Նաիրա Համբարձումյան
Բոլոր իմաստներն աշխարհում ստեղծվում են համեմատությունից, քանի որ ցանկացած իրի` մեզ հասանելի հիմքում ընկած է նրա պատկերի գաղափարը, որին էլ հենվում են մտածական համեմատությունների անվերջանալիղթան (յուրաքանչյուր իր գոյություն ունի կա°մ որպես օբյեկտ –նշանակելի, կա°մ նշանակություն), իրերի անվերջանալի կապերը, բանականության ունիվերսալությունը:
Երբ որևէ գրքում առաջին անգամ դիտարկում ես հեղինակի պատկերային համակարգը ` որպես մտավոր կառույցի ու լեզվի ներքին միասնություն, ապա ծնվում է գաղափարը, թե յուրաքանչյուր ներդաշնակ խոսք ստեղծվում է մեր ներսում կազմավորվող տեքստերի ներդաշնակությունից , ու հավատարիմ ստեղծվող պատկերներին, ծնվում է այնպես, ինչպես Տիեզերքը: Այս դեպքում ստեղծվող տեքստի գեղագիտական հենքը ստեղծագործական մանիֆեստի նշանակություն է ձեռք բերում ու լիարժեքորեն արտահայտում է հեղինակի գեղագիտական կողմնորոշումը` նմանվելով վիրտուալ իրականության նախաստեղծ տարրերին, որոնք նույնպես համապատասխանում են աշխարհի ու արվեստի (այստեղ` գրականության) արտացոլմանը` ներգրավելով ընթերցողին համաշխարհային նկարչության. Գծանկարի, քանդակի, տեսողական-զգայական էֆեկտների տիրույթ: Այդպիսին է էկվադորցի բանաստեղծ, հրապարակախոս, դիվանագետ Խորխե Կարերա Անդրադեի պոեզիան:
Երբ գեղագիտական գաղափարը տարբերվում է հեղինակային գաղափարից, գրական երևույթի մեջ արտացոլվում է բառապաշարային հիմք, և քերթվածը դիտարկվում է երկու տեսանկյունից` իրի (առարկայի) և պատումի (պատումայնության): Պատկերի մետաֆորային պարունակության հանդեպ դառնալով մետալեզվական բնազդ` խոսքի հռետորիկական գոյությունը չի սահմանափակվում միայն միջնշանային համակարգերի փոխանցման գործառույթով, այլ թափանցելով գեղարվեստական տեքստ, սերտաճում է ասացվող պատմությանը` դիեգեսիզի միջոցով գոյավորելով չտարանջատվող միասնությունը` աշխարհ- պատկերը, նկարագրության մեջ տեղավորում է գաղտնաբառեր`պատումային պարունակությամբ ու հրապարակախոսական շեշտով, որոնց համար մշտապես ճշտգրիտ է ժամանակը:
Հեղինակն իրականացնում է տեքստ տեքստի մեջ գաղափարը` կարևորելով այն նշանագիտության և ու տեղեկատվության տեսանկյունից ու գաղտնաբառերի հիերարխիաների տիրույթում ենթարկելով բարձր լարման` որոշակիացնում արվեստի (այստեղ`գրականության) գերակայությունը իրականության նկատմամբ: Այս դեպքում ընկալվում է ոչ թե գործողությունների միջոցով ձևավորվող լեզուն, կամ ակտուալ խոսքի տիրությում ընդլայնվող դատողականութունը,այլ` դրության միմեսիսը, որը գոյավորվում է
բառի և պատկերի սահմանում` գրականության տիրույթում հատելով իր ժամանակավոր բնույթը ու ստեղծելով վայկենական տարածական պատկերի տեսիլքը:1Վերջինս Անդրադեն ստեղծում է լեզվական մի համակարգի` մյուսին փոխանցելու միջոցով` հնարավոր դարձնելով պատկերի անպայմանական բնույթը և ընդգծելով տեքստում բայի թուլացումը` հիմնական պատումայնության հետ համատարած:
Խորխե Անդրադե
Այս յուրահատկությունն ուժեղացնում է նրա նշանակությունը իսկական արվեստի տիրույթում, ու որպես միտաֆորային հատկանիշ չի ենթարկվում ժամանակի տատանողականությանը.
Ծնվել եմ այն դարում, երբ մահացավ վարդը,
երբ շարժիչը արդեն ցրում էր հրեշտակներին:
Կիտոն դիմավորում էր փոստային վերջին դիլիժանսները,
ու նրանց հետևից վազում էին դեռևս ծառերի շղթաները,
ցանկապատներն ու տները նոր թաղամասերի,
գյուղերի շեմերը,
ուր դանդաղաշարժ կովերը ծամում էին լռությունը,
ու քամին շտապեցնում էր իր անկշռելի ձիերին:
Կարդալ Խորխե Կարերա Անդրադեի բանաստեղծությունները
4 մեկնաբանություն
Անցնել մեկնաբանելու դաշտին
Սիրելի Նաիրա Համբարձումյան,
Քո հիանալի գրական վերլուծականի մեջ Խորխե Կարերա Անդրադեի բանաստեղծություններից կատարածդ մեջբերումները այնպիսի գրական գեղարվեստական արժանիքներ չեն թվում ունենալ… Գուցե գերագնահատում ես։
Բարեկամաբար՝
Գրիշ Դավթյան
Հարգելի Գրիշ, ճիշտն ասած ես չեմ կիսում կարծիքդ, որովհետև դու կարդացել ես միայն այն, ինչ հրապարակել ենք , իսկ ես ուսումնասիրել եմ Անդրադեին ամբողջությամբ` նրա բանաստեղծությունները, հոդվածները (թե իր գրած, և թե իր մասին), էսսեները, կենսագրությունը ու այն միջավայրը, որտեղ նա ապրել ու ստեղծագործել է, նույնիսկ` ծագումնաբանական, գենետիկ կոդը:
Պատահական աշխատանք երբեք չեմ կատարում, թեպետ երկու տարին մեկ գուցե բացառություններ արձանագրում եմ, բայց դրանք էական նշանակություն չունեն ինձ համար ու հետագայում աշխատում եմ չկրկնել:
Ի դեպ, Խորխե Կարերա Անդրադեից հրապարակել եմ ժողովածուն, որը նույնպես պատահական գործողություն չէ, քանի որ բացի լավագույն բանաստեղծություններից, այնտեղ զետեղել եմ նաև շատ արժեքավոր ծանոթագրություններ և այս հոդվածը:
Սիրելի Նաիրա Համբարձումյան,
Համաձայն եմ քո հետ, որ չես ընդունում իմ կարծիքը, որովհետեվ դու խորքային ուսումնասիրության արդյունքում ես գրել վերուծականդ։ Մինչդեռ ես ընդամենը քո հիանալի վերլուծականը կարդալուց հետո եմ մատնանշում քո բերած հեղինակի բնօրինակային մեջբերումները։ Դու քո խորքային ուսումնասիրության եզրահանգումի վրա ես հենված. իսկ ես՝ քո բերած բնագրային օրինակների ընթերցման վրա։ Իմ կարդացածը շատ քիչ է. բայց դրանք, քո տրամադրածն են։ Մեկ էլ, որ ես որպես ընթերցող գուցե չեմ կարող իմանալ բոլոր այն լեզուները, որ դու գործածում ես գրությանդ մեջ. արդարացի է, որ դրանց հայերենը, նույնիսկ թարգմանաբար, փակագծես գրությանդ մեջ ընդհանրապես։ Ընթերցողդ պետք է հասկանա գրածդ։ Դա իմ պահանջը չէ, այլ իմ իրավունքն է։ Բարեկամներին թույլատրված է՝ պահանջ և բավարարություն, պատերազմ և խաղաղություն…
Բարեկամաբար՝
Գրիշ Դավթյան
Հարգելի Գրիշ
համաձայնվիր, որ ընթերցողին մտածելու տեղ թողնելը նույնպես հերոսություն է այսօրվա պայմաններում, քանի որ նա չի սիրում իրեն նեղություն տալ: Բայց չէ որ ես միայն գրականագետ կամ բանաստեղծ չեմ, ես նույնպես ընթերցող եմ և երբեք որևէ տեքստի հեղինակի չեմ մեղադրում այս կամ այն տերմինի մոտ բացատրությունը չգրելու համար, քանի որ`
ա. դա տերմին է և բոլոր լեզուներում առկա է
բ. ինձ հետաքրքրող կամ անծանոթ բառը կամ տերմինը որոնում եմ հանրագիտարանում, բառարանում, վերջապես` ինտերնետում
գ. տեքստի հեղինակը հինարավոր է իմ բարեկամը չէ ու նույնիսկ կենդանի էլ չէ, այդ դեպքում իմ ծուլության հարգը ումից պահանջեմ?
դ. եթե որպես գրականագետ պարտավոր եմ տիրապետել իմ ոլորտի բառապաշարին, ապա ով կարող է ժխտել, որ որպես բանաստեղծ նույնպես պարտավոր չեմ ունենալ նման բառապաշար, չէ որ իսկական բանաստեղծությունը կամ գրականագիտական տեքստը առօրյա բառապաշարով անգիտակից նեյնիմությունը չէ, որ կարդում ենք, այն բավական բարդ է ու լի ենթատեքստերով, օրինակ` Պաբլո Ներուդա, Գաբրիելա Միստրալ, Եղիշե Չարենց, Յուրի Լոտման, Ռոլան Բարտ և այլք
ե. ու վերջապես` ընթերցողի չիմացության համար ես պատասխանատու չեմ, իմ տեքստերից ընթերցողը կարող է կռահել, թե ինքը որքան բացթողումներ ունի կյանքում ու գրականության մեջ ու զբաղվի ինքնակատարելագործմամբ, այսինքն` սկսի ընթերցել, բայց` ճաշակով գրականություն
զ. ես գրելու եմ այնպես ինչպես գրել եմ մինչ այժմ, ուղղակի ավելի կատարելագործելով գիրս, քանի որ դա էլ իմ իրավունքն է, մնացածը ընթերցողի հոգսն է