Հաս Չախալյան | Արձակ էջեր

Հաս Չախալյան

Հաս Չախալյան

***
-Օդաչու՜,-շշնջաց հայրս ականջիս ու գրկեց այնքան ամուր,որ ոսկորներս սեղմվեցին իրար: Ես հագա նրա վերարկուն ու դարձա օդաչու: Սկսեցի ցատկոտել սենյակից սենյակ, բազմոցից հատակին ու հասցրեցի պոկել վերակուի կոճակներից մեկը: Հայրս ժպիտով նայում էր ինձ ու ուտում ապուրը, որի բույրը հետո ես փնտրեցի հիշողությանս համեմունքներում..․Իրիկնանում էր: Հայրս ինձ դրեց իր ուսերին ու հասցրեց առաաստաղին: Ես ուզում էի թռչել առաստաղից այն կողմ ու ճանաչել երկինքը:
-Երբ սովորես քայլը երկրի վրա, կիմանաս թռիչքը երկնքում,-ասաց ու կծեց փամփլիկ այտերս: Այդ պահին ես չհասկացա նրան, բայց մտապահեցի բոլոր ասածները: Ես ուզում էի, որ գիշերը չվերջանար: Հայրս փաթաթվեց ինձ,մենք թավալվեցինք հատակին, ու նրա վերարկուն աբողջովին ճմրթվեց: Մայրս հանդիմանեց մեզ ,և հայրս նրան էլ խառնեց մեր խաղին:
Առավոտյան հայրս պիտի գնար: Նա օդաչու էր: Տանը քիչ էր լինում, դեռ դռան շեմից ես զգում էի հարազատ ոտնաձայնը ու վազում առաջ: Նա հոգնած կոպերով ժպտում էր մեզ ու երբեք չէր դժգոհում ինչ-որ բանից: Ես մեր տան միակ երեխան էի, բայց լինելու էի երկրորդ օդաչուն։ Զարթուցիչը ուշ զանգեց, և հայրս շտապելով հագավ իր համազգեստը: Քնած էի ձևանում, որ նա սպասեր իմ արթնանալուն ու չգնար: Մայրս թեյ բերեց, նա մի կում ըմպեց և մոտեցավ մահճակալիս: Ես զգացի հորս կոշտ ձեռքերի ջերմությունը ճակատիս ու համբույրի թացությունը, որ անհաշվելի անգամներ զգացել էի այտերիս, թվաց այդ պահին տարօրինակ: Զգացի՝ չէր ուզում գնալ: Երբ բացեցի աչքերս, հայրս արդեն գնացել էր: Մայրս արդուկ էր անում: Մենք նախաճաշեցինք: Հետո ես տարվեցի իմ խաղով և մահճակալիս տակից մի կոճակ գտա,որ այնքա՜ն նման էր հորս: Վերջին օրն էր,որ մենք տեսանք նրան…
Ես օդաչու եմ: Եվ ամեն օր հիշում եմ հորս խոսքերը. «Երբ սովորես քայլը երկիր վրա, կիմանաս թռիչքը երկնքում»:

 

****

Մարոն իջավ ծառից: Բալի վերջին հատիկը հասել էր: Մանուշակ տատը կանչում էր տուն. հացի ժամն էր: Նա արագ վազեց, վախեցավ ուշանալ և ճանապարհին միտքը ընկավ, որ գրպանում պահած բալի հատիկներ ունի, մի քանիսը կերավ, մնացածն էլ թողեց մյուսների համար: Կանաչ խոտերի թավշյա բույրը հպվեց արևի լույսին և սառը պայծառությունը փայլեց կտուրներից վերև: Լեռների մեջ կորած գյուղը շնչեց ամառը, հնձվոր գյուղացին ուրախացավ առատ բերքի համար: Մարոն խարխլված աստիճաններով բարձրացավ տուն և մեծ թախտի վրա ընկնելով` նստեց եղբայրների կողքին: Մանուշակ տատը հանդիմանեց նրան ուշանալու համար ու բաժանեց կերակուրը: Հետո երեխաները սկսեցին խաղալ, վազվզել կիսաքանդ տան սենյակներով: Մանուշակ տատը ուրախությամբ նայեց նրանց ու գոգնոցի տակ թաքցրեց արցունքները: Մարոն տեսավ, մեղավոր զգաց իրեն և՛ լռեց, և՛ հիշեց` իրենց միակ խնամողը տատն էր: Մայրը վաղուց էր մահացել, իսկ հայրը մյուս համագյուղացիների հետ բահը փոխարինել էր զենքով և գնացել էր այնքան հեռու, որքան Մարոյի մանկական միտքը չէր կարող հասնել: Տատը երբեմն լուրեր էր ստանում որդուց,ինչ-որ դեղին նամակներ, որ մրոտ լամպի տակ ընթերցվում էին շատ արագ: Երբ իրիկնանում էր, Մանուշակ տատը հավաքում էր թոռներին իր շուրջը, և շոյելով նրանց, պատմում էր տարբեր պատմություններ: Երեխաները մեծ հետաքրքրությամբ սպասում էին վերջաբանին, բայց տատը մոռանում էր վերջաբանը, և բոլորը քնում էին միասին: Իրիկնալույսը մտավ պատուհանի ճեղքերից ներս, և հույսի լամպը վառվեց Մարոյի ձեռքերով: Մանուշակ տատը տարօրինակ անհանգստություն զգաց և նորից դուրս եկավ տանից` նայելու, թե ինչ-որ գործ հո կիսատ չի թողել բակում: Շունը շարունակ հաչում էր, բայց հարևան բակերում ամեն ինչ խաղաղ էր: Մանուշակ տատը քայլ էր արել՝ տուն դառնալու,երբ մի ոտնաձայն ետ պահեց նրան.հարևան Ղուկասն էր: Տատը զարմացավ հյուրի այցից, բայց հրավիրեց ներս: Ղուկասը չկարողացավ մերժել ծեր կնոջ հրավերը և դանդաղ քայլերով մտավ ներս: Սկզբում շփոթվեց, չիմացավ՝որտեղից սկսի իր ասելիքը և ինչպես վերջացնի այն, բայց փոքրիկ Մարոն խորամանկ աչքերով կռահեց նրա գալու պատճառը և աննկատ ժպտաց.
-Նամակ ես բերե՞լ, ուստա՛ Ղուկաս:
Ուստա Ղուկասը ավելի շփոթվեց, փոշմանեց, որ եկել էր, և դուրս թռավ տանից: Մանուշակ տատը հասկացավ ամեն ինչ և գլուխը թաքցրեց գոգնոցի մեջ:
-Իսկ հայրիկի նամակը՞,-վրա բերեց զարմացած երեխաներից մեկը:
Ոչ մի խոսք այլևս չեղավ: Փոքրիկ Մարոն, մեխվելով պատին, սկսեց հեկեկալ և միայն այդ պահին հիշեց բալի հատիկների մասին: Եվ ճզմելով դրանք` նրան թվաց` կարմիր արյունը հոսեց գրպանից, և ինչ-որ մի տեղ իր հոր արյունը խառնվեց հողին:

 

ԵՍ և Դու

Ես Նարեկն էի՝ կիթառի ուսուցիչ՝ չսափրված դեմքով, կանաչ աչքերով ու շատ տարբեր ժպիտով: Իմ զարթուցիչը քո ձայն էր, և քո բույրը՝ իմ օծանելիքը, որ շատերը կնախանձեին շնչել: Երբ մատներդ շոշափում էին ճակատս, ես եռում էի, ու վայրկյանները շնչահեղձ էին լինում մեր համբույրներից: Դու թեյ էիր պատրաստում ինձ համար և ծածկվում էիր իմ ձեռքերով: Իմ տունը շատ փոքր էր,բայց տեղավորեց մեզ, երբ եկար ինձ հետ ապրելու: Դու՝ Աստղիկն էիր, սովորական աշակերտուհի՝ մոխրագույն աչքերով, կարճ վարսերով ու մի գեղեցկությամբ, որ երբևէ չեմ տեսել: Ի՜նչ տարօրինակ է քեզ հիշելը հիմա. հիշում են նրանց, ում մոռանում են, իսկ ես քեզ չեմ մոռացել…
Մինչև մեծանալը գիշերօթիկ դպրոցում, դու հասցրել էիր մեծանալ քո սեփական տանը: Երբ ամեն գիշեր մոխարագույն աչքերիդ մեջ լացել էր մայրդ՝ հորդ դաժան ծեծից, դու թաքնվել էիր պահարանում և ատամներով կծել լեզուդ, որ չհայհոյես հորդ: Երբ մայրդ քեզ բերել էր գիշերօթիկ, դու լուռ էիր, և նորից խոսել սկսեցիր՝ նկարելով: Քո առաջին նկարը ճերմակ թուղթը եղավ, որ նվիրեցիր ինձ: Ապշեցնող տաղանդ ունեիր, և գիշերօթիկում քեզ սիրեցին բոլորը: Ես կամավոր աշխատում էի այնտեղ ու հանդիպեցի քեզ, ի՛մ մոխրագույն աչքերով աշակերտուհի: Կիթառի դասերին միշտ պատրաստ էիր, թվում էր՝ տաղանդը քեզ ամենուրեք էր տրված: Մեղմ մատներդ սահում էին կիթառի լարերին, և ժամանակը հոսում էր արագ: Մեր հայացքները նայում էին իրար, և ինչ-որ բան կատարվում էր իմ ներսում: Դու հասկանում էիր ամեն ինչ, բայց շարունակում էիր անխոս մնալ: Երբ արդեն հասուն էիր ու գիշերօթիկից հեռանալու օրերը մոտ էին, դու ասացիր, որ ապրելու տեղ չունես ,և ես ընկերաբար առաջարկեցի իմ տունը: Դու գնալու տեղ չունեիր, երբ ընտրեցիր իմ տուն գալը: Ուզում էիր իմ աշակերտուհին մնալ, բայց դարձար ավելին: Սկզբում ես օտար էի քեզ, հետո ինքդ չկարողացար բաժանվել ինձանից: Ես դարձա շունդ, որ լիզում էր ոտքերդ ու ծիծաղեցնում: Երբ մրսում էիր, տաք ծածկոց էի քեզ համար, ու քո մարմինը հալվում էր իմ շնչի մեջ: Երբ դադարեցինք լինել ե՛ս և դո՛ւ, դարձանք՝ մե՛նք: Եվ այդ պահից սկսվեց իմ կյանքը: Դո՛ւ դարձար իմ երջանկությունը, դու տվեցիր՝ ամեն ինչ:
Աշուն էր: Իմ թեյը կիսատ մնաց սեղանին, և քո մատիտներն էլ կոտրվեցին իմ ձեռքով: Արցուքները թարթիչներիցդ կախ՝ դու լքեցիր իմ տունը: Պատշգամբից ես երկար նայեցի քեզ, շատ բան չունեիր հետդ տանելու, բայց կարծես` ամեն ինչ թողեցիր ինձ: Երեկ պատահմամբ գտա քո նվիրած սպիտակ թուղթը: Թվաց՝ այդ թղթին նկարել էիր քեզ՝ քո երազած ընտանիքով: Ների՛ր, որ չկարողացա իրագործել երազանքդ. չնվիրեցի ընտանիք: Մենք թողնում ենք բազմակետեր, որ չհասնենք վերջակետի…

 

Դու և ես

Ես Աստղիկն եմ՝ նկարչուհի, մոխրագույն աչքերով, որոնք թաքնվում են ակնոցի տակ: Ես գեղեցիկ չեմ, բայց ամուսինս հիանում է ինձնով: Իմ կտավները ամենուրեք են, և ես մեծ հաջողությունների եմ հասել: Երեկ աղջիկս դարձավ քսան տարեկան, և ես նրան կիթառ նվիրեցի: Նա իր կանաչ աչքերով ժպտաց ինձ ու գլուխը դրեց ծնկներիս: Մենք երկար զրուցեցինք, հետո նա քնեց ծնկներիս: Մայր լինելը ամենամեծ երջանկությունն է: Ամուսինս գործարար է և հաճախակի է բացակայում տանից, բայց նա մոլորակի լավագույն հայրն է աղջկաս համար: Թվում է՝ ամեն ինչ ունեմ, և իմ կյանքում ամեն ինչ կատարյալ է: Ոչ ոք չգիտի ինձ ու իմ գաղտնիքը, որովհետև ես սկսեցի բարձրանալ, երբ ամենաներքևում էի և ամենախղճուկն էի աշխարհում: Ես քնում էի բաց երկքնի տակ ու խոսում էի սոված շների հետ: Նման էի մուրացկանի,որ հաց էր ուզում ոչ թե իր, այլ սոված շների համար: Ու իմ կյանքը, որ միշտ կիսատված էր ու տխուր, պետք էր շարունակել, սկսել ոչնչից՝ ամեն ինչին հանսելու համար:
Աշուն էր: Ես սովորեցի անձրևների տակ լաց լինել առանց անձրևանոց: Չգիտեմ՝ ինչո՞ւ եմ հիշում այդ օրերը: Գուցե նրա համար, որ չմոռանա՞մ այն աղջկան, որին սիրում էիր դու: Դու Նարեկն էիր` կիթառի ու իմ ամբողջ կյանքի ուսուցիչը: Գիշերօթիկից հետո այն մեկ տարին, որ ապրեցի քեզ հետ, մնաց իմ սրտում: Քո համբույրների ջերմությունը չտվեց ամուսինս, ու միայն քո գրկում ինձ կին զգացի, որն ընդունակ էր ամեն խենթության: Դո՛ւ տվեցիր սեր ամբողջ կյանքի համար, դո՛ւ տվեցիր գլխապտույտը… մայրանալո՜ւ: Դո՛ւ լքեցիր ինձ՝ խլելով իմ երազանքը:
Իմ աղջիկը նման է քեզ, բայց նրան նայելիս չեմ ուզում տեսնել քեզ… որովհետև իմ կյանքը սկսվում է վերջակետից հետո, որովհետև ունեմ ընտանիք, որը չունեցա քեզ հետ ու չեմ ունենա երբե՛ք…

 

ԱՅՍՕՐ

Այսօր ես դարձա վաթսուն տարեկան, և իմ ունեցած տարիները դասավորվեցին վեց տասնամյակի մեջ: Կնճիռներս, որ թաթախվեցին արցունքներով, մի պահ նայեցին ժամացույցին, և ժամանակի սլաքը աննկատ ետ շարժվեց: Մանկությունս սկսվում է իմ ծննդյան օրով և կավարտվի այն օրը, որ կլինի վերջինը ինձ համար: Պահմտոցի խաղացող աչքերով ես նայում եմ երկնքին, և կապույտի ազատությունը դաջվում է աչքերիցս ներս:(Կյանքի մյուս ընթացքներում հասկանալու եմ` մանկության երկինքը ուրիշ է և այստեղ ազատություն բառը չի տողադարձվում):
Հարևան տներից երեխաները թափվում են բակ, խաղերն ու կռիվները մինչև ուշ գիշեր են: Բոլորի դռները բաց են բոլորի համար, հյուրասիրությունը եռում է: Աչքերս փակվում են, ես ընկնում եմ, և առաջին վերքը հայտնվում է ծնկիս: (Հետո ես փնտրելու եմ մանկությունից մնացած բոլոր հետքերը և բարձրաձայն ծիծաղելու եմ. մանկության վերքերը ցավոտ չեն ,մանկական արցունքները չորանում են արագ): Առաջին տասնամյակը մանկությունս էր, երկրորդը` պատանեկությունը, երբ ուզում ես մեծանալ այնքան, մինչև մեծերը քեզ մեծ համարեն: Պատանեկության մեջ գույներն ու աշխարհը խառնված են, հիասթափությունն ու ոգևորվածությունը քայլում են կողք կողքի:
Կյանքիս երրորդ տասնամյակը բացվեց ձյան միջից և ավետեց իմ երազների գարունը: (Կյանքիս հաջորդ շրջափուլերում ես պաշտելու եմ ձնծաղիկները, և բոլոր ծաղկավաճառներից գնելու եմ դրանք, որ երիտասարդությունս չթոշնի երբեք): Ես սիրում եմ նրան, և առանց բառերի մեր սրտերը երդվել են միասին լինել: Երիտասարդական գիշերներս անքուն են, լսափողից նրա ձայնն է հևում: Ուզում եմ առանց կոշիկների վազել փողոց և գոռալ` երջանիկ եմ… երջանկության համար հարկավոր է համբերել, համբերելու համար` երջանիկ լինել: Քողը ծածկում է դեմքս, եկեղեցու զանգերը մտրակում են ականջս: Եվ ամուսնական մատանին ճզմում է սիրտս: Նա չեկավ, նա գնաց, նա երբեք էլ չէր եղել: (Հետո ես հանդիպելու եմ նրան, տեսնելու եմ չփոխված և հասկանալու եմ չգալու պատճառը): Ես բաժանվել եմ նրանից կամ գուցե ի վերուստ մեզ տրված չէր միասին լինել: Կամակորությամբ ընտրել եմ ուրիշին, ամուսինս հոգատար է և շատ է սիրում ինձ, բայց ամբողջությամբ նրանն եմ ես, ում հետ էլ չեմ լինի: Ժպտում եմ. տղայիս հայտնությամբ հասկացա` աշխարհի լավագույն կոչումը մայր լինելն է: Նրա հրեշտակային հայացքը թրթռում է գրկիս մեջ, և իմ չորրոդ տասնամյակը սկսվում է մայրությամբ: Տղայիս ամեն քայլը տանում է ինձ մանկություն: Ես ապրում եմ նրանով, նրա համար: (Ապագայում համոզվելու եմ,որ իմ տված հոգատարությունն ու սերը չափից շատ էին, և որդիս լքելու է ինձ, երբ իր կարիքը ամենաշատը ունենամ):
Ես հասուն կին եմ, աշխատում եմ որպես հավաքարար: Ծնողներս վաղուց չկան, ամեն կիրակի թարմ ծաղիկներ եմ տանում նրանց շիրիմներին: Օրերս անգույն են, կիրակիներից մեկում հանդիպեցի մի ծեր կնոջ, որ հազիվ էր քայլում: (Այդ կնոջ հետ զրույցից հետո շատ էի լաց լինելու, երբ իմանալու է, թե ո՞ ւմ մայրն է, և ինչո՞ ւ է հարազատ մի բան միավորում մեզ): Նա, ով իմ սրտում է եղել և լինելու է հավիտենապես, մեր բաժանումից մեկ շաբաթ հետո մահացել էր: Ես տեսա նրան չփոխված, նույն ժպիտով, ինչպես առաջ էր, երբ շոշափեցի անձրևից թրջված շիրմաքարը: Կյանքիս հինգերորդ տասնմայակը ավարտվեց:
Ես գամված եմ անկողնում, միայնակ եմ: Ամուսինս ունի իր ընտանիքը և երբեք էլ չի հիշել իր որդուն: Երբ հաշմանդամ դարձա, որդիս ինձ լքեց` ուղարկելով ծերանոց:
Ես լքված, անպետք և դժբախտ կին եմ,ով ծերանոցի պատերից ներս կթողնի իր վաթսուն տարիները:

 

ՄԱՏԱՆԻՆ

Կեսօրին Աղունի միտքը բարձրացավ տանիք ու թափթփված սենյակում մոռացավ ինքն իրեն: Երկար, շատ երկար զանգեր լսվեցին, բայց ոչ մի պատասխան չեղավ: Խոհանոցում եռացող սուրճը դատարկվեց երկու գավաթի մեջ, բայց մի գավաթին ոչ ոք չմոտեցավ. Աղունի սիրտը ճմլվեց միայն: Պահարանի դուռը ճռռաց, և մի տաք մատնահետք դողաց նրա ներսում, և մի վերնաշապիկ ծածկեց պահարանը: «Արսենն է»,-մտածեց Աղունը ու խոնավ վերնաշապիկի բույրը շնչեց ձեռքերի մեջ: Աղունին թվաց` Արսենը եկել է, էլ չի գնալու: Արցունքախառն համբույրները սեղմվեցին վերնաշապիկի կոճակիներին, և ամեն կոճակ հասկացավ Աղունին, բայց չխոսեց: «Ես երջանիկ եմ»,-մտածեց նա և ժպտաց անպատճառ երջանկության համար: Թափթփված սենյակը լցվեց Աղունի խելագար ծիծաղով, և ամուսնական մատանին սահեց նրա մատից մահճակալի տակ: Պատից կախված մի շրջանակ երկար նայեց, ու կապույտ փետուրներ թափվեցին կոտրված մահճակալին, հուշը թարթեց Աղունի աչքերը, ու մի ակնթարթ, որ չէր ցանկանում հուշ դառնալ, սառեց նրա երակներում: Հետո անձրևի կաթկթոցի հետ Արսենի ձայնը լսվեց, ու մի անձրևանոց երկա՜ր թափառեց փողոցներում և չգտավ այն, ինչ փնտրում էր ու չտեսավ նրան, ով իրեն կանչում էր: Կեսօրին Աղունը տանիքում էր: Խոնավ օդը կուլ էր տալիս անկուշտորեն ու ոտաբոբիկ վազում: «Մատանին չկա,իսկ Արսե՞նը», -մտածեց Աղունը, ու խելագար ծափերի մտրակոցը շտապեց երկինք: Մեկ,երկու,երեք… ու չի լինի հաջորդը, և ամեն քայլ կհեռացնի,և ամեն ոտնահետք ծանր կլինի այն ասֆալտին, ուր դժբախտները կքայլեն… ու տաք ժպիտի մեջ կծորա թացությունը, ու թացության մեջ կտաքանա այն ժպիտը, որ չի ուզում վերջինը լինել։ Եվ մի հայացք կփշրի երկինքը, ու մի երջանիկ ակնթարթ կշրջվի ետ ու չի մոռանա նրանց, ովքեր իրեն հիշելու են, և չի տեսնի ինքն իրեն սպանելուց առաջ։ Եվ չի իմանա հետոն` իրենից հետո…
Աղունը մրսեց, չհասկացավ ոչինչ, ու սպիտակ սավանը փակեց նրա բաց աչքերը: Իսկ Արսե՞նը. նա վաղուց էր մահացել վթարից…..

 

Թողնել պատասխան

Your email address will not be published.