ժամանակն անտարբեր շարունակում էր իր ընթացքը։ Մարմինն ապրել էր ուզում, և կուռքեր որոնողի դատարկված հոգին չկարողացավ երկար պայքարել թևերի կարևորությունը չգիտակցող մարմնի դեմ։ Մոխրից սևացած մարմնով ու հոգով դուրս սողաց վերջին կուռքի փլատակների տակից, թոթափեց երբեմնի սրբազան աճյունի մնացորդներն իր վրայից և սկսեց նոր կուռքի ջանադիր որոնումները։
Կուռքեր որոնողը փորձեց կտրել հիշողության թելը։ Հասկանում էր՝ ինքը ոչնչով մեղավոր չէ, որ չի կարողանում ապրել դատարկ հոգով։ Որքան էր կշտամբել ու անիծել ինքն իրեն՝ մյուսներից տարբեր լինելու համար։ Միևնույնն է՝ շարունակում էր համառ, հաճախ ապարդյուն որոնումները, որոնք մշտապես ավարտվում էին դառը ողբերգությամբ, իսկ իրեն մնում էր ողբալ ավերակ կռատներում։ Վաղուց էր հասկացել, որ սեփական էության դեմ պայքարը միշտ իր պարտությամբ է ավարտվելու, վաղուց էր հասկացել, որ չի կարող ապրել առանց այդ պայքարի։ Հաճախ մտածում էր, որ եթե չլինեին կուռքեր, ինքը կստեղծեր դրանց՝ իր իսկ պահանջը բավարարելու համար։ Բայց կուռքերը կային, ու իր համար ավելի հեշտ էր դրանց հայտնաբերելը։ Եվ հետո, որքան էլ դաժան լիներ հերթական կուռքի կորուստի ցավը, իր իսկ ստեղծածի կործանումն ավելի դառը կլիներ։ Մահացու կլիներ։
Կուռքեր որոնողը ցնցվեց, թափահարեց գլուխը՝ ասես կամենալով թոթափել ծանր, անտանելի մտքերը, ապա վեր կացավ անկողնուց։ Արևը ծագում էր. նրա առաջին շողերը ջերմորեն շոյեցին կուռքեր որոնողի տխրամած դեմքը։ Կուռքեր որոնողը պայծառություն զգաց, թեթևացած հոգին ժպիտով արձագանքեց արեգակի սիրառատ գգվանքներին։ Արևը խրախուսանքով հիշեցրեց նոր օրվա խնդիրը՝ մոռանալ անհեթեթ երազն ու բռնել նոր կուռքի որոնման տանջալից ճամփան։ Կուռքեր որոնողը վերցրեց ճամփորդական պայուսակն ու գավազանը և ճամփա ընկավ։
Կուռքեր որոնողը հայտնաբերում էր նոր կուռքեր, կառուցում նոր կռատներ, ականատես լինում հերթական կուռքի անդառնալի կործանմանը։ Մշտապես դատարկ հոգին, որը կարճ ժամանակով լցվում էր նոր հույսերով, ապա կրկին զրկվում հերթական փխրուն բնակչից, տոչորվում էր կուռք ունենալու այրող ծարավից։ Կուռքեր որոնողի տիրակարոտ հոգին սպասում էր նրան, ով կգար ու կտիրեր իրեն, կհատատվեր որպես անխորտակելի սրբություն, որպես կյանքի իմաստ ու նպատակ։ Գալիս էր նոր կուռքը, թվում էր հզոր ու անհաղթելի, հաստատվում էր կուռքեր որոնողի երջանկացած հոգում, խոստանում հավիտենություն և թռիչք։ Կուռքեր որոնողի հոգին լցվում էր հույսով ու երջանկությամբ, համակվում նոր տենչերով ու երազներով, տարածում ձեռքերը դեպի նոր կուռքի ահեղ, զանգվածեղ արձանը՝ ծանրությամբ բազմած այնտեղ, ուր սրբարանն է հիմնադրվում։ Կուռքի անխոս արձանը անքթիթ նայում էր կուռքեր որոնողին, թվում ամենակարող ու անպարտելի, ապա անհասկանալիորեն փշուր-փշուր լինում մի ակնթարթում՝ թաղելով կուռքեր որոնողին իր ծանր, կործանարար բեկորների տակ։ Կուռքեր որոնողը հանձնվում էր մշտանորոգ վհատությանը, ցավով ապրում փոշու ու փլատակների անկյանք կույտի տակ. օրեր անց դուրս էր սողում ու վերսկսում որոնումները՝ հետապնդվելով խավարագույն երազի հոգեմաշ մղձավանջից։ Ամեն ինչ կրկնվում էր նորից։ Կուռքեր որոնողը չէր հասկանում, թե ինչն է իր ձախորդության բուն պատճառը, թե ինչու են կործանվում իր հոգու տիրակալները։ Ժամանակի հետ հաճախակի սկսեց կռվել նորահայտ մտքի հետ. կգա վերջին և ամենաանարժան կուռքը, ու ինքը կմնա նրա փլատակների տակ։ Կուռքեր որոնողը սկսեց վախենալ գալիք ժամանակներից։ Երազը շարունակում էր սպառնալ խարույկի դատաստանով։ Կուռքեր որոնողը չէր հասկանում, թե որն է իր սխալը։
Երբ վերջին կուռքի փլատակներում կործանված կուռքեր որոնողի մաշված հոգին թափանցեց այնտեղ, ուր այդպես էլ չկարողացավ հասնել կենդանության օրոք, կրկին տեսավ միևնույն երազն ու ապրեց իր գտած բոլոր կուռքերի կործանումը։ Եվ կուռքեր որոնողը հասկացավ, որ ինքը կո՛ւռք չէ, որ պետք է որոներ։
Վերջին մեկնաբանություններ