Անսահմանության սահմանները
-Եթե մեկնումեկը ձեզ ասի, թե մարգագետնի այն կողմում վերջանում է օրը, մի՛ հավատացեք: Դա սուտ է, չլսված մի սուտ: Եվ դա ոչ մի ընդհանուր բան չունի ոչ արեգակների, և ոչ էլ թիթեռնիկների հետ:
Ո՞վ կմտածեր, թե ես այսօր կսկսեի խոսել:
Երեկ ես բոլորովին չէի խոսում: Թափահարում էի թևիկներս ու պտտվում այս ու այն կողմ: Երեկ ինձ անընդհատ թվում էր, թե ինչ որ բանից ուշանում եմ: Իսկ ինչի՞ց, ինքս էլ չգիտեի: Պարզապես ինձ մի օր ժամանակ էր տրված երեկ, մի կապույտ երկինք ու մի մարգագետին, բերնեբերան լցված գույնզգույն ծաղիկներով, մեղուներով, ծղրիդներով և այն ամենով, ինչը դարձնում է մեր կյանքը վայրկյանի պես կարճ ու հավերժության պես հեքիաթային:
Նույնիսկ վերջը, ինչին սրտատրոփ սպասում էինք բոլորս, այնքան էր գեղեցիկ ու լուսավոր, որ ոչնչով չէր տարբերվում սկզբից:
-Եթե մեկնումեկը ձեզ ասի, թե վերջում մութ է լինելու, մի հավատացեք, դա սուտ է, չլսված մի սուտ, և այդ սուտը նրանց համար է, ովքեր դեռ ոչինչ չունեն:
Ես էլ երեկ դեռ ոչինչ չունեի:
Ես էլ ուզում էի ամեն ինչ ունենալ: ՈՒզում էի, որ այն ամենն, ինչ տեսնում եմ ու լսում, իմը լինի:
Բայց այսօր ես ասում եմ ձեզ՝ դա անհնար է և անիմաստ: Մեզանից ոչ մեկը չի կարող մեկ ուրիշինը լինել:
Այսօր ես հասել եմ մարգագետնի վերջին, գիշերը քնել եմ խոտերի ու ծաղիկների մեջ ու հիմա շարունակում եմ թռչել ու թռչել, թեկուզ շատերին թվում է, թե ահա արդեն երկրորդ օրն է, պտտվում եմ ընդամենը մի ծաղկի բոլորը:
Իսկ ես՝ ասում եմ ձեզ,- սերը, հենց դա է, որ կա:
Այսօր իմ շուրջն արդեն և երեկվա օրն է, և այսօրվա: Ես չգիտեմ, թե դեռ քանիսն են լինելու հետո, բայց արդեն հիմա կարող եմ ասել,- նրանցից ոչ մեկն էլ, միևնույն է, չեն նմանվի մեկը մյուսին:
Դրա համար էլ, ես առանց ափսոսանքի նվիրում եմ ձեզ վաղվա օրվան: ՈՒ եթե մեկնումեկն ասի, թե մարգագետնի վերջում ավարտվում է օրը, մի՛ հավատացեք, դա սուտ է, ընդամենը մի օրվա սուտ:
Փոխարինողը
Երբ ինձ ասացին, թե փոքրիկ երջանկության փոխարեն ունենալու եմ շատ մեծ երջանկություն, ես, իհարկե, անչափ ուրախացա:
Նույնիսկ միանգամից չհավատացի ականջներիս:
Խնդրեցի, որ մի անգամ էլ կրկնեն:
Ես դեռ շատ էի փոքր: Իմ ունեցած-չունտցածն էլ էր փոքր: Ինձանից բացի, բոլորը նրանց խաղալիքներ էին համարում:
Իսկ ինչքան էի ուզում մի մեծ բան ունենալ: Կարելի է ասել՝ երազում էի:
-Երջանկությու՞ն:
Ես ոչ գիտեի, թե ի՞նչ բան է այդ երջանկություն կոչվածը, ոչ էլ ուզում էի իմանալ:
-Թող գաղտնիք մնա,- մտածեցի,- այդպես ավելի լավ է:
Այդպիսով, ես միանգամից և մեծ երջանկություն կունենամ, և մեծ գաղտնիք:
Հետո ինձ ասացին, որ մեծ երջանկությունը հենց այնպես չեն տալիս: Ասացին, որ ինձ նախապատրաստելու են դրա համար:
-Ես դեմ չեմ,- մտածեցի: Մանավանդ, որ նրանք այդ ամենը ժպիտով էին ասում: Ես մտածում էի, որ ժպիտով դժվար թե վատ բաներ ասեն:
-Ես այդպես չեմ կարող, ուրեմն՝ նրանք էլ չեն կարողանա,- որոշեցի:
Ասացին, որ մեծ երջանկության համար մեծ տեղ է հարկավոր:
-Ես համաձայն եմ,- գլխով արեցի ես:
-ՈՒրեմն հարկավոր է տեղ ազատել նրան, շատ մեծ տեղ:
-Համաձայն եմ,- կրկնեցի ես:
Երբ սկսեցին իմ կյանքից վերցնել ու դուրս շպրտել իմ սիրած խաղալիքները, ես չարգելեցի, բայց ցավ զգացի, փոքրիկ մի ցավ:
Ինձ թվաց, որ դա այնքան էլ արդարացի չէ:
Սակայն ես ոչինչ չասացի իմ ցավի մասին: Մտածեցի՝ եթե ասեմ, նրան էլ կվերցնեն ու մի կողմ կնետեն:
-Թող գոնե ցավը մնա,- որոշեցի ես,- չէ՞ որ նա դեռ այնքան փոքրիկ է, որ դժվար թե խանգարի իմ մեծ երջանկությանը:
Հետո նրանք իմ խաղալիքներից անցան իմ սիրած երգերին, իմ սիրած հեքիաթներին:
ԵՎ ամեն անգամ, երբ թվում էր, թե ահա արդեն տեղը բոլորովին պատրաստ է, նրանք էլի մի ավելորդ բան էին գտնում կամ մահճակալիս տակ, կամ վերմակիս վրա, կամ էլ գրասեղանիս ու պահարանի մեջ:
Հետո առանց ինձ հարցնելու, առան ու տարան իմ տատիկին ու պապիկին: Մինչև հիմա էլ չգիտեմ, թե ու՞ր տարան: Ինձ ոչինչ չասացին:
Հայրիկի ու մայրիկի հերթը եկավ շատ ավելի շուտ, քան ես մտածում էի:
Հիմա մեր տունը բոլորովին դատարկ է, իսկ մեծ երջանկությունը չկա ու չկա:
Հիմա ես ոչինչ չունեմ, բացի իմ ցավից, որն արդեն մեծացել է, շատ է մեծացել: Մեծացել ու գրավել է այն ամենի տեղն, ինչ որ առաջ իմն էր:
Ես արդեն գիտեմ, որ հենց նա է խանգարում իմ մեծ երջանկությանը: Հիմա այդ մասին բոլորը գիտեն:
Բայց եթե անգամ դա այդպես է, միևնույն է, ես ոչ մեկին չեմ զիջի նրան, թեկուզ փոխարենը՝ ինձ մեծ, շատ մեծ երջանկություն խոստանան նորից:
Վարդագույն Ֆլամինգոն և նկարիչը
Ասում եմ, որ իմանաք՝ անտանելի բնավորություն ունի մեր մաեստրոն:
Եթե ես գոնե մի օր ավել ապրեի լճակների վրա, և ինձ էլ բաժին հասնեին ճերմակավիզ հյուսիսը, կարմրափետուր հարավը, գիշերամետ արևելքն ու արևմուտքը, ապա, անշուշտ, իմ անունն այսօր չէր հնչի այսքան անհեթեթ: Իսկ ավելի հավանական է՝ ես անուն չէի էլ ունենա, ինչպես աշխարհի մնացած բոլոր ֆլամինգոները:
Կապրեի, ու չէի լսի ոչ ոքի բերանից ինձ համար այդքան անհասկանալի խոսքերը և նրանց մշտապես հաջորդող ծափերըը:
-Սկսեք, մաեստրո…
Դեմ չեմ, գուցե և ես չլինեի միակը, սիրելին, անփոխարինելին, բայց հաստատ կլինեի նա, ում ծննդյան համար աղոթել է իր մայրը, և ում գոյության համար իր հայրը համակերպվել է թռչունների լինելուն:
Բայց այսօր դա այդպես չէ, և ես ընդունելով ամեն ինչ, ինչպես որ կա, ասում եմ, որ իմանաք՝
-ես չեմ պտտվում իմ սիրած, քամիների մեջ, չեմ կարոտում ու վերադառնում իմ կղզիները, չեմ վառվում, մոխրանում ոչ սիրուց, և ոչ էլ ատելությունից:
Ես ապրում եմ մարդկանց հետ, և իմ սև գույնը, նրանց սև գույնի նման՝ մահ է նշանակում պարզապես, իսկ իմ կարմիր գույնը՝ պարզապես արյուն, ասել է, թե՝ ազատություն: Լսել եմ, որ դա կարող է լինել մեկ ուրիշինը, բայց կարող է և քոնը լինել: Իսկ պատահում են դեպքեր, երբ միանգամից բոլորինն են թե մեկը, և թե մյուսը: Այդպիսի դեպքերից շատերը վախենում են ու խուսափում, ոմանք լալիս են, ոմանք՝ ծափահարում ու սուլում: Իսկ ես մտածում եմ, որ բոլորն էլ դահլիճում ու բեմահարթակի վրա, ինչ որ չափով պատրաստ են թե սև ու թե կարմիր գույների համար:
Եթե ինձ հարցնեք, ես կասեմ միայն, որ ներս մտնելուց հարկավոր է անցնել հեռավոր անկյունում գտնվող լուսավոր,սպիտակ դռնով: Մի քանի քայլ անել ու բացել թևերը: Կասեմ, որ այդպես անում էին բոլոր պարուհիները, առանց բացառության:
Հետո նրանց ուղեկցող հայացքները ժպտում էին ինձ, հարցեր էին տալիս, պատասխանների էին սպասում:
Կարծես ուզում էին ստուգել, տեղյա՞կ եմ արդյոք, որ իրենք բոլորովին էլ Ֆլամինգոներ չեն դեռ, գիտե՞մ արդյոք, որ պարել սովորելուց բացի, նրանք պիտի հազարավոր ուրիշ բաներ դեռ իմանաին մեկը մյուսի մասին:
Նրանք լրացնում են ինձ ու ես հաշտվել եմ միշտ տեսնել նրանց իմ կողքին: Ես դեմ չեմ, թող այդպես էլ լինի:
Բայց եթե մեկը որոշել է դա իմ փոխարեն, ուրեմն՝ թևերը թափահարելն ու թռչելն ամենևին էլ իմ որոշումները չեն:
Ասում եմ, որ իմանաք՝
-Ես գիտեմ նաև, որ այդպես կարելի էր և չանել:
Երեկ ինձ պարի հրավիրեցին: Վախեցա, պատից կախ ընկա, պատառոտվեցի, ճմրթվեցի, դարձա մի բուռ աղբ:
Ասացի՝
-Ես չեմ պարում:
… … … … … … … … … … … … … … … … … … … … …
Այսօր ինձ դուրս են բերել շրջանակից:
Մի նոր կյանք են տվել, կամ, ո՞վ գիտե՝ ազատ են արձակել: Ես չեմ կարող դա հասկանալ, չեմ կարող գնահատել այդ արարքը:
Դա նշանակում է, որ ես մեռնում եմ, իսկ իմ մահն անգամ իմը չէ:
ԵՎ ես ասում եմ ձեզ՝
-Իմ անակնկալ հայտնվելու, և անակնկալ անհետանալու համար մեղավոր չեն ոչ իմ կարմիր, և ոչ էլ իմ սև գույնը:
-Ավարտեք, մաեստրո:
Արևային անձրև
Շոգ է, անտանելի շոգ:
Բազալտե, մոխրագույն աստիճանների վրա, հատուկենտ, անանուն ծաղիկների նման բացվող անձրևի կաթիլներն ընկնելուն պես, տեղնուտեղն անհետանում են, չքվում աչքից:
Նրանք հիշեցնում են ինձ անցնող գիշերվա հպանցիկ համբույրները, որոնք ինքնին ոչ մի բան էլ չէին նշանակում:
Բայց այնուամենայնիվ նրանք կային, և նրանց գոյությունն արդեն իսկ հուշում էր, որ էլի ինչ որ բաներ պետք է լինեն իմ կյանքում, ինձանից ու քեզանից բացի:
Նրանք նույնպես փոքրիկ կլինեն, և ընդամենը մի քանի վայրկյան ժամանակ կունենան ծնվելու և անհետանալու համար: Բայց այդքանն էլ հերիք կանի, որպեսզի իմ կյանքը և քո կյանքը չափազանց մեծ կարևորություն ստանան այստեղ, բազալտե աստիճանների վրա:
Շոգ է, շատ է շոգ:
ԵՎ ամեն մի նոր կաթիլի անհետանալուն հետ, օդը կարծես ավելի է դատարկվում, նմանվելով կողքի ընկած մի հսկա զանգի, որը պատրաստ է վերջապես զրնգալու, եթե հանկարծ մեկնումեկը սխալմամբ դիպչի նրան:
Բայց ոչ ոք չի մոտենում:
Մարդիկ միտումնավոր խուսափում են այդ զրնգոցից ու կարծես մեկը մյուսին զգուշացնում՝
-տես հա, ձեռք չտաս:
Շոգ օրերին ես միշտ Հայաստանի մասին եմ մտածում:
Չգիտեմ, թե ինչու՞ է դա այդպես: Միգուցե այդ նրանից է, որ ես հա՞յ եմ: Կամ միգուցե նրանից է, որ շոգերը շա՞տ եմ սիրում, հեշտությա՞մբ եմ տանում:
Այսպես թե այնպես, ես միշտ մտածում եմ, որ իսկական շոգերը միայն Հայաստանում են լինում, և այս միտքն ինձ անչափ դուր է գալիս:
-Ջուր ուզու՞մ ես,- դարձա ես մի կողմի վրա, ինձանից մի քիչ հեռու նստած մարդուն, ու տեղնուտեղը մտածեցի, որ իսկական ջրերն էլ միայն Հայաստանում են լինում:
Ինչու՞ այդպես մտածեցի, չգիտեմ:
Ես նրա կողմը չէի էլ նայում, բայց սպասում էի, թե հիմա ուր որ է, կպատասխանի: Արդեն ահագին ժամանակ էր անցել, իսկ նա չէր պատասխանում, ոչ «հա», ոչ «չէ»:
Ես դարձա ու նայեցի նրա վրա: Ոտքից գլուխ ուշադիր զննեցի:
Դա մարդ չէր:
Դա մի արևահար խոտի ցողուն էր, Որը ծռվել, խոնարհվել, քիթը կպցրել էր ծնկներին:
-Եթե մի քիչ ջուր խմի,կուղղվի, կզգաստանա: Գուցե սա ամենևին էլ խոտ չի, այլ ծաղի՞կ է:
Իսկական ծաղիկները… Ես գիտեմ, թե ինչպիսին են լինում նրանք,- մտածեցի և ուրախացա, որ այդպես էլ կարող եմ մտածել:
-Եթե իսկական ջրով ջրես իսկական ծաղիկը, նա կբարձրանա տեղից, մեջքը կուղղի ու կքայլի: Օրոր-շորոր, գեղեցիկ քայլվածք ունեն իսկական ծաղիկները, շոգից բոլորովին չեն վախենում: Այսօր ես մեկ անգամ ևս համոզվեցի, որ բոլոր հայերն էլ իրար նման են մտածում: Կապ չունի՝ ծաղիկների մասին կլինի դա, մարդկանց, թե նրանց հոգսերի:
Բայց հիմա նա այստեղ է, բազալտե աստիճաններին, ինձանից մի քիչ հեռու: Հավատարիմ շան պես, ալ կարմիր լեզուն դուրս գցած նայում է երեսիս ու սպասում, թե էլի ինչե՞ր եմ տեսնես ասելու:
ՈՒզում է, որ լավ բաներ ասեմ միայն:
ՈՒ քանի ես լավ խոսքեր ունեմ դեռ, ինքը չի հեռանա ինձանից:
Իսկական շները չեն հեռանա, եթե անգամ հայհոյանք լսեն քո բերանից:
Ես նորից նայեցի նրա կողմը:
-Սա կհեռանա,- մտածեցի ,- սա ոչ շուն է, ոչ էլ ծաղիկ: Ո՞վ է տեսնես: Մի՞թե ինձ նման մի հայ է: Որտեղի՞ց:
-Իսկական հայերը կողք-կողքի են ապրում:
Այս միտքը միշտ հայտնվում է ամենավերջում ու միշտ օգնում է ինձ ամենադժվար պահին: Օգնում, որ նույնիսկ նման շոգ օրերին շուրջս հավատարիմ շներ լինեն, խոտեր ու ծաղիկներ լինեն, որոնց ես կջրեմ, հոգ կտանեմ ու ոտքի կկանգնեցնեմ:
Ես նստել, ու աչքի պոչով նայում էի, որ իմ շունը, իմ ծաղիկը, իմ վերջին խոսքը հանկարծ չկորչեն, չչքանան անձրևի շոգիացող կաթիլների նման:
ԵՎ ես շատ էի ուրախանում, երբ ժամանակ առ ժամանակ նկատում էի, որ նրանք էլ ինձ են նայում:
Վերջին մեկնաբանություններ