ՀԱՇՈՒԵԿՇԻՌ
Ա՛յն ինչ տեսար ու ապրեցար,
Այդ բոլորը որ տեսար
Այդ բոլորը որ եղար
Ի՞նչ արժեն այս անհաշիւ աշխարհի
հաշուեցոյցերուն մէջ մանրազնին։
Եւ այն ինչ լսեցիր ու մոռցար,
Եւ այն ինչ մրոտեցիր ու մոռցուեցաւ,-
Ի՞նչ արժեն այս անհոգի աշխարհի
Կաճառներուն մէջ փառապանծ,
տաճարներուն մէջ խուլ։
Ա՛յն ինչ տեսար ու ապրեցար,
Եւ այդ բոլորը որ այգեկութքի ճնշեփին նման
մղկտացին ամէն րոպէ, անդադար,
Ի՞նչ արժեցին տոմարներուն մէջ հաշուետուութեան,
Եւ ա՜յն ինչ խորհեցար,
Զոր նզովեցիր բայց չմոռցար,
Ի՞նչ տուաւ քեզի օրուան աւարտին,
Երբ ճիրաններուն մէջ խուլ գիշերին
Հոգիդ բզկտելով արիւնեցիր վարար,
Ի՞նչ տուաւ քեզի այս աշխարհը ապերախտ։
Այն բոլորը որ սիրեցիր
Այն բոլորին որ տենչացիր
Բայց չգտար, մոռցար մէկ առ մէկ,
Ջլատեցին հոգիդ ու անցան,
Փոթորիկներ ցնցեցի՞ն քեզ երբ հեռացան,
Ի՞նչ արժեցին քեզի՜ որպէս թիւ ու հաշուարկ՝
Հաշուեմատեանին մէջ պատառուն,
Բացի խայտանքներէն չկիսուած։
Այդ բոլորը որ ապրեցար
Այդ բոլորը որ տեսար, զգացիր խորապէս,
Ի՞նչ արժեցին քեզի
Ի՞նչ արժեցին աշխարհին
Ու ի՞նչ տուաւ քեզի քու շրջապատդ՝
որպէս պարտամուրհակ անվճար։
Այն բոլորը որ սիրեցիր,
Այն բոլորը որոնցմէ սիրուեցար,
Բաւարար չէի՞ն միթէ տանջուած հոգիիդ յար,
Որ տոմարին մէջ հաշուետուութեան,
Դուն քեզ հարուստ նկատէիր օրուան աւարտին,
Ու երբ հնչէր ժամը, ղօղանջը գուժկան,
Դուն քեզ երջանիկ մա՜րդ զգայիր խորապէս…։
Այն բոլորը որ սիրեցիր,
Այն բոլորը որոնցմէ սիրուեցար,
Միմիայն անո՜նք
Չեղա՞ն հոգիիդ հունձքը` օրուան վերջին…։
ՆՈՐ ԱՇԽԱՐՀԸ
Այն օրէն երբ
Արժէք տրուեցաւ կեղեւին՝ քան միջուկին,
Երեւոյթին՝ քան որակին,
Ձեւին՝ քան խորքին,
Շպարին, եւ ո´չ արժէքին,
Այն օրէն ասդին
Մենք դարձանք անդիմագիծ,
Կիսադատարկ,
Միջակութեանց մէջ տուայտող
Ամբոխ մը՝
Հետեւող,
Անգոյն,
Հոսանքին հետ գահավիժող:
Այն օրէն ասդին
Երբ աշխարհ վերածուեցաւ աշխարհատարած ցանցի,
Ու վերացան սահմաններ, գիծեր բաժանումի,
Մենք դարձանք արածող երամակներու նման
Հրամցուածը անյագուրդ սպառողի
Զանգուած մը՝ անտարբեր, անտէր, անջրդի…
Այն օրէն ասդին
Մենք զոհերն ենք բագինին վրայ
Մեզ զոհաբերող քուրմերուն,
Հի՜ն աստուածներուն,
Կրեսոսներուն,
Ու մամոնային՝ շլացուցիչ…
Այն օրէն ասդին
Մենք զոհեցինք մեր անցեալը
Գալիք անմխիթար ժամանակներուն…
Այդ օրէն ասդին
Նոր աշխարհ է մեր ոտքերուն տակ:
ՀԱՅՐԱԿԱՆ ԶՐՈՅՑ
I. ՔԱԼԷ՛ ԱՌԱՋ
Քալէ´, քալէ´, որդի,
Կիրճերէն վեհաշուք,
անձաւներէն տամուկ,
Քալէ´ առաջ, դէպի հորիզոնը պայծառ,
Քալէ´ դէպի բարձունքը անհաս։
Ճեղքէ´ լեռները խրոխտ, սարերը հպարտ,
Դուն՝ անհունին կարեվէր,
Երկինքներուն անհպելի,
Քալէ´ անվերջ, տեսիլքներուդ հետամուտ,
Բայց յիշէ´ ճանապարհին, դադարի պահերուն,
Ինչքան սլանաս վե՜ր,
Եւ որքան յառաջանաս,
Դեռ հեռո՜ւ, շա՜տ հեռու է գագաթը նուիրական:
Բայց քալէ´, որդի, քալէ´ առանց հրաժեշտի,
առանց խոնջէնքի,
Կանգ չառնես վայրկեան մ’իսկ քու սլացքիդ ընթացքին,
Դադարը մահ է, ցաւերու վերյուշ է, եւ ունայնի տագնապ,
Կանգառը միջոցին, բզկտող լլկում է ու մահաքուն,
Դուն նայէ հեռուն ու քալէ առաջ,
Նայուածքդ յառած անհունին կապոյտ։
Բայց եւ գիտցիր — որպէս իրողութիւն պարզ —
Թէ՝ հեռո՜ւ, շա՜տ հեռու է հրաշք ափը պատրանքներուդ,
Գուցէ եւ անհասանելի՝ այս կեանքի ընթացքին:
Քալէ´, անցի՜ր, որդի, այս աշխարհէն, արագ…:
II. ՔՈՒ ՀԵՐԹԸ
Հիմա կանգ առ պահ մը միայն, որդի՛,
Ու դիտէ´ շուրջդ, կատղած ու ապստամբ,
Նայէ´ այն խենթ օրերուն, որոնք մերն են,
Տե´ս թէ ինչպէս կը կործանին կայսրութիւններ,
Ոտքի կոխան կ’ըլլան բռնապետեր հնաւանդ,
Տե´ս թէ ինչպէս Նոր գարունի մը երազանքը
Կը ծնի կրկին ոտքերուդ առջեւ։
ՆայԷ´ ու հպարտացիր, որդի՛,
Վաղ թէ ուշ անկցի՜ն պիտի խորհրդանիշերը՝
Պիղծ, սնափառ ու վայրենի,
Ու ձմրան երկա՜ր գիշերները, խիստ ու կատաղի,
Պիտի փարատին. այդպէս է երգը ժամանակի,
Ու խորհուրդն այս աշխարհի:
Տե´ս թէ ինչպէս երամներ ծիծղուն
Կը սաւառնին կրկին երկնակամարին,
Ու երգերը գարնանային
Կը պարուրեն անդաստանները քու անեղծ հոգիին,
Տե´ս այս բոլորը եւ հրճուէ՜, սիրելիս,
Թող խինդն ու ծիծաղը ըլլան անբաժան
Քու ճանապարհին, քու երթին ակնթարթային,
Բայց եւ գիտցի´ր, որդի՛, գիտցի´ր հաստատ՝
Ա՜յն ինչ տեսար ու ապրեցար,
Այն ինչ կը վկայես քու անեղծ աչքերով,
Բազում ուրիշներ եղան նոյնին վկան,
Ապրեցան քեզ նման նոյն այդ պահերը՝
Սեւ եւ սպիտակ, ու հեռացան ընդմիշտ
Ձեռնունայն…
Քալէ´, քալէ´, որդի՛, այս աշխարհէն, արա՜գ…:
ԿԸ ՔԱԼԵՆ ԱՌԱՋ
Դաժան օրերուն այս,
Դաժան պահերուն մեր,
Երբ խաժամուժին մէջ նետուած
Վակոնները շոգեկառքին կը յառաջանան արագ,
Երբ գալիքի պահերը թուխպ
Երկունքի ցաւերով են յղի,
Երբ մարդը՝ երկնքի ու երկրի
Ահեղ մարտին մէջ նետուած էակ մըն է անիծեալ,
Մինչ սեւն ու սպիտակը ձուլուած իրարու,
Անշունչ պատկեր են նկարիչին
Պաստառին վրայ.-
Կը քալեն ամբոխները առաջ
Յոյսի մը, ապաւէն լաստի մը պատրանքով,
Նոր ճանապարհի որոնումի
Յորձանուտին մէջ նետուած ակամայ,
Երբ ճապաղ առօրեան իրենց օրագիրն է միանուագ,
Ու սերմը պտուղին՝ այլոց ձգուած բարիք մնայուն,
Կը նային ետեւ, կը նային առաջ,
Ու մշուշն է միշտ հորիզոնը ծածկած,
Բայց դեռ կը յուսան,
Դեռ կը տագնապին,
Դեռ կը քալեն առաջ…
Ե՞ՐԲ ԵՒ Ո՞ՒՐ
Ըսէ´ք ինծի՝ ե՞րբ եւ ո՞ւր
Հոգին մարդուն պիտի գտնէ
Իր անդորրը մնայուն.
Ե՞րբ պիտի խաղաղին ալիքները ծովուն,
Ե՞րբ պիտի լռեն շառաչները անհուն
Ի´ր ալեկոծ ծովուն:
Պճեղ մը սիրտ տրուած է մարդուն,
Բայց ան շալկած է հեղեղ մը ցաւ անհուն,
Տրուած են համրուած օրեր անկայուն,
Ու կը սպասուի որ գործէ հրաշք գերագոյն:
Ռոպոթի նման նետուած գիրկը աշխարհին,
Կը տարուբերի ճօճանակի նման մշտարթուն,
Կը ցատկռտէ, կը վազէ, կը քալէ ետ ու առաջ,
Ապա կը նետուի թափօնի նման ետեւը իր տան:
Ըսէ´ք ինծի՝ ինչո՞ւ այս խաղը անհրապոյր
Իր ճակատագի՜րն է եղած դարերէն հնագոյն,
Ի՞նչ նպատակի մը գերագոյն
Կը ծառայէ տուայտանքը հէ´ք մարդուն:
Ըսէ´ք ինծի՝ ե՞րբ եւ ո՞ւր
Կանգ պիտի առնէ այս զաւե՜շտը տխուր….
Վերջին մեկնաբանություններ