Մարուշ Երամեան | ԳԱԳԱԹ

Միասին գագաթ հասեր էին:
Ճամբան դիւրին չէր եղած, նախ որ շատ էր քարքարոտ եւ ուղի չկար. Իրենք պիտի բանային նոր ուղիներ, գտնէին ոչ շատ մացառոտ վայրեր, վերցնէին փուշերը եւ քայլ նետէին:
Գիտէին որ դիւրին պիտի չըլլար. Գիտէին որ բանուկ ուղիներ չկան դէպի գագաթ տանող. Եւ պատրաստ էին. Պատրաստ էին յոգնելու, պատրաստ էին տատասկներ ու ժայռաբեկորներ տապալելու, այնքան ատեն որ միասին էին:
Բայց գագաթին կը ձգտէին իւրաքանչիւրը ի՛ր պատճառներով, մէկ հզօր մղումի մէջ միացած:
Սկիզբը դժուար էր: Յետոյ որքան բարձրացան, շրջապատը այնքան դարձաւ հմայիչ, թէեւ յաճախ շնչասպառ կ’ըլլային օդին նօսրութենէն:
Շուրջը ձնծաղիկներ սկսան յայտնուիլ ու մանուշակներ, ամչկոտ, պահուած մանուշակներ: Երբեմն մօտերէն կը լսուէր կայտռող առուակի մը քրքիջը: Երբեմն առուակը անակնկալ թափով կը գրոհէր, կը ժայթքէր կարծես ու կը ցօղէր զիրենք թարմ ջերմութեամբ:
Երբ հասան, գագաթը տարածուեցաւ ճչացող գեղեցկութեամբ եւ նուաճեց զիրենք խիտ-խիտ: Դադրեցան, խորունկ շունչ առին ու լռեցին:
Երկուք էին՝ այր մը եւ կին մը, կատարելապէս ամբողջ:
Այրը աչքերը փակեց ու խորերէն ըսաւ՝ Աստուա՜ծ իմ …
Ամէն անգամ, որ իրարու հետ կ’ըլլային, կնոջ աչքերուն նոյն այս տեսարանը կը պարզուէր, կ’առինքնէր զինք ու կը տանէր հեռու տեղեր:
Բայց երբ այրը կրկին «Աստուած իմ» ըսաւ, տեսարանը ջնջուեցաւ մոգական արագութեամբ, ու մնացին իրենք երկուքը կողք-կողքի:
Կինը շուրջը նայեցաւ. «յետո՞յ» մտածեց:
Մութ էր:
Ինչո՞ւ բոլորը կը հասնին հոս ու կը մնան. Ա՛լ տեղ չկա՞յ երթալիք, թէ՞ այնքան մութ է, այնքան անծանօթ ու վախազդու այդ տարածքը, որ չեն համարձակիր շարունակել, կը լռեցնեն կանչը եւ կը գոհանան:
Ա՞յս է ուրեմն կին ըլլալը, այս ամուլ ճիգը, որ կը հասցնէ անել ճամբուն մինչեւ վերջը, ի վերջոյ բանտարկելու համար մայրութեան սրբազան, ի վերուստ տրուած երջանկութեան մէջ:
Ճամբան սակայն անել չէր. Պարզապէս մութ էր անկէ անդին, գագաթէն ետք, գրեթէ անկոխ. Բայց տարածք մը կար. Պէտք է հո՛ն երթալ, նայիլ թէ ի՞նչ կայ:
Կինը դարձաւ ու նայեցաւ մարդուն, որուն գոց աչքերէն խաղաղութիւն կը ծորէր:
Ահա կամուրջը, մտածեց կինը, զոր պէտք է կտրել դիմացի կողմը անցնելու համար, հոն, մութին մէջ սպասող տարածքին հասնելու համար:
Եւ ուրկէ՞ ուր յիշեց պատմութիւնը ճգնաւորին, որուն բոլոր-բոլոր ճիգերը գոնէ մէկ անգամ զԱյն տեսնելու, գոնէ մէկ ակնթարթ զԻնք իր սրտին մէջ զգալու ի թերեւ ելեր էին, մինչեւ … մինչեւ մեղանչեր էր.
«Եւ այն ատեն էր, այդ գիւղացի կնոջ գիշերին մէջ, որ զգացի զԻնք սրտիս մէջ, լեցուց հոգիս, փտած մարմինս Իր սիրով լեցուց, Իր լոյսով լեցուց … կարելի՞ բան է՝ Լոյսը մեղքին մէջ …» (Nikos kazandzakis, Report to Greco).
Անշո՛ւշտ կարելի բան է, որովհետեւ լոյսը լոյս է … մութին մէջ: Բայց զինք տանջողը միւսն էր, լոյսէն ու մութէն ալ անդինն էր:
Անկողնէն դժգոհ ելաւ: Ինչո՞ւ իրեն կը թուէր, թէ հոն պիտի գտնէր զինք անդին տանող ճամբան: Ինչո՞ւ էր սակայն այս «անդին» երթալու մարմաջը, մութը պեղելու տառապանքը: Ինչո՞ւ համար սէրը, իր ամբողջ պայծառութեամբ չէր բաւած, չէր բաւեր լուսաւորելու գոնէ իր շուրջը:
-Ինչո՞ւ չի բաւեր,- ըսաւ ինքն իրեն, բաղնիքէն ննջարան գալով: Մարդը կը քնանար:
-Ի՞նչը չի բաւեր,- ըսաւ աչքերը գոց:
Կինը ցնցուեցաւ, տագնապեցաւ, շուարեցաւ, լռեց:
-Ի՞նչը ինչի չի բաւեր,- կրկնեց մարդը եւ բացաւ աչքերը:
Կինը յուսահատ շարժումով նստաւ անկողնին եզերքը.
-Չեմ գիտեր,- ըսաւ,- գոհ ըլլալու:
-Գոհ չե՞ս,- հարցուց մարդը անկողնին մէջ նստելով. Պիտի գրկէր մէջքը, բայց կը ճանչնա՞ր այս կինը արդեօք, այնքան օտարացեր էր կնոջ նայուածքը:
-Մէջս անօթութիւն մը կ’ոռնայ եւ չի ձգեր որ հանգիստ ու գոհ ըլլամ:
-Ես կը կշտացնեմ քեզ:
-Չհասկցա՛ր: Մէջս հարիւրաւոր ինչուներ, մանր-մանր, մրջիւններու երկար շարքերով երակներուս մէջ կը վազվզեն եւ ուղեղս կը քերուի: Կրնա՞ս ուղեղս քերել …
Նկարիչի փոխաբերական պատկեր չէր. Ուղեղը իրապէ՛ս կը քերուէր, կը նայէր դէպի անդինը, մութին, ուր կը հաւատար թէ բան մը կար, ըլլալո՛ւ էր. Հիփնոսացած թռչունի պէս անկարող, որովհետեւ կարմուրջին վրայ էր արդէն եւ գիտէր, որ չի կրնար հոն մնալ, կայք հաստատել երջանկացած: Կամուրջը կամուրջ է մէկ ափէն միւսը երթալու համար. Իմաստ պիտի չունենար հոս գալը, եթէ ուժ պիտի չունենար անդին երթալու, փնտռելու ձայնը, որ զինք ամբողջացումի կը կանչէր:
