Միքայել Աբաջյանց | ՃԵՐՄԱԿ ԶՐԱՀՆԵՐ

… Հիմա արդեն վրեժ լուծելու միտքն իսկ անհեթեթ էր թվում:
Մինչև վերջին պահը նա լավ գիտեր, թե ինչու է եկել այստեղ: Իսկ հիմա… Վրե՞ժ լուծել… Այս լքված գյուղի՞ համար…
Ծխնեհան դռան արանքից տնային հանգած ջերմության հոտ էր տարածվում: Օդի շարժումից ճռնչում էին լուսամուտի փեղկերը: Դրանք՝ այդ տները, դռները, լուսամուտները նրանից ինչ-որ բան էին պահանջում, ինչ-որ բան էին ուզում պարտադրել ամեն մարդու…
Սակայն ինքնախաբեության հարկ չկար: Օգնել արդեն հնարավոր չէր, ոչ մի կերպ, ոչնչով: Այստեղ ամեն ինչ վերջացած էր:
Նրա թիկունքում բազմաթիվ գյուղեր էին, իրար նման գյուղեր: Մինչև վերջին պահը թվում էր, թե հաստատ գիտե՝ ինչու է եկել հենց այստեղ, ինչու պիտի գար, ինչն է բերել իրեն… Իսկ հիմա հանկարծ թալանված, ոչնչացված գյուղի վրեժը լուծելու միտքն անիմաստ դարձավ: Վրե՞ժ: Ումի՞ց: Ինչի՞ համար:
… այստեղ էլ, ինչպես ամենուրեք, ներկա էր սարսափը, որն արտազատվում էր մաշկի ծակոտիներից և արագորեն ներծծվում ամենակուլ դատարկության ճեղքերի մեջ, ուր ունայնության միայնակ ստվերն էր շրջում՝ խուճապահար փախուստի հետքերով:
… և թվում էր նրան, թե հասել է ճիշտ այնտեղ, որտեղից դուրս էր եկել: Ասես երբեք չի բացակայել: Թվում էր, թե իր դիմաց լուսամուտների նույն դատարկ ակնախոռոչներն են, ծերունական անատամ բերանի նման բաց նույն դռնախորշերը: Իսկ ինքը համապարփակ սարսափի մի մասնիկն է ու ճախրում է ժամանակի կողմից հավասարակշռված աշխարհի գլխավերևում: Ընդվզումը, շոգ ճանապարհի նման դեղին ու լայնահուն կատաղությունն արգելակում էին նույնիսկ օդի մուտքը, ստիպում կրակահերթ արձակել դատարկ, անբնակ երկնքի դեմ: Հետո հանկարծ կատաղությունն այդ անընկալելի արագությամբ հոսեց ճանապարհի շեկ կավահողի վրայով ու ներծծվեց իր տան արնաշաղախ մուտքի ավազափոշու մեջ: Եվ հեռավոր ճանապարհի դեղին հողը քարացավ ցավի, հուսահատության դիմակի տեսքով: Նույն սոսկումով էլ նա դիտեց սեփական հոգու խորին անդունդն ու այլևս վստահություն չգտավ այնտեղ՝ մարդկային ճակատագրերը տնօրինելու ի՛ր իրավունքի վստահությունը: Վերջին հույսով փորձեց վերստին բորբոքել չար ու կործանարար ոգու հուրը, սակայն նախկին վճռականությունից միայն վիրավորանքն էր մնացել՝ խուլ, մանկորեն անզոր, ծերունական դողդոջ ծնոտ հիշեցնող վիրավորանք: Ինքն այլևս անընդունակ էր ատելություն ծնել, վերարթնացնել ոգին անհաշտության: Եվ հենց այդ անզորությունն էր աններելի, մեղք էր խորագույն, դավաճանություն էր…
… և հոգում զարթնում էին թարմ պատկերները մոտ անցյալի, որոնց իմաստը չէր հասցրել ընկալել, հասկանալ, գնահատել: Հիշում էր չոր, քարքարոտ հողը և տնքոցը մատների, երբ չորս փոս էր փորում գետնի մեջ, երբ քարացած մատներով փոսերի մեջ էր իջեցնում չորս հարազատ, այլանդակված դիակ, ապա նույն քարքարոտ հողով ծածկում նրանց: Կոպտատաշ խաչով ու թվականով քարն էր տեղադրում նրանց վրա, մեն-միակ քար, բոլորին…
Հեռանալիս ինքն էլ չհասկացավ` ինչու, շրջվեց: Քարը բոսորագույն էր, գրեթե սև՝ լերդացած արյան նման: Երբ հայացքը տեղափոխեց իր ներսը, նույն գույնի աղակալած մի գունդ էր խցանել կոկորդի հատակը, փակելով արցունքի դեղին ճանապարհը:
… հետո նա անընդհատ լուռ էր: Ուղեկիցն էր միայն խոսում՝ սև մոխրի ու դեղին ցեխի մեջ կորած, աղի քրտինքից փայլող երեսով ուղեկիցը, ու թեև լքյալ գյուղում իրենցից բացի ոչ ոք չկար, ուղեկցի դեմքը շարունակում էր մնալ հեռու, օտար… և ինքը չէր պատասխանում: Ուղեկիցն էլ չէր վիրավորվում, ոչ էլ պատասխան էր պահանջում, միայն խոսում էր, խոսում…
Մինչդեռ ինքը սոսկում էր սեփական մտքերից, զգացմունքներից, և ամենաշատը՝ դրանք արտահայտելուց, քանզի ուղեկիցը, որն այնքան նման էր իրեն, համարյա իր պատճենն էր, միևնույնն է՝ չէր հասկանալու ոչինչ: Կարող է՝ նույնիսկ կասկածեր վախկոտության, փոքրոգության մեջ:
Այդպես քայլում էին երկուսով. մեկը խոսում էր, մյուսը՝ լռում…
Գյուղն ընդամենը տասը տուն ուներ, և այդ կիսավեր տները միայն զինվորական օտար կոշիկների դոփյունն էին ընկալում՝ «եկվորների» առաջ բացելով լլկված որբի իրենց հոգին: Վերջին տունը գյուղից հեռու էր:
… նա մտավ բակ, դանդաղ բարձրացավ քարե աստիճաններով, հասավ հարթակին ու շուրջը նայեց: Թվում էր՝ խելագարվում է: Լայն բացեց դուռն ու մտավ սենյակ: Տան լուսամուտներին ճերմակ վարագույրներ էին կախված: Քարացավ տեղում, առաջին պահին նույնիսկ չգիտակցեց, որ իր առջև մարդ է…
Մարիա՞մն էր…
Սենյակի կենտրոնում կին էր կանգնած, ճերմակ հագուստով՝ վերից թափվող լուսաջրվեժի նման: Եվ այդ ամենից այնպիսի սառցաքամի էր փչում, ասես ձմեռ լիներ: Նա քարացավ տեղում, վախենալով, թե մի շարժումից տեսիլքը կչքանա: Եվ անմիջապես էլ, իր կամքից անկախ, քայլ արեց առաջ…
Կինն օտարոտի, սուր ճիչ արձակեց, ետ քաշվեց ու քարացավ նույն դիրքում: Կնոջ օտար բարբառից նրա մեջ զարթնեց արյան հիշողությունը, շոգ ճանապարհի հուշը դեղին… Այդ բարբառով էին խոսել նրանք, որ հալածել ու կոտորել էին իր ցեղը հարյուրամյակներ շարունակ:
Ապահովիչի կամացուկ, մետաղաձայն չրխկոցը վերածնեց սրությունը պահի: Մատը մի պահ դողաց ձգանի վրա, հետո ետ վերադարձավ ինչ-որ հեռու աշխարհի սահմանից՝ չփորձելով խախտել իր և ճերմակ զրահի միջև ծավալվող տարածությունը, որ Մեծ ժամանակի մշուշի պես ծանրացել էր օդում՝ անիրական, ճերմակ լույսի սառը, կպչունորեն շոշափելի սարսափի տեսքով: Նա անզոր էր պղծել այդ կնոջ մեջ Մարիամին տեսնելու պահը…
… քրտինքը սրբեց ձեռքի ափով, շրջվեց: Ճերմակ վարագույրի բացվածքից երևաց շոգ ճանապարհի վերջին հատվածը, և նա դուրս ելավ, ետևից ծածկելով դուռը:
Դրսում մինչև աչքատակերը մազակալած ուղեկիցն էր, և քանի որ կոկորդը խցանող գունդն արդեն ներծծվել էր արյան մեջ, իր իսկ ձայնին ունկնդիր՝ սեփական լսողությանը չհավատալով, ասաց.
— Տանը մարդ չկա:
Վաղուց լռած իր ձայնը թվաց հեռու, օտար:
Այս անգամ ուղեկիցն էր լռում՝ նայելով նրա ձեռքերին: Մինչդեռ ինքն անզեն էր զգում իրեն, պարզ գիտակցելով, որ այդ ձեռքերն այլևս անընդունակ են զենք կրելու:
Նա ուզում էր ինչ-որ բան բացատրել, համոզել…
Ուշ էր:
Հենց նույն պահին փոքրիկ լուսամուտի խորքից, ճերմակ վարագույրի միջով շլացուցիչ մահը պողպատե շուրթերով համբուրեց կուրծքը…
… նա չդիմացավ սառցե շնչին ու բարձրաձայն աղաղակեց: