Ֆրանսերենից թարգմանեց Գառնիկ Մելքոնյանը
Այն ժամանակից ի վեր, երբ մարդը կարողացավ նվաճել տարածությունը իր մեքենաների շնորհիվ, դիտարկել կյանքի ու վերարտադրության երևույթները շնորհիվ անսահմանորեն փոքրի հետազոտման, բացատրել պատմական ժամանակի զարգացումն ու փորձել իր ձեռքը վերցնել դրա տնօրինությունը շնորհիվ քաղաքատնտեսության ու ընկերաբանոթյան զարգացման, մարդը հաճույքով պնդում է, որ Աստված դարձել է մի անօգուտ կանխավարկած, որի կարիքը “հասուն մարդն”, իբր, այլևս չունի: Ինչ արարչագործության գաղափարին է վերաբերում, դրա մեջ նա տեսնում է ոչ միայն հրեա-քրիստոնեական մի առասպել, որը կարելի է հոգեվերլուծության ենթարկել, այլև ճնշիչ մի գաղափար, որը մարդուն ստիպում է կարծել, թե ամեն ինչ արդեն արված է, որ արևի տակ այլևս ոչ մի նոր բան չկա, բաներ, որ ամեն օր հերքում է հետզհետե թափ առնող գիտական առաջընթացը:
Այսպիսով ուրեմն, արարչագործության, մեղսագործության ու փրկության հասկացությունները փոխարինվում են մարդու կողմից անընդհատ արարելու գաղափարով, մարդ, ով պահպանելով աշխարհը՝ անդադար այն վերափոխեու համար, շարունակաբար վերստեղծում է ինքն իրեն: Այդպիսով, Ծննդոցի Աստծուն կոչ է արվում իր տեղը զիջել Մարդուն, որն ինքնաարարիչ էակ է և շարունակական արարման հեղինակ:
Բոլոր այդ տեսակետները հաճախ են արծարծվում քրիստոնյաների կողմից, որոնք հիշեցնում են, որ մարդը արարվել է Աստծո պատկերով կամ, ըստ սուրբ Պողոսի՝ մենք Աստծու “գործակից ենք” (Ա Կորնթ.3:9): Այնուհետև, հիմնվելով “Vox populi, vox Dei” մտքի վրա՝ կատարում են Աստծո մարդաբանականացում և Քրիստոսի ընկերայնացում՝ նրան վերածելով մարդկանց միջև կապի: Շարունակական արարչագործության այդ տեսությունը չարի, փրկության ու մեղքի գաղափարները դնում է չակերտների մեջ, պնդելով, որ փրկությունը կատարվում է շնորհով և ոչ թե գործերով, ինչը հաստատում է Քրիստոսի հայտարարությունը. “Իմ Թագավորությունն այս աշխարհից չէ”:
Այսպես զարգանում են արդիական բազմաթիվ առասպելները, որոնք հավակնում են ապաառասպելականացնել արարչագործությունը, բայց, որոնք, ինչպես կտեսնենք, չընդունելով cosmos-ը քաոսից ծնված լինելու գաղափարը, այդ cosmos-ը սակայն, նետում են քաոսի մեջ՝ ասելով, թե այն ծնունդ է առել պատահականությունից, որպեսզի հետո, նրան դարձյալ այդ պատահականությանը վերադարձնեն:
Ծննդոցի պատմությունը տեխնիկական հնարքների բացատրություն չէ, որոնցով բնություն պատրաստելը հնարավոր եղավ. դա մի պատմություն է, որը մեզ լսել է տալիս, քանզի դա Խոսքն է, որ էր ի սկզբանե, որը խոսում է և որը, խոսելով՝ արարում է. “Թո՛ղ լույս լինի, ու լույսը եղավ”: Իրերը վերափոխելու համար դրանց վրա աշխատելով` մարդը պետք է օգտագործի ոչ միայն շինարարական նյութեր, այլև գործիքներ, նա ընդունակ չէ Կեցությունը ծնունդ տալ ոչնչից, լոկ իր Խոսքով: Ու նա ցավագնորեն զգում է դրա հետևանքները, քանզի որքան էլ լինել ու սիրել բայերը խոնարհի հրամայականով, նա իրերին կամ անձանց չի տալու հրաման, որը դրանք կյանքի կոչեր կամ սեր սերմաներ սրտերի մեջ:
Բայց լսել բայը արագորեն ընդունվեց որպես հասկանալ բայի հոմանիշ. դրանից հետո այլևս չուզեցին ականջալուր լինել Իմաստին, Իմաստի, որը խոսում է մեզ հետ ու խոսում մեր մասին. ուզել են հասկանալ, այսինքն՝ ինչպես ցույց է տալիս ստուգաբանությունը, ըմբռնել: Ըմբռնել մտքի ու գործողության միջոցով. ուզել են ամեն ինչ իրենց ձեռքը վերցնել ու այլևս չեն ուզել լսել որևէ բան:
Այդ պահից ի վեր, աստղագիտությունը, երկրաբանությունը, ֆիզիկան, քիմիան և այլն, մոբիլիզացվեցին աշխարհի կառուցվածքները մեզ հասկանալ տալու և ըմբռնելու համար: Այդպես ծնվեցին բազմաթիվ տիեզերաբանությունները, որոնց կպցրին գիտական ծանրակշիռ ածականը: Արդ, եթե իսկապես ուզում են քննադատական միտք ցուցաբերել և ոչ թե դրապաշտական կուրություն, կարևոր է կատարել բազմաթիվ հավաստումներ:
Նախ և առաջ, այդ գիտաճյուղերը, որ հիշատակեցինք, բնավ չեն բավարարվում դիտարկումներ ու բանականորեն անհերքելի փորձարկումներ կատարելով. դրանք օգտագործում են իսկապես ճշգրիտ ու վերահսկելի փաստեր, որպես շարունակական հետազոտությունների հիմքեր: Այդպիսով, ի վերջո, անդադար հիմնվում են փորձարարության վրա, որպեսզի ավելի լավ կարողանան անտեսել այն՝ կարծելով, թե անցնում են այնկողմնայինի ոլորտը: Կարճ ասած, այլևս չեն բացատրում, այլ պատմում են, այլևս չեն տրամաբանում, այլ հաստատում են:
Դա այնքան ճշմարիտ է, որ ամեն մի գիտնական ունի իր փոքրիկ, յուրահատուկ տիեզերաբանությունը, ամեն մեկն ունի իր պատմությունը, որի մեջ նա իր տիեզերաբանությունը չի ներկայացնում որպես զուտ ենթադրական մի բան, այլ` որպես գիտական մի կանխավարկած, որի առաջ պետք է խոնարհվել: Այնպես որ, գիտությունն ի վերջո դարձավ առասպելներ սարքող հսկա մեքենա: Բայց բոլոր այդ հեքիաթները, որոնցից կարելի է կազմել մի հատընտիր, օգտագործում են մի եզրաբանություն, որն անտեղյակ մարդու վրա տպավորություն է գործում, եզրաբանություն, որից անգիտակցաբար պահանջում են ոչ թե բացատրել փաստերը, այլ` դրանք փոխարինել: Այստեղ խոսքը բանականությունը վախեցնելու և ձեռնածելու մի մտավոր հնարքի մասին է: Կանտը արդեն մերկացրել էր այն փորձերը, որոնք ներկայանում էին որպես գիտական մտահայումներ բնության ծագման մասին, և նա խնամքով տարբերակում էր ֆիզիոգրաֆիան կամ բնության բանական նկարագրությունը, ֆիզիագոնիայից, որն անվերահսկելի պատմությունների ամբողջությունն է աշխարհի սկիզբների մասին:
Բայց գիտական հավակնություն ունեցող բոլոր այդ առասպելների հեղինակները, վաղ թե ուշ, այս աշխարհը կազմակերպելու համար մի առաջնորդող սկզբունքի կարիք են ունենում. արդ, քանի որ նրանք չեն ուզում բացահայտորեն դիմել դրան, ոգեկոչում են մի նոր Աստծու՝Պատահականությունը: Մեզնից պահանջում են “հասկանալ”, որ միլիարդավոր ատոմները այն բանի, ինչը պիտի ծնունդ տար տիեզերքին, իրենց առաջ ունեին միլիարդավոր դարեր՝ միլիարդավոր միացություններ կազմելու համար: Եվ, “վերջապես”, այդ բոլոր միախառնումներից, որ լոկ պատահականության արդյունք են, մի օր մեր աշխարհը սկսեց հառնել ու զարգացում ապրել…
Այդ Պատահականությունը, անպայման պետք է ասել դա, մի իսկական Deus ex machina է, Աստծո փոխնյութը (erzatz): Բացի այդ, մոռանում են, որ նման Պատահականությունը պարտադրաբար աշխատում է տվյալի վրա, տվյալ, որը տրված է ինչի՞ կողմից: Արդ, հայտնվում ենք մի խնդրի առջև, որն ավելին է, քան խնդիրը. կարելի՞ է արդյոք հաշվետվություն տալ տվյալի մասին այդ տվյալի միջոցով: Մի՞թե չպիտի ոգեկոչել նրան, ով տվել է այն:
Իհարկե անպայման պիտի պատասխանեն, թե. “Ձեր այդ տվողին դուք անվանում եք Աստված, բայց որտեղի՞ց եք նրան դուրս բերում”: Բայց այդ դասական առարկությանը կարևոր է տալ հետևյալ հարցը. Ի՞նչն է ավելի ազնիվ. խոսել Աստծու մասին՝ ընդունելով, որ գտնվում ենք մի առեղծվածի առջև ու խոստովանել, որ չենք կարող ամեն ինչ հասկանալ, ու պետք է գոհանանք լսելո՞վ, թե՞ պնդել, որ կարող ենք ամեն ինչ հասկանալ ու տրվել մտային աճպարարությունների: Ո՞րն է ավելի ազնիվ, ավելի ողջամիտ և, ի վերջո, ավելի քննադատական. ընդունել առեղծվածը ու առեղծված էլ կոչե՞լ այն, թե՞ ամեն մեկին հատուկ մի ծածկոցով փակել՝ հավակնելով, թե այդ առեղծվածը վերացրել են:
Աշխարհի ինքնասերումը չի կարող ելնել ոչնչից: Այդ առումով առանձնապես կարևոր է տեսնել, թե ինչպես Ժակ Դերիդայի նման փիլիսոփան կաշվից դուրս է գալիս՝ մեզ ասելով մի դատարկության մասին, որն, ըստ նրա, սկիզբն է, մի հետքի մասին` առանց այդ հետքը թողնողի.Կեցությունը, ինչպես և Ոչինչը նա դուրս է մղում բացասական աստվածաբանություններից` մեզ ասելու համար, թե հետքը զուտ շարժում է, մի տարբերություն է, որը տարբերություն է ստեղծում, հետք, որը պետք է ջնջվի ներկայություն ու պարուզիա չլինելու համար, ուստի “հետքը սերմնային հիմք չէ, այլ մահացու սկիզբ է”: Որեմն չկա կենտրոն, կենտրոնը չունի բնական տեղ, դա ոչ-տեղ է, որի մեջ անսահմանորեն խաղարկվում է նշանների փոխարինումը: Իմաստը բխելու էր նշանների խաղից, և չէր լինելու դրա հիմքը: Այստեղ գործ ունենք մի փիլիսոփայի հետ, որը չի իմանում ինչով փոխարինի Յահվեին, և մեզ ասում է, որ իր գաղափարները շատ դժվար մտածելի են, որպեսզի չխոստովանի, որ դրանք ընդհանրապես մտածելի չեն:
Աշխարհի ծագմանը վերաբերող արդիական առասպելները նորից հայտնվում են ու շարունակվում կյանքի ծագմանը վերաբերող առասպելների մեջ: Մեզ կրկնում են, թե միլիարդավոր տարիների ընթացքում տեղի են ունեցել միլիարդավոր քիմիական հակազդեցություններ ու միացություններ, և օրերից մի օր, դրանցից մեկից ծնվել է կյանքը: Հենց այդպես է մեզ ասում Ժակ Մոնոն, ով նույնպես ոգեկոչում է Պատահականությունը որպես Մեծ Մանիտուի: Մոնոյի դեպքը առանձնապես հստակ է ու կարևոր. ահա մի կենսաբան, որի գրքերը մեծ հաջողություն ունեն. այդ գրքերը ստեղծվել են երկու բաներից: Դրանք պարունակում են նախ և առաջ բանիմաց գիտնականի գիտական դիտարկումներ, ով գիտե, թե ինչի մասին է խոսում: Նման դիտարկումները վեր են ընթերցողների ըմբռնելիության կարողությունից, քանզի նրանք չեն տիրապետում անհրաժեշտ գիտական պաշարի, որպեսզի կարողանան դրանք ըմբռնել: Բայց այդ գրքերը պարունակում են նաև անհավատալիորեն խղճուկ մի մետաֆիզիկա, այնպիսի մի ճապաղություն, որը կստիպեր ամաչել իրեն՝ M.Homais-ին: Ու այդ անսահման աղքատ մետաֆիզիկան է, որը միացնում է գիտական մտահայեցողությունները, և միաժամանակ` կազմում դրանց եզրակացությունը: Արդ, եթե նման աշխատությունները best seller-ներ են, ապա հենց այդ մետաֆիզիկայի պատճառով, որը հասանելի է ոչ քննադատական մտքերին և ոչ թե իսկապես գիտական դիտարկումների առարկա դառնում: Բայց այդ ճապաղությունները սրբացվում ու գեղեցկացվում են ֆիզիկա-մաթեմատիկական մի ապարատով, որից անտեղյակ մարդը կարծում է, թե այն դրանց տալիս է անկասկածելի խորություն ու ապացուցողական խստություն: Այդ պահից ի վեր, միջին ընթերցողը, հայտնվելով ծեծված ճշմարտությունների առջև, որոնք իրեն բոլորովին չեն շփոթեցնում, կարծում է, թե դրանց միջոցով իր համար հասանելի են դառնում նաև այն ճշմարտությունները, որոնք երաշխավորում են դրանք: Ու իրեն թվում է, թե ինքը ևս դարձել է գիտնական:
Այստեղ գործ ունենք մտավոր ահաբեկման մի նոր եղանակի հետ, որը գիտությունը դարձնում է ոչ թե իմացության գործիք, այլ` չիմացության ու մակերեսայնության պրոթեզ:
Կյանքի ծագման, որպես պատահականության արդյունքի մասին մտահայեցումները շարունակվում են՝ նպատակ ունենալով այն, որ մենք “ներկա գտնվենք” կենդանի օրգանիզմների, կենդանիների ու վերջապես մարդու աստիճանական ծննդին: Որտեղի՞ց է մարդը ծնվել. Կենդանուց. սա էլ՝ կյանքից, կյանքն էլ՝ նյութից, — ասում են մեզ: Եվ այս ամբողջը պատահականության արդյունք է: Ահա սա է նոր ուղերձը:
Ու այստեղ է, որ պետք է խոսենք հեղաշրջման տեսության մասին՝ ենթարկվելով խավարամիտ համարվելու վտանգին: Հեղաշրջման տեսությունը (evolutionisme) ուզում է համարվել գիտական տեսություն. իրականում այն միայն խրատական պատմություն է: Նախ և առաջ, մոռանում են, որ շատ կենսաբաններ մերժում են այդ կանխավարկածը՝ ընդգծելով, որ հեղաշրջման տեսությունը բավարարվում է՝ պատմելով ու ընդհանրացումներ կատարելով. բացի դրանից, պետք է ընդունել, որ այդ բնագավառում ելակետային վարկածի փորձարկման միջոցով յուրաքանչյուր ճշգրտում լաբորատորիայում անհնար է: Հետո պետք է հիշեցնել, որ հեղաշրջման տեսությունը եղել է շատ փիլիսոփայությունների մարտական ձին. նյութապաշտություն, ոգեպաշտություն, դրապաշտություն, խորհրդապաշտություն: Վերջապես չպետք է մոռանալ, որ այդ տեսության ամեն մի կողմնակից ունի կենդանական տեսակների իր պատկերացրած ծագումնաբանական ծառը. ու այդպես հայտնվում ենք ոչ թե ծառի, այլ մի իսկական անտառի առջև:
Ըստ էության, հեղաշրջման տեսությունը տոտեմիզմի կեղծ-գիտական ձևն է միայն: Երբ ավստրալական նախապատմական մարդիկ ասում են, թե իրենք ծագում են կենգուրուից, ապա նախատրամաբանական մտքի այդ գեղեցիկ օրինակը անմիջապես հերքվում է, ինչը նախնադարյան մարդուն դարձնում է փորձարկման չենթարկվող էակի, ում պակասում է անհնարինի զգայությունը և որի համար ցանկացած բան կարող է լինել որևէ այլ բանի պատճառը: Բայց երբ այդ տեսության կողմնակիցը մեզ ասում է. “Մենք ծագում ենք կապիկից” (կամ ձկից), ամենքը պատրաստ են ընդունել, որ դա գիտական տեսություն է: Արդի ժամանակների մարդը չի կարմրում, երբ հավակնում է, թե ինքը կապիկից է առաջացել, բայց իրեն կհամարեր պատվազրկված, եթե հավատար, որ ստեղծվել է Աստծու կողմից:
Եթե այդ կեղծ-գիտական տեսությունը նրան գրավում է, ապա ոչ այն պատճառով, որ իրեն համոզել են այն “ապացույցները”, որ այդ տեսությունը ներկայացնում է, այլ այն բանի համար, որ ինքը այն տպավորությունն ունի, թե հեղաշրջման տեսությունն իրեն ցույց է տալիս, որ ինքը գերազանցել է իր նախնուն, մինչդեռ հրեա-քրիստոնեական աստվածաբանությունը իրեն դարձնում է Արարիչ Հորից կախյալ մի զավակ: Մարդը գայթակղված է հեղաշրջման տեսությամբ ու այդ տեսությունը վերջնամշակել է, քանզի ուզում է լինել արարչագործության արքա, բայց ոչ թե աստվածային իրավունքով, այլ` մի արքա, ով ինքն իրեն է թագադրում, ինչպես Նապոլեոնը: Ու իր համար ընտրել է նախնիների՝ ձգտելով հնէաբանական ժամանակի մեջ փնտրել ու գտնել իր կազմախոսական ու մտավոր կառուցվածքների ծագումնաբանությունը:
Կարճ ասած, հեղաշրջման տեսությունը մարդու մոտ ամրապնդում է այն գաղափարը, թե լինելով հասարակ բնության արդյունք, նա ի վերջո ինքնարարիչ էակ է:
Այդ ինքնարարիչ էակը, այդ ոչ ոքի զավակը, իրեն համոզելու է, թե ինքն ընդունակ է շարունակական վերափոխման ու վերակառուցման:
Նախ և առաջ, նա ինքն իր մասին մտածելու է որպես հանրույթային ու տոհմական էակի և իրեն բնորոշելու է որպես ինքնարարիչ էակի` պատմության մեջ ու պատմության միջոցով: Ինչպես Փյունիկը, որ վերածնվում էր իր մոխիրներից, նա հավաստելու է, թե ինքը լինելիության մեջ գտնվող մի էակ է, ով ինքն իրեն քանդում է ու վերակառուցում շարունակաբար: Այդ պահից ի վեր, Ճշմարտությունը դադարում է հավիտենական կանոն լինելուց և դառնում է կանոն` լինելիության մեջ: Մարդն իրեն համարում է մի էակ, ով ստեղծում է ճշմարտություն, արժեքներ, ով դրանք նորացնում է ու վերափոխում՝ պնդելով, թե չկա ոչ մի անփոփոխ բան, որը գրված լինի ինչ-որ անմտահասանելի երկնքում: Այդպիսով, ծնվում է շարժում հանուն շարժման և փոփոխություն հանուն փոփոխության գաղափարների պաշտամունքը:
Այնուհետև, նա իր մասին մտածելու է որպես անհատի և առաջ է քաշելու ստեղծագործական ունակության (creativite) գաղափարը: Այդ բառեզրը, որ վերջերս է ձևավորվել, դարձել է մի իսկական կախարդական դեղախառնուրդ. այն ձգտում է հավատացնել, թե ամեն մարդ հանճար է, բայց՝ կապանքների մեջ, և որին նոր ու ազատարար մեթոդները թույլ կտան ազատագրվելու դրանցից: Դուք Ռասին էիք՝ գումարած Ռեմբո՝ գումարած Մալարմե, բայց ոչ ոք դա չգիտեր, անգամ դուք, քանզի մեծ սխալ էին գործել՝ ձեզ ուղղագրություն սովորեցնելով: Դուք Նյուտոն էիք՝ գումարած Էյնշտեյն, բայց դուք դա երբևէ չէիք նկատել, որովհտև ձեզ սովորեցրել էին հաշվել: Այդպես, բոլոր կողմերից բուսնում են մշակութային “Կենտրոններ”, մեթոդներ, որոնք հավակնում են, թե կարող են հայտնաբերել, ազատագրել ու զարգացնել ձեր ստեղծագործական ունակությունները, և պնդում են, թե կարող են ձեր մեջ հայտնաբերել թաքնված հեքիաթային մի գանձ, որի մասին դուք գաղափար անգամ չունեիք:
Ուստի ստեղծագործական այդ ընդունակությունը դարձել է դատարկությունն ու ոչինչը ծածկող դիմակ: Ըստ այդմ, զմայլվում են ստեղծագործ-երեխայով, որն արագորեն դառնում է արքա, բռնակալ, եսակենտրոն-նարցիս, որը շարունակական ինքնապաշտամունքի մեջ է: Սակայն, նորակերպորեն, բայց նշանակալիորեն, այդ ստեղծագործ ունակության զարգացումը արհեստավարժների ձեռքում դառնում է երեխային շահագործելու միջոց՝ նրան ազատագրելու պատրվակով: Ու այդպես, ընկղմվում են դատարկ բաների, այնուհետ՝ բռնակալության մեջ:
Ի՞նչ է կատարվում այդ ինքնարարիչ էակի հետ, որը խորասուզված է տիեզերքի ծագման, կյանքի կամ իր տեսակի ծագման մասին խրատական հեքիաթների մեջ: Այդ ինքնարարիչ էակը իրեն խորապես անբավարարված է զգում այն բանի համար, որ ինքը միայն իրեն է պարտական համարում ու պարտավոր է ամեն ինչ դուրս բերել ինքն իրենից: Ահա ինչու Վերանցականությունը, որ ինքը մերժել է, և կորուսյալ Եդեմը, որն ինքը ժխտել է, փոխհատուցվում են Երկրի վրա իր հայտնվելու մասին մտահայեցողական առասպելաբանություներով:
Սա է այն գործառույթը, որ կատարում են այսօր բոլոր այլմոլորակայինների մասին պատմությունները, որոնք ձգտում են ապացուցել մարդուն, որ ինքը եկել է մի այլ տեղից: Բոլոր այդ պատմությունները մեծ նշանակություն են ստացել և ունեն շատ մեծ հաջողություն. ամեն օր լույս են տեսնում գիտա-ֆանտաստիկ բնույթի հնագիտական աշխատություններ, ըստ որոնց՝ նախակոլումբոսյան Պերուում, հին Եգիպտոսում և այլն, գտնվել են այլ մոլորակներից եկած տիեզերանավերի վայրէջքային ուղիների “կասկած չհարուցող” ավերակներ: Մարդուն բացատրելով, որ նա ծագում է մի էակից, որը եկել է մեկ այլ աշխարհից, փորձում են պատասխանել այն հարցին, որն ինքը անդադար տալիս է. Որտեղի՞ց ենք գալիս: Այսպիսով, աստվածաշնչյան պատմությունը չեն ուզում լսել ու հասկանալ, բայց մարսյան ժամանակագրությունները լսում են կրոնական իմաստով և հավատում դրանց գիտականությանը: Այսօր այլմոլորակայինը դարձել է նոր տոտեմ, որը փոխարինել է Դարվինի կապիկին:
Ի վերջո, ո՞ւր է տանում մարդու և տիեզերքի այդ ինքնարարումը, որ, սակայն, խաբեությամբ դիմում է արտաքին ուժերի: Դուրս ելնելով պատահականությունից՝ այն վերադառնում է պատահականության գիրկը. պատահականությունը իր ալֆան ու օմեգանեն: Հայտնի է, որ Նիցշեն ուզում էր պատահականորեն արտահայտությանը տալ բացառիկ ազնվություն. նրա կարծիքով, իրոք, չկա նպատակ, ու պետք է պատերազմ վարել “նպատակի քարոզիչների դեմ”: Ուստի պետք է հանձնվել ու վստահել պատահականությանը, քանզի միայն նա է իսկապես ազատարար, պատահականությունը դարձել է մարդկության նոր փրկիչը: Այդպես ջանում են մեկնել բոլոր ուղղություններով, վերառնել ամեն մի ընտրություն, հանձնվել ամեն տեսակ խաղերի ու փորձարկումների, կատարել հնարավոր ամեն տեսակ զուգավորումներ, ամեն տեսակ հանդիպումներ, ամեն տեսակ կապեր: Հանձնվում են պատահականությունների, որոնք համարվում են արդյունավետ, այլևս չեն ձգտում գնալ մի ճանապարհով, որը տանում է ինչ-որ տեղ, այլ բավարարվում են “ուղիներ” ուրվագծելով: Ահա ինչու happening-ը (պատահմունքը) դարձել է ոչ միայն ներկայացում, այլև ապրելու եղանակ ու աշխարհայացք:
Դա է պատճառը, որ Աստծո Մահվան ուրախալի ազդարարմանը հաջորդեց մարդու մահը. “Չկա մարդու ո՛չ էություն, ո՛չ գոյություն”,- ասում են արդի հակամարդակենտրոնությունները: Մարդը լոկ անցողիկ պատկեր է, որ գծագրված է աշխարհի պատմությունը կազմող դաշտերի կողմից: Ոգևորությամբ ազդարարում են նաև արվեստի մահը, արվեստ, որը մերկացվում է որպես վերնախավի գործունեություն, մի բան, որ դասակարգային հասարակությունը տարբերում է Արվեստի գործից, որը ծնվում է պարզ աշխատանքի արդյունքում: Աստծո Մահ, Մարդու Մահ, Արվեստի Մահ,- բոլոր այս գոռում-գոչյունները միանում են, որպեսզի ի վերջո դառնան մեկ-միասնական բղավոց. Կեցցե՛ Մահը: Քանզի ապրում ենք մի դարում, երբ մարդը ջանում է հաղթել մահվանը բժշկության և քաղաքատնտեսության առաջընթացի շնորհիվ, ինչպես և այն առաջընթացի, որի մեջ նա տոնում է մահվան հաղթանակը:
Այդպիսով, վերագտնում ենք Բոդլերի Ճանապարհորդություն բանաստեղծության եզրափակիչ մասը, որ ոչ միայն ամենագեղեցիկ բասնաստեղծություններից է, այլև մարդկային դրության ամենազգայացունց նկարագրություններից մեկը: Բոդլերի համար,
Իր Իկարիան փնտրող մի նավ է մեր հոգին:
Բայց մարդը, որ մեկնում է, վերադառնում ու դարձյալ մեկնում, մշտապես խենթի նման վազում է հայտնաբերելու համար այն նավահանգիստը, ուր պիտի կարողանար ի վերջո գտնել այնքան բաղձալի խաղաղությունը. բայց նա իզուր է կտրում -անցնում երկրային տարածությունը.
Եվ մարդը անդադրում որոնելով դադար,
Վազվզում է անխոնջ, խոլ ու խելագարված:
Ահա ինչու, մարդն, ի վերջո, դիմում է Մահվանը.
Բարձրացրո՛ւ Խարիսխը, ո՜վ մահ՝ ծեր նավապետ,
Բարձրացրո՛ւ, հեռանա՛նք այս Երկրից ձանձրալի:
Եվ մարդը ձգտում է խորասուզվել անդունդի խորքը,
Դժոխք թե Երկինք, ի՜նչ փույթ: Սուզվել Անծանոթի խորքը, որ գեթ Նորը գտնենք:
Մենք նման ենք այդ ճանապարհորդներին. ու եթե նրանց նման ոգեկոչում ենք Մահը, ապա նրա համար, որ անգիտակցորեն մտածում ենք, որ այն կարող է վերափոխություն կատարել մեր կեցության մեջ: Չպե՞տք է արդյոք, որ թրթուրը մեռնի, որպեսզի թիթեռ ծնվի: Նիցշեից ի վեր, մարդը մի՞թե չի կրկնում, որ ինքը մի կամուրջ է, որը թույլ է տալու հասնել Գերմարդուն կամ ինչ-որ Մուտանտի: Սրանք են այն պատճառները, որոնց համար մեր ժամանակակից մարդը գլխապատառ նետվում է մշակութային ու քաղաքականապես ինքնասպան վարքերի մեջ, որոնցից սպասում է իր ավարտի արագացումը, որից հետո ի հայտ է գալու մի նոր էակ, ով ավելի գեղեցիկ է, ավելի ոգևորող, զուտ այն պատճառով, որ անծանոթ է: Այնպես որ, գովազդային “Այլ տեղից եկած անսովոր համ”-ի մասին շատ հայտնի հայտարարությունը դարձել է մի տեսակ մետաֆիզիկական ծրագիր. բացվե՛նք բոլոր անսովոր համերին, որ եկել են ուրիշ տեղից, դո՛ւրս գանք ինքներս մեզնից, ու դրա համար նախ ավերե՛նք ու կործանե՛նք: Մի՞թե Բակունինը չէր ասում, որ “ավերելու հրճվանքը արարելու հրճվանքի հետ գնում է կողք կողքի”: Այդպիսով, բազմապատկվում են զոհասեղանները, որ կառուցվել են բռնության աստվածների պատվին. պետք է “քանդել”,- պնդում են բոլոր կողմերից: Այսօրվա մարդը նման է Սամսոնին, որին այլևս չի ոգեշնչում անհաղթահարելի հավատքը, ու նա անելու է այնպես, որ աշխարհը, որի մեջ ինքը բնակվում է, փլվի իր վրա, որպեսզի կարողանա մեռնել դրա ավերակների տակ՝ սպասելով ինչ-որ նոր ճարտարապետի, որն ունակ լինի հնի փլատակներից կառուցելու նոր շենք:
Ի վերջո, արարչագործություն գաղափարի վերացումը, արարչագործություն, որին մարդը պարտական է իր ինքնությունը, տանում է ավերման ու մահվան ջատագովության: “Մա՛հ, ու՞ր է քո հաղթանակը” բացականչությանը այսօր հաջորդում է մարդու հուսահատ բղավոցը. “Օ կյա՛նք, որտե՞ղ է քո իմաստը”: Իր իսկ աստվածը դառնալ ցանկանալու համար, մարդը, այն հայելու մեջ, ուր իրեն է նայում, այլևս տեսնում է իր ծամածռված դեմքի քմծիծաղները միայն, որի պատճառով իր մեջ ցանկություն է առաջանում անել ցանկացած բան, որը կարողանա նրան պոկել ինքն իրենից:
Վերջին մեկնաբանություններ