Կրկին նայեցաւ մարդուն, որ ետ աչքերը գոցեր էր. Վստահ չէր որ իրապէ՛ս քնացեր է. Նայեցաւ եւ ճիշդ ա՛յդ պահուն հասկցաւ, որ հոն երթալը առանձին չըլլար. Պէ՛տք է միասին երթան, միասին ըլլան, ելեկտրական վարդակի մը երկու թեւերուն պէս միաժամանակ կոխեն այդ տարածքը, որ կարենան լուսաւորել զայն, որ կարենան տեսնել թէ ի՞նչ կայ հոն:
Այլ տարակուսանք մը եկաւ ջղայնացնել զինք՝ ի վերջոյ իրապէ՞ս բան մը կայ, թէ միայն «ոչինչ» մը համատարած, որուն հասնելէ ետք կը մնայ միայն … վերադառնալ:
Կինը ունէ՞ր գագաթներ բարձրանալու փորձառութիւնը, բայց գիտէր, ներքին անբացատրելի, կարծես արիւնով ու յիշողութեամբ իրեն փոխանցուած իմացումով մը, որ գագաթներու վրայ կեցողին համար, գագաթը կրնայ սովորական տարածք թուիլ, եւ կանչը, որ կը յուսար լռեցնել, կրկին զինք կը կանչէ դէպի աւելի վեր, աւելի բարձր տեղեր …
Բայց կա՞յ «աւելի»-ն:
Եւ ցաւով հասկցաւ, որ չի բաւեր մէկ անգամ գագաթը նուաճել, պիտի ամէն օր հոգիդ ձգտի անոր, եւ պատրաստ պիտի ըլլաս ամէն օր …
Սիզիբո՞ս:
Մարդը կարծես քնացեր էր արդէն, մինչ կնոջ տագնապը կ’աւելնար: Տեսիլքի պէս աչքին պատկերացաւ իրենց ծերութիւնը, ա՛լ անկարող գագաթներ բարձրանալու, նոյնիսկ տափակ տարածութիւններ նուաճելու: Ի՞նչ պիտի մնայ ուրեմն եթէ գտած չըլլայ «անդին»ը, որ յամառօրէն կը խուսափի իրմէ: Ի՞նչ պիտի մնայ իրենց այս ամբողջացումէն, յիշատա՞կը. Բայց ինչի՞ն, հաճոյքի՞ն, որ այնքան խաբուսիկ է, որքան բոլոր անցնող բաները, որքան
-Ճանըմ, այդքան մտածելիք բան չէ. Կ’անօթենաս, կ’ուտես, կը գոհանաս. Յետոյ երբ կրկին անօթենաս, կրկին կ’ուտես, պարզ չէ՞…
Զարմանքով նայեցաւ մարդուն, որուն աչքերը դեռ փակ էին, բայց ձայնը շատ առոյգ էր:
-Ինչո՞ւ սառեր մնացեր ես. Պիտի չի՞ քնանաս:
Կինը սիրտ չունէր քնանալու, բայց նաեւ խօսելու տրամադիր չէր: Կամացուկ մը երկնցաւ մարդուն կողքին:
Մարդը դարձաւ, բացաւ աչքերը, քնքշանքով հանեց գիշերանոցը, երկար պահ մը նայեցաւ կնոջ այնքան ծանօթ մարմնին, որ կը շարունակէր գաղտնիքներ ծնիլ ամենէն անհաւանական պահերուն, դարձաւ ինք ալ, հանգչեցուց մարմինը կնոջ մարմնին վրայ, դրաւ արմուկները անոր ծոծրակին երկու կողմերը, հենեց դէմքը ափերուն, եւ այդպէս՝ դէմքը շատ, շատ մոտ կնոջ շունչին ըսաւ.
-Այսօրուան ելոյթը այնքան ալ լաւ չէր:
-Ինչո՞ւ,- զարմացաւ կինը,- ես մեծ հաճոյքով մտիկ ըրի, ըմբոշխնեցի:
-Առաջին բաժնին մէջ շեփորահարը շատ լաւ էր, այո, բայց խումբը այնքան ալ լաւ չէր:
-Հա, գործը կարծես նոր էր իրենց համար, դեռ չէր նստած, դեռ շատ կառչած էին նօթաներուն. Բայց գործը լաւ էր եւ իրենց եռանդը շատ հաճելի:
-Ի վերջոյ «երիտասարդական» են, եռանդը առաջին յատկանիշը պէտք է ըլլայ: Երկրորդ գործը աւելի մարսուած էր:
-Մարսուած, այո, բայց շատ սովորական:
-Ի՞նչն էր, որ ըմբոշխներ ես ամբողջ երեկոյին,- հարցուց մարդը նուրբ հեգնանքով:
Կինը չզգա՞ց, թէ անտեսեց հեգնանքը, որովհետեւ լրջօրէն պատասխանեց.
-Գիտե՞ս ինչն էր՝ պահը. Շատ պատմական էր. Կարծես աչքիս առջեւ դէպքը կը կատարուէր եւ յաջորդ վայրկեանին պիտի գրուէր մեր նոր պատմութեան էջերուն:
-Ինչե՜ր ալ զգացեր ես,- մարդը մոռցաւ հեգնանքը:
-Մանաւանդ երբ քսաներեք տարեկան խմբավարը իջաւ բեմէն եւ գնաց խոնարհեցաւ իննսուն տարեկան հեղինակին առջեւ, որուն ծոռէն ալ փոքր է ինք շատ հաւանաբար …
-Ատիկա ես ալ շա՜տ սիրեցի:
-Վերջին մոհիկանն է, չէ՞, աշխարհի մը, որուն ուրուագիծն իսկ շատ շուտով պիտի ջնջուի մեր յիշողութենէն:
-Կ’երեւի ատիկա զգալով էր, որ ժողովուրդը այդքան երկար եւ յոտնկայս ծափահարեց:
Լռեցին:
Կինը, դէմքին լուսաւոր ժպիտ, հաճոյքով կը վայելէր երեկոյին վերյուշը, որ կրկնապատկուեր էր իրենց այս փոքրիկ զրոյցէն ետք: Բացուեր էր էութիւնը մարմնին պէս, եւ կ’ուզէր գրկել այլ էութիւնը մարդուն, ինչպէս առեր էր անոր մարմինը, ագուցուեր էին, ամբողջացեր էին. Եւ էութիւնը հիմա ի՛նք եւս կ’ուզէր ամբողջանալ, ոչ … կ’ուզէր արտայայտել իր ամբողջացումը, բայց ինչպէ՞ս, ինչո՞վ. Ո՛չ բառ, ո՛չ համբոյր, այլ ուրիշ բան մը, տարբեր, խորունկ …
Ձեռքերը անհուն գրգանքով ափեցին մարդուն դէմքը. Հրաբուխէն ետք լաւան էր, որ պիտի հոսէր, հուն բանար, ու թերեւս հասնէր մինչեւ ծով ու թշշալով թափէր
-Պիտի չքնանա՞ս,- հարցուց մարդը եւ առանց պատասխան սպասելու իջաւ իր «բարձունք»էն, տեղաւորուեցաւ եւ մարեց լոյսը:
Մութը եւ միօրինակ շնչառութիւնը անկիւնները լեցուեցան:
Կինը չանդրադարձաւ մութին, չլսեց միօրինակ շնչառութիւնը:
Աչքերուն առջեւ, նայուածքին ետին պարզուեցաւ տեսարանը, դէպի վեր տանող ճամբան, իսկ գագաթը, ամպերով եւ մշուշով ծածկուած, չէր երեւեր:
Բայց գեղեցիկ էր ճամբան. Շուրջը մանուշակներ կային եւ ձնծաղիկներ. Կը լսուէր կայտռող առուակի մը քրքիջը:
Ասիկա գագաթին ա՞յս կողմն է թէ այն կողմը, գագաթին միւս կողմը, գագաթէն անդին:
Չկրցաւ մտածել:
Սուրճին բուրմունքէն արթնցաւ եւ հասկցաւ որ օր մը եւս սկսեր էր: