Նա ասում է, որ ես նման եմ մանկության հեքիաթների կախարդված Արքայադստերը, որը մի ամբողջ կյանք կանգնել է լուսամուտի առաջ ու սպասել… Տիրուհին ծիծաղեց, իսկ մայրիկը ժպտաց: Բոլորն ինձ էին նայում: Չշրջվեցի. նա չշարունակեց:
Հետ-առաջ, հետ-առաջ, հետ-առաջ-հետ… չիպ-չիկ…
— Անհանգիստ է,- նկատեց նա:
— Լուսամուտից է,- պատասխանեց տիրուհին,- չի սիրում:
Կանաչը ծածանվեց` նկարելով տարբեր երկրաչափական ձևեր: «Երևի հեռավոր անցյալն է անհանգստացնում»,- տեսա նրա մտքերը և դադարեցի շարժվել: Չեմ ուզում, որ նա տեսնի ինձ այնպես, ինչպես ես եմ իրեն տեսնում: Նրանք զարմացան, հետո, վարժվելով հանդարտությանս` առժամանակ թողեցին ինձ: Կանաչը կրկին ծածանվեց:
— Ի՞նչ ես մտածում,- հարցրեց տիրուհին: Կանաչ ծովը խաղում էր բազմապիսի շողերով: Նա չպատասխանեց: Չկարողացավ: Հաճախ նրանց համար դժվար է լինում նկարագրել հենց իրենց մտքերը: Արևագույն ալիքների ծփանքը տանում էր հայացքս:
— Երբեք չեմ ների ինձ,- ասաց տիրուհին:
— Չի° կարելի,- պատասխանեց նա,- դու մեղավոր չես:
— Գիտեմ,- ասաց տիրուհին,- բայց կարող էի այլ կերպ վարվել: Ինչո՞ւ էի անտեսում` գիտակցելով գալիքի անխուսափելիությունը: Ինչո՞ւ այդքան քիչ ժամանակ էի նվիրում նրան: Մինչև ինձ չտեսներ` չէր քնի, իսկ ես կեսգիշերին էի տուն գալիս:
— Եթե նույնիսկ շուտ գայիր,- ասաց նա,- ոչինչ չէր փոխվի: Ոչինչ չէիր փոխի: Այն ժամանակ էլ կասեիր, որ կարող էիր ավելի շուտ գալ: Չի° կարելի: Դու փորձում ես վերահսկել ժամանակի հնարավորությունները: Միակ հնարավոր ժամանակը չի ենթարկվում ոչնչի և ոչ ոքի: Հենց իմացավ մտադրություններիդ մասին` կպատժի: Արևագույները երգեցին: «Իմացել է անշուշտ` դեռ ժամանակից առաջ»,- մտածեց տիրուհին:
Տիրուհի` իրեն համարում է իմ տիրուհին: Թույլ եմ տալիս, որ չտատանվի դրանում` տիրուհի եմ կոչում իրեն: Իրավունք չունեմ բացատրել, որ ոչ թե նա է ընտրել ինձ, այլ ես` իրեն: Ոչ թե իր համար նախասահմանված դիպվածն է ինձ տարել իր մոտ` գեղեցիկ նվերի տեսքով, այլ իմ ճակատագրի որոշումն է նրան որպես տեր ինձ ուղարկել: Տիրուհին վստահ է, որ ես ապրում եմ իր տանը, վայելում իր սերն ու հոգատարությունը, կերակրվում իր ձեռքերից: Երբեք, կամ գրեթե երբեք չի իմանա, որ նրա կյանքն ու տունը կոչված են իմ կյանքն ու տունը լինելու: Նա ապրում է իմ տանը, վայելում իմ ուշադրությունը, ընդունում շնորհները, որ պատրաստվել են իր համար` հանուն ինձ: Սիրում է համեղ ուտելիք, սիրում է վայելուչ հագնվել: Սիրում է կարդալ, սիրում է գրքեր: Հոգատար է, ուշադիր: Անկեղծ հպարտությամբ պատմում է, որ լավ գիտի սովորություններս:
-Խելքը գնում է ընկույզի համար,- ժպտում է նա:- Հացի միջուկ է սիրում, թարմ ջուր: Գույներից` կանաչը: Ծաղիկներ: Կալա, հատկապես տերևները: Թողնես` կուտի: Խանդոտ է,- ասում է,- բկլիկ: Աստված չանի` նկատի, որ ուտում ենք և իրեն չենք տալիս. անմիջապես ձայնը գլուխն է գցում: Խնձորի միջուկ առաջարկեց:
— Իմ ճաշակին է,- ասաց` խնձոր կտրելով և ուտելով կորիզները:
Երբ կհեռանամ,- իմ տեսակը շուտ է հեռանում,- կվշտանա: Շատ: Աստիճանաբար ցավը կմեղմանա, կգան մտքեր` իմ ուղարկած մտքերը, կպատմեն նրան, որ ես իր կյանքի մի հատվածի ընկերն էի, սփոփանքն ու խաղալիքը: Գրեթե երբեք չի իմանա, որ իր կյանքն ընտրված է եղել ինձ համար: Իմ մասին հոգ տանելու, ինձ ուղեկցելու համար: Մտորումներս ուղղորդելու համար: Չի իմանա, որ դիտարկելու եմ իրեն ողջ կյանքիս ընթացքում: Չի իմանա, որ ինչ-որ տեղ սպասում են այդ դիտարկումների վերլուծություններին:
Ոսկեգույն և կանաչ լույսերը խայտում են սենյակում: Երբ մայրիկը ելումուտ է անում, ծիածաններ են խառնվում
դրանց: Լույսերը ծածկում են միմյանց, մխրճվում մեկը մյուսի մեջ` չմիաձուլելով գույները: Տարածությունն այլ որակ է ձեռք բերում նրանցով. եթե լույսերը մարմին ունենային, կարելի կլիներ նկատել, որ մեկից ավելի մարմիններ միաժամանակ գտնվում են միևնույն վայրում` չխաթարելով ու չխանգարելով միմյանց: Պատճառն այն է, որ լույսերի տարածությունն այլ է և ընդգրկում է մարմինների տարածությունը:
Նա բացատրում է` նայելով համակարգչին.
— Թվում է, թե միաժամանակ մեկից ավելի գործողություններ է իրականացնում, օրինակ` և երգում է և գրում: Իրականում նրա ժամանակը մասնատված է մեզ համար անընկալելի հատվածների կամ պահերի: Մի պահ նա երգում է, հաջորդ հատվածի ընթացքում` գրելու գործողություն իրականացնում: Այդ պահերն իրենց ինքնուրույնության մեջ մեզ համար անըմբռնելի են, ուստի` անգո: Մեզ թվում է, թե այդ ամենը միաժամանակ է կատարվում: Մեզ համար գոյություն ունի միայն մեկ` հոսուն-անընդհատ ժամանակ, որի ընթացքում տեսնում ենք գրելը և լսում երգը: Խաբկանք` պայմանավորված համապատասխան զգայարանի բացակայությամբ կամ առկա զգայարանի անկատարությամբ: Կարող ես չհավատալ` չհասկանալով, սակայն չես կարող ժխտել: Ի վերջո, կարող ես պատկերացնել` երևակայելով, ինչը միակ ելքն է: Այս կյանքում մեզ համար գրեթե ամեն ինչ կազմված է երևակայությունից բխող պատկերացումներից:
— Տե°ս,- փորձում է տիրուհուն սփոփել նա,- կարող ես պնդել, որ մեր կյանքը նույնպիսի ժամանակային խաբկանք չէ , ինչպիսին համակարգչի պարագայում է: Մենք կատարում ենք տարբեր գործողություններ, որոնք մեկը մյուսից խստորեն տարանջատված են ժամանակի մեջ, այլ կերպ ասած` հաջորդաբար հերթագայում են մեկը մյուսին: Համակարգիչը` նույնպես: Նրա կատարած գործողությունները մենք` համակարգիչ ստեղծած բանական արարածներս, ընկալում ենք միաժամանակ, քանի որ չենք կարող ընկալել մեզ համար աներևակայելիորեն փոքր ժամանակահատվածը, որն այդ մեքենայի ժամանակի նվազագույն միավորն է: Հնարավոր է, որ կա այլ` մեզանից տարբեր, եթե կուզես` մեզանից վեր բանականություն, որը մեր` ժամակակի մեջ իրար հաջորդող արարքներն ընկալում է միաժամանակ: Կլինե՞ն իմ և այդ բանականության փոխհարաբերությունները այնպիսին, ինչպիսին համակարգչի և իմ փոխհարաբերություններն են:
— Դու իրավունք չունես քեզ մեղադրել,- խոսքն առաջ է տանում նա,- քանի որ չգիտես` վերևից դիտողն ինչպես է հասկանում և ինչ իմաստ է դնում մեր գործողությունների մեջ, որոնք նրա համար միաժամանակ են կատարվում: Գուցե նա միևնույն պահին է տեսնում քո երեկվա վիշտը և վաղվա ուրախությունը… Հասկանո՞ւմ ես:
Տիրուհին լռում է: Ոսկեգույն ծովը փոթորկված է: «Ինչո՞ւ չեմ կարող մեղադրել ինձ»,- համառում է տիրուհին:
— Ես չեմ հասկանում,- խոստովանում է նա,- պարզապես ենթադրում եմ: Ինձ ջլատում են իմ երեկվա վիշտն ու վաղվա ուրախությունը, երեկվա ուրախությունն ու այսօրվա վիշտը: Սակայն վերևից նայողի համար դրանք համահունչ են ու ներդաշնակ:
— Հնարավոր է, որ գոյություն ունի տարածության նույնպիսի մասնատելիություն, ինչպիսին ժամանակի պարագայում է,- շարունակում է նա,- միայն թե դա ընդունելը անտանելի դժվար և սարսափելի կլինի մեզ համար: Մի՞թե կարելի է պատկերացնել, որ տարածությունը, հավանաբար, կառուցված է մանր, անտեսանելի, փոքրիկ տարածությունիկներից` տարածության մոլեկուլներից, որոնցից մեկում գտնվում է, ենթադրենք, իմ մի մասնիկը, մյուսում` քո մի մասնիկը և այսպես շարունակ: Որպես ժամանակ դիտարկելիս կթվա, թե ես և դու միաժամանակ գտնվում ենք միևնույն վայրում, մինչդեռ իրականում այդ տարածությունը իր` խստորեն որոշված բջիջները տրամադրել է մեզ: Այնպես, ինչպես ժամանակի դեպքում էր թվում:
Ի՞նչ կզգային, եթե հանկարծ իմանային, որ տեսնում եմ իրենց հենց այնպես, ինչպես նրանք են այս պահին երևակայում տարածության այդ անհնարինությունը: Ի՞նչ գույներ կտեսնեի, եթե իմանային նաև, որ այդ մտքերը ես եմ թելադրում իրենց` նետելով իմ գույներն իրենց գույներին: Իմանային, որ տեսնում եմ իրենց հոգիներն այնպես, ինչպես իրենք` իմ մարմինը:
— Այդպես չի լինի,- հաստատում է նա,- որովհետև տարածությունը հենց նրանով է տարածություն, որ այնտեղ ամեն ինչ կանոնակարգված է: Տեղի իմաստով, իհարկե: Ոչ մի առարկա և ոչ ոք չի կարող գրավել ուրիշի զբաղեցրած տեղը` առանց նախապես տեղաշարժելու այդ ուրիշին: Կյանքում էլ է այդպես, թեև կյանքը տարածության ձև չէ: Չնայած… չնչին, բայց անժխտելի հավանականություն կա, որ կարող է հակառակն էլ լինել: Բայց ոչ մեր մարդկային մարմինների համար; Տեսնես ի՞նչ կասեր այս ծիտը:
Տիրուհին լռում է` մտածելով: Նա նույնպես լռում է` փորձելով չմտածել: Տեսնում եմ նրանց գույների հանդարտությունը: Թիկունքիցս դանդաղ մոտեցող սպառնալիքը ստիպում է շրջվել: Պատուհանից այն կողմ տարածությունը դանդաղ սևանում է և ահագնորեն ճնշում է ինձ: Ճչում եմ` վախից կորցնելով գլուխս. սևը դանդաղ մոտենում է, ջնջում ապակե խաբուսիկ սահմանը, հարձակվում վրաս: Սև, սևություն, աշխարհ` առանց գույների: Կյանք` առանց գույների: Աշխարհի բացակայություն: Կյանքի բացակայություն: Սև, սևություն: Ճըըըչ-ճըըչ-ճըըըչ-ճըըչ-ճըչ-ճըըըչ-ճըըըըչ-ճըըըըըչ-ճըըըըըչ-ճըըըըըըըըըչ….
Փրկիչ ձեռքերը զգուշորեն գրկում են վանդակը: Սևը հեռանում է ու անհետանում:
— Դե հանգստացիր վերջապես,- նեղացավ տիրուհին,- բայց ի՜նչ վախկոտ ես: Սարսափում է սև գույնից,- բացատրեց,- կխելագարվի, եթե երկար մնա մութ լուսամուտի մոտ: Խե՜ղճ,- փորձեց շոյել վիզս: Մի կողմ քաշվեցի: Դե լավ, մի նեղացիր,- տխրեց տիրուհին,- էլ ոնց կլիներ: Մեկ է ` շուտով ծածկելու եմ…
— Ծածկելո՞ւ ես,- զարմացավ նա:
— Քնեցելու համար,- բացատրեց տիրուհին,- ուրիշ տարբերակ չկա: Միակ միջոցը վանդակը սև կտորով ծածկելն է: Թե չէ ողջ գիշեր կճչա ու կերգի,- և փռթկաց,- ասենք, սրանից ի՞նչ երգիչ:
Նա գնաց: Նշանակում է` գիշեր է: Գիշերը ոչինչ է` ոչնչություն: Գիշերը սև է: Ոչնչությունը սև է: Սևը գո՞ւյն է: Ոչինչը գույն չունի: Եթե ունենար, գոնե մի հատկություն կունենար` սև գույնը: Եթե գոնե մի հատկություն ունենար` գոյություն կունենար: Սակայն Ոչինչը այն է, ինչ գոյություն չունի: Հետևաբար` սևը գույն չէ: Սևը գույնի բացակայությունն է, քանի որ գիշերը գոյություն չունի: Գիշերը ոչնչությունն է:
Տիրուհին շոյում է գլուխս: «Ի՞նչ ես մտածում, Չիպեր»: Սթափվեցի: Հայացքս փարվեց արևագույն ալիքներին: Տիրուհուց ճառագվող ջերմությունը բերկրանքով է լցնում ողջ էությունս: Պռնկեպռունկ երջանկությամբ լցված հիմար անոթի եմ նմանվում` այս անգամ էլ չհասցնելով արգելել, որ սևը պարուրի վանդակս: Անտանելի հիշողությունը, թե՞ վերապրումը կլանում է ինձ: Չգիտեմ` այս պահերը կրկնություն են, թե՞ շարունակություն, չգիտեմ` այս ամենը միակ, թե՞ բազմաթիվ անգամներ է տեղի ունենում: Չգիտեմ` սա ես եմ մտածում, թե՞ ոչ-ես: Չգիտեմ, թե ի՞նչ է լինելու հետո, որովհետև չգիտեմ, թե ինչ է եղել առաջ: Չգիտեմ` գալո՞ւ է վաղը, որովհետև չգիտեմ` եղե՞լ է երեկը: Խելագարվում եմ: Ելք չկա: Սև ծածկոցի տակ ջնջվելու է հիշողությունս` այսօրվա հիշողությունը: Այսօր ես վերանալու եմ: Ոչինչ չի մնալու, ոչինչ չի մնալու: Ինչ-որ բան է կատարվելու ինձ հետ, սարսափելի և իմ կամքից անկախ պարտադրանք: Տիրուհին դրան քուն է անվանում: Կա նաև արթնություն` վաղը: Սակայն ես արդեն չեմ իմանա` լինելո՞ւ է վաղը: Երեկը եղե՞լ է արդյոք, երեկվա վաղը այսօ՞ր է: Երբեք չեմ իմանա: Ոչ ոք չի իմանա: Իմանա էլ` չի կարողանա ինձ բացատրել: Ես գոյություն ունեմ միայն այսօր: Միայն հիմա` երեկվա ու վաղվա արանքում, եթե գոյություն ունեցել են երեկն ու վաղը: Վաղը այսօր կլինի, վաղը նորից կփորձեմ հիշել, թե ինչ է եղել երեկ: Նորից աչքերս կբացեմ ու կտեսնեմ սարսափելի սևը, կճչամ այնքան, մինչև կարթնանա տիրուհին, դժգոհ կասի` «Է, Չիպեր, թողնեիր քնեի, էլի°»: Նորից կողջունի ինձ, կփայփայի ու կկերակրի: Նորից ինձ կթվա, թե ծնվել եմ այսօր` աչքերս բացելու պահին, ծնվել եմ և ունեմ տունը, տիրուհուն, վանդակը` որպես իմ տուն, չնայած ողջ տունն իմ տունն է, իսկ ես իմ տիրուհու տերն եմ, և ոչ ոք, բացի ինձանից, չգիտի այդ մասին: Նորից կթվա, թե սև ծածկոցը վանդակիս վրայից վերցնելը խորհրդանշում է ծնունդս, իսկ ես սպասում եմ իմ ծնունդին` նախապես իմանալով, թե ինչ է սպասվում ինձ: Ոչինչ չեմ կասկածի երեկվա ու վաղվա մասին: Վստահ կլինեմ, որ եղել է ու կա այսօրը` միայն ու միայն այսօրը: Այն պահից սկսած, երբ վանդակիս վրայից տիրուհին կվերցնի այս կտորը, և ես լույս աշխարհը կտեսնեմ, մինչև այն պահը, երբ այսօրվա մեջ նորից կբախվեմ սևության հետ, ես ոչինչ չեմ մտածի ո°չ այսօրվա, ո°չ վաղվա, ո°չ երեկվա մասին: Մինչև կիջնի գիշերը` սևը` գոյություն չունեցողը, վանդակս կծածկեն սևով` ոչնչով, կճչամ, պատեպատ կխփվեմ, ճաղերը կկտցահարեմ ու չեմ իմանա ամենակարևորը` առաջին և միակ անգամ է սա տեղի ունենում, թե՞ իսկապես կան երեկն ու վաղը, և իսկապես այս ամենը` կյանքը, մեկ օրվա անընդունելի կրկնությունն է, որն ունի բազմաթիվ անէական տարբերակներ` այսօր անվանյալ. օր, որի վերջում ես կճչամ, պատեպատ կխփվեմ, ճաղերը կկտցահարեմ և երբեք չեմ իմանա` կյանքը միայն մեկ օրից է բաղկացած, թե օրերից, որոնք մեկ օրվա սարսափելի կրկնություններն են:
5 անգամ հղվել է՝